XXXIII Халкъла аралы Рождество билим бериу окъуула быйыл «Уллу Хорламны 80-жыллыгъы: эсде тутуу эм тёлюлени иннет сынауу» темагъа бардырылгъандыла. Ала бла байламлы IX регион Парламент тюбешиулени пленар жыйылыуу да ётгенди. Быйыл окъуула ючге бёлюннгендиле. Биринчи эки тюбешиу КъМКъУ-ну «Эрмитаж-Кавказ» арасында бла Миллет музейде къуралгъан эдиле.
Окъуула КъМР-ни Парламентинде бардырылгъандыла. Аны ишине Пятигорскну эм Черкесскни архиепископу Феофилакт, КъМР-ни Правительствосуну башчысыны орунбасары Залим Кашироков, Федерал инспектор Тимур Кочесоков, Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис, Жамауат палатаны таматасы Хазраталий Бердов, республиканы Муслийманларыны дин управлениясыны башчысыны экинчиси Алим Сижажев, депутатла, энчи аскер операцияны ветеранлары, алимле, дин къуллукъчула, билим бериу организацияланы бла жаш тёлю къымылдауланы келечилери эм башхала къатышхандыла.
Халкъны бирикгени
Пленар жыйылыуну Парламентни спикери Татьяна Егорова бардыргъанды. Ол Уллу Ата журт урушда Хорлам озгъан ёмюрню тарыхын, халкъны жашауун ахырда тюрлендирген, жамауатны бирлигин, кючюн ачыкълагъан баш магъаналы иш болгъанын чертгенди. Кёп жылла озгъандан сора, Уллу Хорламны тарыхын жангыдан тинтирге тюшгенин айтып, ол а тарых кертиликни бузаргъа, совет халкъ ол къанлы къазауатда Хорлам ючюн берген багъаны учуз этерге кюрешгенле чыкъгъанлары бла байламлыды, дегенди.
– Арт заманлада бир-бир къыраллада нацистлени жигитлеча кёргюзтюрге ёчдюле, бизни жигит аскерчилерибизге салыннган эсгертмелени сындыргъанлары уа бютюнда ачыу тиеди. Ол а Россейни Хорламны къыралынча даражасын, бизге этилген сыйны тюшюрюр, кёп миллетли халкъыбызда къажаулукъну къозгъар, жаш тёлюню акъылына тарыхны юсюнден терс, къоркъуулу оюмланы сингдирир мурат бла этилгени баямды,-дегенди спикер.
Ол акъыл этгенича, быллай болумда кертини ачыкъ этиу, совет халкъ Хорлам ючюн берген багъаны, нацизмни ууатыуда магъанасыны юсюнден айтып туруу бютюнда магъаналыды. «Бу ишни дайым бардырыргъа тийишлиди: юйюрден башлап, жамауат, маданият, сабий эм жаш тёлю аскер-патриот къымылдаулагъа дери»,-деп чертгенди.
Татьяна Борисовна, къыйын, сынаулу кезиуледе уа халкъ ата-бабаланы тёрелерине, диннге, ниет хазнагъа къайтханын, бирикгенин белгилеп, шёндю да аланы магъанасы уллу болгъаныны юсюнден айтханды.
– Уллу Ата журт уруш къыйын сынау болгъанды, алай халкъны сындыралмагъанды. Хар адам да тюзлюк жанлы болгъанына, хорламгъа ийнаннганды. Ол ийнаныулукъ бюгюн да сезиледи. Анга уа шёндю халкъны нацизмге къажау бирлешгени, аскерчилерибизни энчи аскер операцияда кёргюзтген жигитликлери да шагъатлыкъ этедиле,-дегенди законла чыгъарыучу органны башчысы.
юйюрню кючю
Архиепископ Феофилакт а къанлы къазауатны фронтларында сермешгенлени, тылда Хорламны жууукълашдырыр ючюн уруннганланы дин, ийнанмакълыкъ бирикдиргенлерине эс бургъанды.
