Жыл сайын дунияда инсультдан жыйырмадан артыкъ миллион адам ауруйду. Аладан беш миллиону ёледи,  кёбюсю уа ауур саусузла болуп къаладыла,. Бизни къыралда инсультдан ауругъанла жыл сайын  тёрт жюз минг адам боладыла. Инсультдан сора сакъатла болгъанла биринчи жерни аладыла… Биз бу къыйын проблеманы юсюнден врач – кардиолог Асанланы Джамиля бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Инсультну бек къыйыны къайсыды?

-Инсультладан бек къыйыны  кардиоэмболический инсультду. Илмугъа терен кирмей айтханда, аны схемасы быллайды. Жюрек дайым тап ишлеп турмаса, аны ичинде бош жерледе (бек алгъа предсердияда) къан хурттакла-тромбла-къураладыла. Ала тургъан жерлеринден тебип, къан бла бирге кетедиле. Артериядагъы къан тромбланы мыйыны къан бла жалчытхан иничке тамырчыкълагъа жетдирирге боллукъдула. Ол тюрлю къоркъуулу ишле уа ауур инсульт бла бошаладыла.

Быллай инсульт а мерцательный аритмиядан, илму тил бла айтханда - предсердияны фибрилляцияларындан къыйналгъан адамлада  чыгъады. Алада ишемия инсультла, бирси  адамладагъыладан эсе, беш кереге кёпдю.

- Мерцательная аритмия къайдан чыгъады?

- Адамланы асламысыны къанларыны уруулары тапды. Мерцательный аритмиясы болгъан адамны къаныны урууу уа бирча тап болмайды. Бу тюрлю ауруулары болгъанла халкъны эки процентин тутадыла. Предсердияларында фибрилляциялары  болгъанла жыл санлары уллая баргъанлада кёп тюбейди. Бу ауруудан чыкъгъан къоркъуу мынданды: жюрекни уруууну бузулгъаны ючюн чыкъгъан къоркъуу мерцательная аритмияны кезиуюнде мыйыны ишлеую артыкъда бузулады. Кардиоэмболический инсульт болгъан адамланы юч юлюшден бирлери ёлюп кетедиле, алтмыш процентлери уа ауур инвалидле боладыла, жашау халгъа къайтарыргъа онг хазна чыкъмайды.

   - Ауруугъа къажау кюрешни амалларыны юсюнден айтсагъыз эди?

-Мерцательная аритмиялары болгъан адамланы къорууларгъа онг барды. Тромблары эм инсульт ауруулары айныргъа къоркъуулары уллу болгъан адамлагъа врачла къанны жукъартыучу энчи дарманланы -антикоагулянтланы- бередиле. Аны бла бирге уа, аллай дарманланы хайырлана туруп, къошакъ къоркъуу чыгъарыргъа боллукъ башха шартланы-артериялы гипертонияны, сахарный диабетни, алгъын да инсультдан аурууну, сердечная недостаточностьну, жыл санны да - эсге алыргъа керекди. Адамда аладан жаланда экиси окъуна бар эселе, антикоагулянтланы борчлу халда ичерге керекди. Ала хайырланылсала, инсульт болуп къалмагъы эди деген къоркъуу бек азындан 60-95 процентге азаяды. Болсада  антикоагулянтла бла багъылыргъа керекли адамладан аллай терапияны хайырланнганла жаланда элли процентни тутадыла. Проблема уа мындады - кёп жылладан бери больницадан тышында ол тюрлю багъыуда К витаминнге антогонист жаланда бир дарман хайырланылып тургъанды. Токъсанынчы жылланы ортасында окъуна белгили болгъаныча, мерцательная аритмиясы болгъан саусузгъа ол дарман бла багъылса, ол пациентге инсультдан аурургъа къоркъуу 64 процентге азаяды.

Болсада ол алай бош дарман тюйюлдю. Аны ичерге жарамагъанын кёргюзтген белгилери да бардыла, лабораторияда контроль тинтиулени  дайым да бардырыргъа керекди. Башхача айтханда, аны ичерик саусуз къаныны анализин этдирип, врач бла тюбешип турургъа керекди. Жашауда ол излемлени тынгылы толтургъан да тынч тюйюлдю. Ахырында уа мерцательная аритмиялары болгъан саусузла профилактика мадарланы тийишлисича толтуралмай къаладыла.

- Къоркъуулу  къауумгъа  кимле  киредиле? 

- Къоркъуулуланы  баш къауумларына жукъу артериялары иничкериучю саусузла  киредиле. Ол жаны бла проблемала ультразвук  эм  магнит-резонанс  ангиография амалла тинтиулени кезиулеринде  ачыкъланадыла.  Аладан  алай  къыйын  болмагъан  операцияла  бла  къутулургъа  болады.  Ол  тюрлю  тинтиуле  элли  жыллары  толгъан  адамлада  бардырылсала, терк окъуна ёлюп кетген  эм  сакъат  болгъан  кёп  минг адам ёлюмден къутулургъа боллукъ эди.

