Исламгъа тийишлиликде Аллахутала хар адамны да къадарын, жашауу къалай къураллыгъын белгили этеди. Алай сайлар амал бармыды неда мадар этмей, кюрешмей, тюшерикни сакълап турургъамы керекди? Бу сорууланы республикада, андан тышында да белгили дин къуллукъчу Ахматланы Назир хажиге бергенбиз.
- Назир хажи, бюгюн сизни бла кезиулю ушагъыбызны къадарны юсюнден бардырыргъа сюеме. Къадарны къалай ангылатыргъа боллукъду?
- Аллах ыразы болсун, Фатима, керекли сорууну кётюргенинг ючюн. Ушагъыбызны багъалы жамауатха салам бериуден башларгъа сюеме.
Сабий анасыны къарынында болгъан заманда Аллахутала анга тёрт затны къадар этеди, дегенди Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, хадислеринден биринде. Биринчиси – жашар ёмюрюн, экинчиси – ырысхысын, ючюнчюсю – битеу этерик ишлерин, тёртюнчюсю уа насыплы бла насыпсыз боллугъун.
Бизни Жаратхан къаллай жашау ёмюр берген эсе, андан бир такъыйкъагъа кёп не аз къаллыкъ тюйюлбюз бу дунияда. Тамбла эрттенликде уяналлыкъмамы, къаллыкъмамы, аны билген жангыз Аллахды. Ол себепден битеу ахшылыкъланы, игиликлени бюгюн этерге кюрешейик.
- Терс ангылагъан да болурма, алай хар кимни жашауу алгъадан белгили эсе, сора адамны кесини сайлауу жокъмуду жашауда?
- Къадарны юсюнден сёлешгенде, кёп затны айтыргъа боллукъду, ол кенг сорууду. Аллахутала алгъадан да адам къаллай боллугъун, къайсы жолну сайларыгъын, къаллай жумушла этеригин кесинде белгилеп къояды.
Бир къауумла Аллах буюрду да, аны ючюн болду, деп къоядыла. Алай бизни Жаратхан биреуню малын урларгъа, башханы тонаргъа, ачытыргъа буюрмайды. Бюгюн гюняхлы бол да, аманлыкъла эт да, артда уа сени жаханимге салайым деп, бир адамны да жаратмайды, быллай кемчимликледен ол тазады.
- Жашауда жетишимле, ахшы ишле болсала, къууанабыз, Аллахуталагъа ыразылыгъыбызны айтабыз. Алай бир гитче сынаугъа тюшсек, ол манга нек берилди деп, ачыу этебиз. Ол да къадармыды?
- Динден толу билимибиз болмагъаны ючюн келеди аллай акъыл. Сыйлы Къуранда былай айтылады: «Мени нигъматларыма шукур этгенледен болсагъыз, сизге къошуп берирме». Ол себепден бизни Жаратханнга ыразылыкъла айтхан, шукурла берген бек аламатды.
Адам ауруйду, жууугъун тас этеди, сюйген адамларындан айырылгъанла да бардыла. Алай жюрегибиз ушатмагъан затлагъа да шукур этерге борчлубуз. Бизни Жаратхан бергеннге ыразы болуп жашагъан адамдан бай жокъду, дегенди Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун.
Бу дунияда къайсы бирибиз да сыналмай къалмайбыз. Бир затдан да кем болмай, байлыгъы, саулугъу бар, сабийлери жетишимлиле, билимлиле, намыслыла, халкъ хурмет этгенле бардыла. Аллайланы да Аллахутала къолайлыкъ бла сынайды, ол берген ырысхыны къайры жояды, билимин къалай хайырланады деп. Аллахны танымай жашагъан, не бай да болсун, аны чамландырады.
Дагъыда бир затны юсюнден айтыргъа сюеме. Баласын тас этгенден ачы иш болмаз ата-анагъа. Аллайлагъа Аллахутала ариу сабырлыкъ берсин. Мени баламы нек сайлагъанды деп, ауур сёлеширге да болады быллай кезиуде. Алай бу да сынауду.
Аны юсюнден файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун, хадиси барды. Сабий ауушса, ырахматлы барыгъыз, бир тынгылагъыз, адамлары не зат айтадыла, деп буюрады мёлеклерине. Ала къайтып, шукур этедиле, Аллахныкъыды, берген, алгъан да олду деп, махтау саладыла, деп жууапласала, Аллахутала, сизни шагъат этип айтама, мен ол къулума Жаннетде къала ишлеп, атына да Алхамд деп атадым, дерикди. Хамд деген а махтауду. Баласын тас этип, Аллахха махтау этген ёмюрлюк жашауда ма аллай уллу саугъа аллыкъды.
Жашаудан замансыз кетген бала Жаннетни эшигини сабындан тутуп, аны атасына бла анасына ачаргъа сакълап турлукъду биргелерине кирирге, дегенди файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун.
- «Сен амал эт да, Аллах къадар этер» деген сёз барды, сиз аны къалай ангылатырыкъ эдигиз?
- Сыйлы Къуранда былай айтылады: «Сиз бу дунияда къысха жашарыкъча, алай кюрешигиз. Ёмюрлюк жашаугъа уа къарыуугъузну аямагъыз. Алай бу дуниядан да юлюшюгюзню унутуп къоймагъыз».
Адам улу нек жаратылгъанды? Ахшылыкъла этип, Жаннетге кирирге, ибилисге кесин алдатмай, Аллахутала кёргюзтген нюрлю, ийманлы жол бла барыргъа, аны бла бирге уа ишлерге, игиликлеге итинирге, башхалагъа болушургъа. Жеринден тепмей, Аллах сен бер деп сакълагъан жангылгъан этеди.