Сёз ёсюп келген тёлюню Ата журтха сюймекликде юйретиуню юсюнден да баргъанды. Бу ишде уа юйюрню магъанасы артыкъда уллуду. Адетлени, тёрелени, ич сезимлени тёлюден-тёлюге юйретиу юйюрде башланнганын чертгенди ол. «Къыралда быйыл Юйюрню жылыча бошдан белгиленмегенди. Юйюр берген кючню, къарыуну жангыдан сезер, ангылар ючюн этилгенди ол»,-дегенди.
Болсада бюгюнлюкде бизге жалгъан тарыхны, чюйре келген маданиятны, керексиз тёрелени сингдирирге кюрешедиле. Алагъа къажау турургъа уа жаланда билим болушуругъун белгилегенди. «Билим тарыхны сакълагъаны бла бирге, жигитликге, батырлыкъгъа да кёллендиреди. Аны уа бюгюнлюкде аскерчилерибиз энчи аскер операцияда кёргюзтедиле»,-дегенди дин къуллукъчу.
Сейир тарихле
Залим Кашироков а тюбешиуге къатышханланы республиканы Правительствосуну атындан алгъышлагъанды. Ол ата-бабаларыбыздан сакъланнган адет-тёреле тёлюлени арасында «кёпюр» болгъанын айтханды. «Бизни халкъла ёмюрлени ичинде бирге жашагъандыла, туугъан журтларын къоруулап, кёп миллетли Россейни къурагъандыла. Тёреле, ниет хазна, ата-бабаларыбыздан бизге жетип, келир заманны ышаннгылы мурдору боллукъдула»,-дегенди Залим Карачаевич.
Ол Уллу Ата журт урушну юсюнден сейир тарихлени да белгили этгенди. Совет халкъ дунияны нацизмден эркин этер ючюн уллу багъа бергенди. Алай запад къыралла аны сезмегендиле, сёзге, гитлерчиле Данияны 6 сагъатха, Польшаны 27 кюннге, Францияны 43 кюннге зорлагъанды. «Сталинградда Павловну юйюн а бизни батыр аскерчилерибиз 58 кюнню къоруулагъандыла. Брест къаланы аскерчилери уа душман бла айны ичинде сермешгендиле, гитлерчиле къыралны ичине киргенине да къарамай. Бу тарихле халкъыбызны кючюне, къарыууна шагъатлыкъ этедиле»,-дегенди ол эмда КъМР-ни прокуратурасы гитлерчиле республикада этген зорлукъну геноцидге санауну юсюнден дауну хазырлап, сюдге бергенин, тинтиуле башланнганларын билдиргенди.
Чюйре ниетлеге
къажау туруу
Алим Сижажев Ата журтну къорууларгъа битеу миллетлени келечилери бирча тургъанларыны юсюнден айтханды. Юлгюге уа кесини аппасын – Уллу Ата журт урушну ветеранын келтиргенди. «Андан урушха нек баргъанса деп соргъанымда, ол къазауат битеу халкъгъа, хар юйюрге да къыйынлыкъ келтиргенин, шёндю аны къорууларгъа сюелмесем, жууукъ адамларым ачырыкъларын ангылай эдим, деп жууаплагъанды. Аппаларыбыз кеслерини жашауларыны, къадарларыны юслеринден сагъыш этмегендиле, къыралыбызны келир жашауун сакълар ючюн, къолдан келгенни этгендиле»,-дегенди.
Кюч бла Россейни хорларгъа онг болмагъанын ангылагъандан сора уа, запад къыралла халкъларыбызны адет-тёрелерине, ич дуниясына чюйре келген ниетлени сингдирип, аны ичинден чачаргъа, тарых кертиликни бузаргъа, жигитлерибизни унутдурургъа умут этилгенини юсюнден да айтханды. «Анга къажау турур ючюн а, власть органла, граждан обществону институтлары, дин организацияла да ёсюп келген тёлюге бу ниетлени терсликлерин, ала келтирген къыйынлыкъланы ангылатыргъа, алагъа къажау бирге турургъа керекбиз»,-дегенди ол.
