ТхакIуэ, зэдзэкIакIуэ цIэрыIуэ Вовчок Маркэ (и цIэ дыдэр Велинская Мариещ) и фэеплъ махуэм (ар зытрагъахуэр дунейм щехыжа шыщхьэуIум и 10-рщ) ирихьэлIэу абы и унэ-музейм и пщIантIэм фэеплъ зэIущIэ щрагъэкIуэкIащ. Ар къызэIуихащ икIи бзылъхугъэм и гъащIэмрэ и гуа­щIэмрэ кIэщIу тепсэлъыхьащ КъБР-м и Лъэпкъ музейм и къудамэ мы IуэхущIапIэм и унафэщI Лэжьэрей Энессэ. 

- Велинская Марие ­дунейм зэрехыжрэ нобэ илъэси 118-рэ ирокъу. Орлов губер­нием и Екатерининскэ къуажэм 1833 гъэм къы­щалъхуа бзылъхугъэм и ныбжьыр илъэс 72-рэ хъурт Налшык псэупIэ щыхуэхъуам. Зы илъэс закъуэщ (1906 - 1907) тхакIуэ бзылъхугъэр мы щIы­пIэм зэрыщыпсэуар, ауэ а ­пIалъэр мащIэми и фэеплъыр ди цIыхухэм  я гум къинащ, и лъапсэр хэмыкIуэдэжу, пщIэ хуащIу нобэр къыздэсым дохъумэ, налшыкдэсхэри, абы и хьэщIэхэри, зы­плъы­хьакIуэхэри щыгъуазэ дощI абы и гъащIэм, и гуащIэм, и Iуэтэжхэм, таурыхъхэм. И зэ­дзэкIыгъэ гъэщIэгъуэнхэм ящыщщ Жуюль Верн и IэдакъэщIэкIыу уры­сыбзэм къригъэзэгъахэр (ахэр пщыкIутху мэхъу), Дарвин Чарльз и «Происхождение человека»-р. Шэч хэлъкъым ахэр урыс лъэпкъ литературэм и гъэтIылъыгъэу зэ­рыщытым. 
Бзылъхугъэ Iущыр, губзыгъэр, куэд зыщIэ цIыхур хэдыкIым хуэIэкIуэлъакIуэу зэры­щытам и дамыгъэу пщIантIэм къыщызэIуахащ цIыхухэр узыншэнымкIэ «Анна» ва­леологие клубым хэтхэм я IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ. ХэдыкIхэм къадэкIуэу, лэжьыгъэхэм яхэтщ тхылъымпIэм, къа­зы­цым къыхэщIыкIахэр. Жыпхъэхэр зэры­щIэ­щыгъуэр наIуэ пщащIу, ахэр къызэхуэсахэм яфIэгъэщIэгъуэнащ. 
АдэкIэ Энессэ псалъэ иритащ КъБР-м и Жылагъуэ палатэм ПсэуныгъэмкIэ, узыншагъэр хъумэнымкIэ, физкультурэмрэ спор­тымкIэ и комиссэм и унафэщI, ди республикэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэ­жьакIуэ, Тхылъыр фIыуэ зылъагъухэм я Къэбэрдей-Балъкъэр зэгухьэныгъэм и уна­фэщI Шинкарёвэ Наталье. Ар гуапэу теп­сэлъыхьащ Вовчок Маркэ, абы и дунеймрэ и гуащIэмрэ гулъытэу игъуэтам. Апхуэдэуи къыхигъэщащ илъэсищэм щIигъуауэ абы и фэеплъыр ди щIыналъэм и къалащхьэм и щIыпIэ нэхъ дахэ дыдэм зэрыщахъумэр, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу лъэпкъ­хэм я псэ къабзагъэм, къытхэмытыжми, зи лъагъуэ нэху гъащIэм къыхэзына цIыхур зыщыбгъэгъупщэ зэрымыхъунур фIыуэ ­къазэрыгурыIуэм зэрищыхьэт наIуэр. 
- Зы илъэс фIэкIа щымыпсэунуми, Ве­линскэр мыбы къэзышар къару нэрымы­лъагъу гуэрт, и фэеплъыр хуэсакъыу зэрыщахъумэнур псэкIэ ищIэми ярейуэ, - жиIащ Наталье. - Мы и унэм и пщIантIэращ ар щы­щIалъхьэжари. Дунейм зэрехыжрэ лIэ­щIыгъуэм щIигъу дэкIами, ди республикэм щы­хуосакъ абы и щIэиным, пщIэ щыхуащI и сыным, и кхъащхьэр щахъумэ. ЦIыхухэр щызэблокI, и гъащIэм, и псэукIам, и Iэдакъэ­щIэкIхэм щыгъуазэ зыщыхуащI. Языны­къуэм и дежхэми согупсыс: апхуэдэ къару мы лъапсэм къезытыр и кхъащхьэр зэры­дэтыр арауэ пIэрэ жысIэу.
ЗэIущIэм къыщыпсэлъащ Пермь щIыналъэм Узыншагъэр хъумэнымкIэ и минис­терствэм и эпидемиолог нэхъыщхьэ, медицинэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Се­мериков Владислав, продюсер Марыщ Розеттэ сымэ. КърихьэлIа дэтхэнэми, къэп­сэлъапIэр хуит зыхуащIахэми жаIэн зэраIэм къыдэкIуэу, ахэр зыщымыгъуазэ гуэрхэри къащIащ. Нобэр къыздэсым тхакIуэм и ­гъащIэм, и лэжьыгъэм теухуахэр къахутэ, иджы­ри абы ехьэлIа лэжьыгъэ мымащIэ щIэблэм къазэрыпэщылъым шэч хэлъкъым. 
Къызэхуэсахэр дихьэхауэ едэIуащ Вов­чок Маркэ и Iуэтэжхэм Тхылъыр фIыуэ зы­лъагъухэм я Къэбэрдей-Балъкъэр зэгухьэ­ныгъэм хэтхэр къызэреджэм. ИужькIэ абы и таурыхъхэм къытращIыкIа теплъэгъуэ цIыкIу­хэри ягъэлъэгъуащ. 

блий  Даянэ. 
Сурэтхэр  Къарей Элинэ  трихащ.