Бизни устазларыбыз, бирсиледен артха къалмай, тюрлю-тюрлю усталыкъ эришиулеге къатыша, жетишимли болгъанлай да келедиле. Сабийлени да Окъуучуланы битеуроссей дерс олимпиадаларына хазырлап, аланы, кеслерини хунерлерин да жыл сайын ачыкълайдыла.
Озгъан окъуу жылда бу олимпиадагъа окъуучуларын хазырлап, республикада айырмалы болгъан устазланы араларында «Кюн шахар» сабий чыгъармачылыкъ академияны хунерлилеге лицейини географиядан устазы Акъайланы Ахмат да барды. Аны бла ишини, башха затланы юслеринден да ушакъ этгенбиз.
– Жетишимигиз бла алгъышлайбыз эм алгъа, Ахмат Русланович. Эндиге дери уа болгъанмыдыла быллай жетишимлеригиз?
– Алгъышлагъаныгъыз ючюн сау болугъуз. Мен устаз болуп ишлегенли алай кёп заман да озмагъанды, бир юч жыл чакълы болады. Аллай аз заманны ичинде уллу жетишимле болдургъанма деп да айталмайма. Биринчи жыл ишлегенимде онбиринчи классда окъуучум географиядан битеуроссей олимпиаданы регион урумунда хорлагъаны бек хычыуун кёрюннген эди.
Алай эсе да, эришиуню къырал даражалы ахыр кезиуюне уа, географиядан угъай, башха дерсден къатышханды. Нек дегенде ол экисинден да болгъан эди алчы. Анга окъуугъа башха ыз керек болуп, бирсисин аны ючюн сайлагъанды. Болсада былайда кесими анга уллу юлюш къошханнга санамайма. Манга дери класс бла ишлеген устазла аланы иги окъутмасала, алай къысха заманнга юйретип къояллыкъ болмаз эдим.
– Быйыл Географиядан окъуучуланы битеуроссей дерс олимпиадаларыны къырал даражалы ахыр уруму бизни республикада къуралып, бери аслам къонакъ келгенин да билебиз. Аллай юлгюле КъМР-ни билим бериуюне, сабийлени кёз къарамларын кенгертиуге къаллай магъананы бередиле?
– Республикабыз, аны география болумун алып айтханда, сейирлик жерде орналыпды. Аны себепли уа келген къонакълагъа кёргюзтюрча, айбат, тамашалыкъ табийгъатыбыз, тауларыбыз, сууларыбыз да бардыла, адет-тёрелерибиз да алагъа сейирдиле. География илму бла кюрешген алимле уа, жаланда Россейден угъай, бирси къыралладан окъуна келедиле аллай затларыбызны кёрюрге эмда билирге.
Республикагъа, кертиди, кёп адам келген эди олимпиаданы кезиуюнде. Регионубуз алагъа аламат, бийик даражада къонакъбайлыкъ этгенди. Быллай тюбешиуле бизде бардырылгъанлары уа билим бериуюбюзню игилендириуге да ахшы амалды. Аны бла бирге уа, келгенле табийгъат байлыгъыбызгъа къонакъланы къалай сейирсиннгенлерин кёрюп, жаш тёлюбюз туугъан жерини ариулугъун, деменгилилигин бютюнда багъаларгъа юйренирикди.
Сынаула бир ненча кюнню бардырылгъандыла. Ала уа, жаланда аудиториялада угъай, черек жагъалада, терек бахчалада болгъандыла. Узакъладан келген сабийле Черек ауузунда, Чегем тарында, Минги тау тийресинде да болуп, табийгъатыбыздан зауукълукъ тапхандыла. Практика ишлеринде уа топурагъын-юзмезин да тинтгендиле.
Алай сунама, окъуучу артда жашауунда къаллай усталыкъны сайласа да, ол географияны ахшы билсе, не жаны бла да ышаннгылы адам болаллыкъды. Экология жаны бла жарсыуланы, адам бла табийгъатны арасында болургъа тийишли байламлыкъны да терен ангыларыкъды.
– Лицейден, саулай республикадан географиядан олимпиадагъа ненча сабий къатышханды? Ыразымысыз толусунлай жетишимлеге огъесе уа?
– Битеуроссей урумгъа алтаулан къатышханды. Ала барысы да «Кюн шахарны» лицейини окъуучуларыдыла, ючюсю – онбиринчи, къалгъанлары уа тогъузунчу классладан. Ахыр кезиуге сайлау бек къаты баргъан эди. Алай эсе да, биз анга иги хазырланнганбыз, «Антарес» арада къошакъ халда дерслени аслам халда бардыргъанбыз.