Оюмла
Пленар жыйылыуда докладла бла алимле, билим бериу учрежденияланы, басма органланы келечилери сёлешгендиле. Россейни тарых обществосуну регион бёлюмюню башчысыны орунбасары, тарых илмуланы доктору Артур Кажаров совет аскерчи дунияны фашизмден эркин этер ючюн Сталинградда Берлиннге жетгенин белгилегенди. Алай шёндю кезиуде уа запад къыралла уруш башланнганында СССР-ни терслегенлерин, ол угъай, Сталинни Гитлерге тенг этерге умут этгенлерин да белгилегенди.
Ол нацизмни ниетлерин къайтарыргъа кюрешгенлеге къажау турургъа, аппаларыбыз Хорламны сермешлеге жашауларын багъасы бла келтирген эселе, шёндюгю тёлю тарых кертиликни сакъларгъа борчлу болгъанын айтханды.
КъМР-ни Архив службасыны башчысы Шахим Шогенов Уллу Ата журт урушну тарыхы бла байламлы фондну документлерини юслеринден билдиргенди. Энчи Къабарты-Малкъар гитлерчиледен эркин этилгенден сора ишлеген комиссияны эсеплерини юсюнден айтханды. Алада фашистлени зорлукъларын сынагъанланы шагъатлыкълары бардыла. Ала республиканы халкъына геноцид сынатылгъаныны юсюнден сюдге кёргюзтюллюкдюле.
Бюгюнлюкде уа Архив служба жангы китап хазырлай турады. Анда фронтдан аскерчиле юйюрлерине жазгъан письмола басмланырыкъларын билдирип, Шахим Шогенов жаш адамланы Архивге келирге, документле бла шагъырей болургъа чакъыргъанды.
КъМКъУ-ну орус тилни бла битеулю языкознанияны кафедрасыны башчысы, филология илмуланы доктору, профессор Башийланы Светлана вузну «Ёлюмсюз полкуну» юсюнден китапла бла шагъырей этип, аланы Парламентни библиотекасына саугъалагъанды.
Огъары Курп элни орта школуну директору Рамета Шериева уа Уллу Ата журт урушну жылларында бу тийреде баргъан къанлы сермешлени жигитлерини музейини юсюнден билдиргенди. Ол озгъан ёмюрню 60-чы жылларында къуралгъанды, бюгюнлюкде анда 2,5 мингден аслам экспонат сакъланады.
Школчула къазауат баргъан жерде излеу жумушланы кезиуюнде самолётну сыныкъларын эм аскерчини тизгин номерин тапхандыла. Аны болушлугъу бла жигитни атын тохташдыргъандыла – лётчик Владимир Козлов шёндюге дери белгисиз тас болгъанланы тизмесинде эди.
«Кабардино-Балкарская правда» газетни баш редактору Ранета Бжахова журналистле урушну жигитлерини атларын ёмюрлюк этиуде тамамлагъан жумушланы юслеринден айтханды. Ол къагъытда басмаланнган газетле тарыхны сакълаучулары болгъанларын белгилеп, озгъан ёмюрде чыкъгъан номерлени цифралы амалгъа кёчюрюрге болушлукъ кереклисин айтханды.
Сёз Уллу Ата журт урушну жигитлерине салыннган эсгертмелени болумларыны юсюнден да баргъанды. Маданият хазнаны объектлерин къырал сакълау жаны бла управленияны башчысы Олег Гонтарь аланы жангыртыу жаны бла жумушланы юслеринден билдиргенди.
Окъууланы ахырында уа Музыка театрны солистлери жыйылгъанлагъа «Урушну музыкада эм назмулада сакълау» композицияны кёргюзтгендиле.
Тикаланы Фатима.
