Шёндюгю жашауда кёпле кредитлени иги хайырланадыла. Ахча абериге мычымай керек болгъан кезиуде аны банкдан ёнкючге алыу болушады. Хау, ызы бла процентле тёлерге тюшерикди, алай башха амал болмаса, аны да хатасы жокъду.

Кредит алама дегенде, страховой полисни учуз багъасы бла жарашдырыргъа сюйгенде, бирде уа иги ишге орналыргъа умут этгенде, инсанны кредит тарыхына къараргъа боллукъдула. Ол айтхан неди, къайда сакъланады, къалай жарашдырылады – аны юсюнденди бу материал.

Кредит тарых 2005 жылда кийирилген затды. Башхача айтханда, инсан ол замандан банкладан ёнкючге ненча эмда неллай бир алып тургъан эсе да, – ол бары да анда сакъланады. Дагъыда быллай информацияны табаргъа боллукъду анда: адам (кредит алыргъа) берген битеу заявкала, кредит тарыхны сурагъаны, борчларын къалай къайтарып тургъаны да. Ол бары да кредит бюрода жазылады. Россейде уа аллай бешиси барды. Ахыр жазыу жети жылны ичинде сакъланады.

Кредит тарыхны магъанасы уллуду. Ахчаны ёнкючге бериучюле, сёз ючюн, банкла, аны хайыры бла инсанны онгларын тергейдиле, ол нечик низамлы болгъанын кёредиле, анга кёре оноу этедиле кредит берирге неда бермезге.

Бюродан информацияны страховой, автомашинаны ортакъгъа бериучю компанияла, иш бла жалчытыучула эм башха предприятияла бла организацияла сураргъа боллукъдула. Алай а эсигизде болсун: адам кесини ыразылыгъын бермей, ала аны алаллыкъ тюйюлдюле!

Бу тарыхны кесигиз да кёрюрге боллукъсуз. Биринчиден ол къайсы бюрода сакъланнганын билирге керексиз. Аны уа «Госуслуги» порталда «Кредит тарыхланы Ара тизмесинден информацияны алыу» бёлюмде этерге жарайды. Бу жумушну жылгъа эки кере хакъ тёлемей тындырыргъа боллукъду. Къошакъ халда уа аны багъасын (450-899 сом) тёлерге тюшерикди.

Инсан алгъан ахчасын заманында къайтаргъан эсе, кёп эмда башха-башха кредитле алып, аланы да жик-жиги бла тёлеп тургъан эсе, бюгюнлюкде аз ёнкючю бар эсе, аны кредит тарыхы иги болгъаннга саналады.

Адам жашауунда кредит бир кере да алмагъанлыкъгъа, ол ишге орналгъанда, андан аны тарыхын сурагъан эселе, бюрода аллай жазыу чыгъарыкъды. Биринчи кредит алгъанда уа, банк аны дурус кёрюрден алгъа, инсаннга ишлеген жеринде тёленнген хакъына, стажына, дагъыда залогга къоярча къаллай мюлкю болгъанына къарарыкъды.

Банкдан ёнкючге алгъан ахчаны адам заманында къайтармай турса, ол аны бермей, ызы бла борчун коллекторлагъа кёчюрселе неда сюдню оноуу бла алыргъа кюрешселе  аны кредит тарыхы осал болады. Талай жерден ахча алгъан, сора кёп болмай банкрот болгъан шартла да инсанны ары тартадыла.

Не сейир, алай кредитни болжалындан алгъа къайтарсагъыз, кредит рейтинг аз-маз осалыракъ болургъа боллукъду. Алай ол артыкъ бек тюшерик тюйюлдю, къоркъмагъыз, аны себепли бу шартха эс хазна бурмагъыз.

Кредит рейтинг деген а не затды?

Ол инсаннга ахча берилирге боллугъуну амалын кёргюзтеди. Аны тергегенде, адамны неллай бир кредити болгъанына, ол аланы заманында къайтаргъанына, ненча заявка бергенине, ахчаны банкдан огъесе микрофинанс организациядан излегенине къарайдыла. Эсигизде болсун: кредит бериучюле къуру анга къарап къалмайдыла, ала адамны къолайлыгъын, жашау болумун да сюзедиле.

Рейтинг 1-ден башлап  999-гъа дери жетерге боллукъду. Алты жюзден башлап сегиз жюзден аз асламыракъ болса, адамгъа ол излегенден азыракъ ахча берирге неда залогга абери, сёз ючюн, автомашина, излерге боллукъдула. Алты жюзден аз рейтинг бла кредит алгъан къыйын ишди, 942-ден кёпге уа аны бермезге сылтау жокъду.

Адамны ишлеген жеринде аны кредит тарыхын сюзерге къачан боллукъдула: ол урунуу неда коллектив келишимде белгиленнген эсе эмда сиз анга эркинлик берген эсегиз.

Борчлары болгъан инсанны ишге алмазгъа закон бла сылтау жокъду. Алай кёп берлиги болгъаннга уа артыкъ иги кёзден къарамазлыкълары баямды. Дагъыда банкрот болгъан инсаннга юч жылны ичинде оноучу къуллукълагъа орналыргъа чек салынады.

Кредит рейтингни игилендирир ючюн, битеу борчларыгъызны жабыгъыз, тазирлени, налогланы, алиментлени тёлегиз. Дагъыда кредит тарыхны бюросунда жазыуугъузгъа къарагъыз; анда халатла бар эселе,  бюрогъа билдиригиз.

Улбашланы Мурат.