Андан сора да, сабийлени къырал даражалы урумгъа хазырлар ючюн саулай да Россейден ахшы устала чакъырылгъанларын айтырчады. Бегирекда Лариса Яковлевна Тихонова къошхан юлюшню энчи белгилерик эдим. Нек дегенде ол бир ненча ыйыкъны ичинде хар кюнден да бардыргъанды ала бла юйретиулени. Алай бла алтауландан тёртюсю призёрла болгъандыла. Ол а сабийлеге, манга, саулай республикагъа да уллу жетишимди. Нек дегенде эндиге дери регионда географиядан быллай кёрюмдю болмагъанды.
Призёрланы арасында Къулбайланы Алийни эсеби барысындан да ахшы эди, хорламгъа анга жаланда эки балл жетмей къалгъанды. Тогъузунчу классдан ючеулен а, андан сора да, географиядан халкъла аралы даражада бардырылгъан олимпиадагъа чакъырылгъандыла.
Онбиринчи классны бошагъанла энди Москвада къыралны белгили вузларында башха-башха ызладан окъуулагъа киргендиле. Бир къызчыгъ а картография эмда геодезия жаны бла усталыкъ алыргъа сюйгенди да, анга къууаннганбыз.
Белгилегенибизча, регион къонакълагъа бийик даражада тюбегенди. Аны себепли олимпиаданы къырал уруму энди да мында окъуна къуралгъанлай турлукъ болур, деригим келеди.
– Бюгюнлюкде устаз усталыкъны жаш тёлю алай бек да сайларгъа талпынмайды, аны сылтауун неде кёресиз эмда ала ишлерге мектеплеге барыргъа сюер ючюн, не этерге керекди деп сунасыз?
– Жарсыугъа, хау, устаз усталыкъны даражасы алгъынча тюйюлдю. Эм алгъа аланы жалналарыны уллу болмагъаны да азайта болур кадрланы. Алай эсе да, арт кезиуде къырал жаш тёлюню бу хунерге сейирлерин ачар мурат бла тюрлю-тюрлю проектле, эришиуле, грант программала да къурайды.
– Кесигиз а къалай келгенсиз бу усталыкъгъа?
– Дипломума тийишлиликде географма, ансы устаз угъай. Студент жылларымда окъуна Бийик-тау геофизика институтда башлагъан эдим ишлеп. Устаз болургъа кёп жерлеге чакъырып тургъан эселе да, базыналмай эдим. Нек дегенде сабийле бла ишлер ючюн, энчи кёз къарам, ангылау да керек боладыла.
«Кюн шахарны» лицейине устаз керек болгъанын билип келгенимде уа, Джаппуланы Тамара аллай онгну береди. Аны ючюн анга ыразылыгъымы билдиреме. Республиканы эм ахшы устазларыны къатларында ишлей, кесим да сабийлеге билим берирге тюшюннгенме. Мында окъуучула энчиле болгъанларын да ангылап, аланы кёз къарамларын, оюмларын да эсге алыргъа кюрешеме.
Айтханымча, бюгюнлюкде ВГИ-де да ишлегенлей турама. Алгъаракъда аспирантураны бошагъанма, энди уа муратым география илмуланы кандидаты болургъады. Былтыр жаш алимлени илмулада эмда жангычылыкъла жаны бла жетишимлери ючюн КъМР-ни Башчысыны саугъасына тийишли болгъанма.
Булунгуда Шахмырзаланы Саид атлы мектепни бошагъанма эмда мында хар устаз манга берген билим ючюн ыразыма. Къарт атабызны къарындашы Акъайланы Мухажир кеси заманында школну директору, географиядан устаз болуп да тургъанды. Аны ючюн да болур, окъуучу кезиуюмде география илмугъа сейирим бар эди.
– Сабийлеге бюгюнлюкде география сейир болурча къаллай амалланы къурайсыз, ала бу дерсден ЕГЭ-лени уа сайлаймыдыла?
– Арт кезиуде географиядан окъутханланы онглары да аслам бола барадыла. Сабийлени сейирлерин ача, дерследе интерактив материалла бла хайырланабыз, алай бла уа ала хар нени да кеслери кёрюрге онг табадыла. Андан сора да, чыгъармачылыкъ ишлерин кеслери сюйген халда хазырларгъа эркинлик беребиз. Ала уа картала, тийреле окъуна къурайдыла, алай бла магъаналарына да бегирек тюшюнедиле. География билим бериу жаны бла оюнла да асламдыла, аланы да кёп хайырланабыз.
Бютюнда къыраллагъа турист жолоучулукъланы къурауну жаратадыла. География кенг илмуду. Жаланда аны сабийлеге сейирлигин, теренлигин да ангылай билирге керекбиз ансы. Хау, Бир къырал сынауланы сайлагъанла, айтханыбызча, бу жаны бла окъуугъа киргенле да бардыла. Ызынгдан баргъанла болгъанларын кёрсенг а, ишинги магъанасын ол заманда бютюн ангылайса.
Ушакъны Трамланы
Зухура бардыргъанды.