Умар халиф намаз этгенден сора кеслерин межгитде кечиндирирге кюрешгенлени къыстагъан этгенди, барыгъыз, амал этигиз, юйдегилеригизни кечиндиригиз деп. Муслийман адам Аллахдан тилерге, кеси да мадар этерге керекди, ол заманда бизни Жаратханны ырахматлыгъына тюбер.
- Назир хажи, билемисиз не зат жарсытады? Жолларыбызда болум. Бирле кеслерине асыры базынып, сакълыкъны унутуп, аварияла этедиле. Алада уа кеслери ачыгъан бла бирге башхалагъа бушуу, хата саладыла. Анга да къадар деп къойгъан тюзмюдю?
- Биреу кесини жахиллигини, Аллахны жорукъларын танымагъаныны хатасындан башха адамгъа заран жетдиреди, кесини санларына хата салады, ахлуларын жарсытады. Айтылып, эсгертилип, ангылатылып турады, къырал жоллада къаллай бир жорукъ кийиргенин, чекле салгъанын, низамгъа чакъыргъанын.
Сабыр тюбю – сары алтын, дегендиле эрттегилиле. «Аллахутала сабырлыкъ этгенле бла биргеди», деп айтылады Сыйлы Къуранда. Бизни Жаратхан айтханны тергемей, кесин башхаладан акъыллыгъа санап, шайтаннга жолдаш болуп, биреуню ачытхан, сакъат этген уллу гюняхды.
- Къоншуларын, жууукъларын апчытхан аман адамла аз тюйюлдюле, жарсыугъа. Аланы Аллахутала жаханимге кийирир ючюнмю жаратханды?
- Угъай, Аллахутала адамны битеу ишлерин биледи, алай аманлыкъла эт деп юйретмейди. Адам къайсы жол бла барлыгъын кеси сайлайды. Ол дунияда хар ким да кесини ишлери бла шагъатлыкъ этерикди жашаууна. Аллахутала биз Жаннет ахлуладан болсакъ, шайтан излегенден узакъ турсакъ сюеди. Алай адам жангылыргъа да болады, шайтанны айтханына къулакъ салады, Аллахутала барыбызны да андан узакъ этсин.
- Бу соруу газет окъуучудан келгенди: динде биреуню гюняхлары башхагъа жетедиле деген бармыды?
- Биреуню ачытып, ырысхысына къол узатып, сабийине хата салып, сёз бла, къол бла болсун, инжилтген адамны къаргъасала, аны хатасы кесине, сабийлерине, туудукъларына да жетерге боллукъду. Хар айтхан сёзюм, этген ишим къалай къайтырыкъдыла, Аллахдан ыразылыкъ аллыкъмамы огъесе чамланнганмы этерикди, деп сагъыш этерге борчлуду муслийман.
- Тюз ангылагъан эсем, къаргъыш этген да гюняхды.
- Файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, мен бу дуниягъа къаргъышчы болуп келмегенме, дегенди. Къаргъыш бир иги жумуш болса, файгъамбар аны бла биринчи кюрешир эди.
Аракъы, адамны башын хайран этген, эсиртген затла бла кюрешген уллу гюнях болгъаны белгилиди. Файгъамбарны заманында къуру эсирип айланнган биреу болгъанды. Анга бу осал къылыгъы ючюн таякъ да жетдиргендиле, урушхан да этгендиле. Асхабладан бири уа биягъы ичип айланнганы ючюн аны къаргъагъан этгенди. Ол кезиуде файгъамбар, этме алай, ол гюняхды, алай Аллахны, аны келечисин да сюеди. Къаргъыш бизники тюйюлдю, дегенди.
Зулму сынагъанны тилеги къабыл болмай къалмаз, дегенди файгъамбар. Алай къаргъыш этмей къоялсакъ, олду игиси. Аллахутала хар кимге тапдырлыкъды жашауунда этгенин – бу дунияда, ахыратда болсун.
- Ушагъыбызны ахырында жамауатха къаллай чакъырыу этерик эдигиз?
- Динибизни жорукъларын иги билирге, юйренирге керекбиз. Билим алыргъа сюймегенибизни хатасындан арабызда сууукълукъ жюрюп башлагъанды. Алай ислам жамауатны бирикдирирге берилгенди. Жарсыугъа, Аллахутала излеген халда болалмайбыз.
Алгъын бирча айтхандыла, шёндю уа башхача, къайдады тюзю дегенни эшитирге тюшеди. Бизни миллетде акъылманла, билимлиле болгъандыла, аланы даражаларын чыгъармагъанбыз, аладан эсе шёндю дипломла алгъанланы сайлайбыз.
Исламда эм белгили Аль-Азхар университетни тауусханла, Стамбулда, Шамда окъугъанла болгъандыла. Бийик дин билим алгъандан сора, адамны саулугъуна багъаргъа юйреннгендиле. Сёз ючюн, Чабдарланы Сулейман эфенди Сорбоннаны тауусханды. Шауаланы Дауут эфендини Аль-Азхарда устаз болуп къалырын тилегендиле, алай ол туугъан журтума керек болама деп къайтханды. Мында сабий ауруула жайылгъанларын кёргенден сора, артха барып, толу билим алып, динни жайгъаны бла бирге адамланы багъып тургъанды.
Кязим хажи да белгили адамларыбыздан бириди, дин, адабият жаны бла да. Асанланы Локъманча, Жангоразланы Ахыяча адамланы къатында уллу сёлешмейик. Аллахутала барыбызны да тюз жолгъа салсын.
Ушакъны Тикаланы
Фатима бардыргъанды.