Къан  басымлары  кётюрюлюп  къалгъанлары  ючюн   къыркъ  минг  адам жыл сайын жашаудан кетеди. Контроль этиуню жорукълары тийишлисича  сакъланса,  баям,  ала  ёлюмден  къутулургъа  боллукъ эдиле. Мыйыда  артериялы  аневризмни хатасындан  кёп адам,  сунмай тургъанлай, ёлюп кетедиле. Аневризмни  адам хазна сезалмайды. Бек  жууукъ  ахлулада  инсультла    бола-бола  тургъан  эселе  уа,  адамла  компьютер  диагностикадан  ётерге  керекдиле.  Ол  ауруу  адамлагъа  алгъыннгы  тёлюден  кёчерге боллукъду. Былай  чертирге  да  керекбиз:  Россейде  федерал къан-тамыр   арала  ачылгъанларындан  бери,  инсульт  ауруудан  къыйналгъан адамланы саны азайгъанды. Нальчикде да барды аллай ара. Тюрлю-тюрлю  инсультладан  операция амал бла багъыу башланнгандан сора уа  инсультдан ёлгенле да  иги да азайгъандыла.

-Быллай оюм барды - инсультну чыгъаргъа  боллугъун  алгъадан  билдирген  белгилеге  башны  тёгерек  айланыуу,  транспортда  жюрюгенде кёл  аман этиу  саналадыла. Ол тюз оюммуду?

-Инсульт  чыгъаргъа  боллугъуну  биринчи белгилери башны тёгерек айланыуу,  орта къулакъны (среднее ухо)  эм  кёрюуню  анализаторуну  аурууларыны  биринчи  белгилери болургъа боллукъду. Ол себепден а  ол  белгиледен   къоркъуп гузаба этерге да, алагъа эс бурмай къояргъа да жарарыкъ тюйюлдю. Врачха, болжалгъа сала турмай,  барыргъа  керекди:  къаллай  тинтиу ишлени бардырыргъа кереклисин ол айтырыкъды.

- Медицинаны айнып баргъаны кёплени ёлюмден къутхарлыкъ болур, баям?

-Андрей  Миронов  мыйысында  аневризмни  юзюлюуюню  хатасындан  ёлген  эди  –  къан  тамырчыкъларыны  тинтип  билирге  онг  болмагъан ауруулары бар эди. Бусагъатда уа ол ауруу компьютер эм магнит-резонанс  томографияны  болушлугъу бла  тынч ачыкъланады эм андан къутулургъа болады. Бу тюрлю тинтиулени болушлукълары  бла  мыйыгъа  къаллай  бир  хата  тюшгенин  эм  анга  къаллай  болушлукъ этерге боллугъун спецалистле билип къоядыла. Хирургияда  бусагъатда,  кертиси  бла  да,  уллу  жетишим  этилгенди  –  нейронавигацияны  амалы  бла  мыйыда  бузулгъан  жери    тынч  табылады  эм  алайны  багъыуну  къыйматлы мадарлары этиледиле.

-Медицина не зат айтады: чыгъармачылыкъ бла кюрешген адамла башхаладан энчилемидиле?

- Медицина тинтиуле кёргюзтгендиле: акъылманны  мыйысыны  тёрели  адамныкъындан  бир  тюрлю  башхалыгъы  жокъду.  Мыйыны  бузулууу  уа,  адамны  акъылман  болуууна  арталлыда  себеплик  этмейди. Бек ауур нейрохирургия ауруула окъуна адамгъа ишлерге эм жашаугъа къууаныргъа  тыйгъыч болмайдыла. Чынтты юлгю- Борис Кустодиев. Аны аркъа жиклерини араларында кёпчюую бар эди – инвалид коляскадан тюшмей, жашай эди.  Кесини  айтхылыкъ  суратларын а бу художник къымылдаусуз болуп  тургъан  заманында  ишлегенди. Ол тарыхха  эм  жарыкъ эм къууанчлы адамча да киргенди.

- Инсультдан къалай къутулургъа боллукъду?

-Къан  басымыгъызгъа  дайым  къарагъанлай  туругъуз.  Ол  мардасындан ртутьну столбигини 10 миллиметринден бийик  болса, инсультну къоркъууу - 1,5 кереге, 20 миллиметрге кёп болса уа  2 кереге кёбейеди.

Хаталы къылыкъларыгъызны къоюгъуз – къыздырыучу затланы  терк-терк ичген адамланы артерия къан басымлары  ичмеучюленикинден эсе  7 миллиметрге кёпдю. Семиз этни аз ашагъыз.

Къымылдап  кёбюрек  айланыгъыз.  Жюрюу  чархыгъызда  къанны  жюрюуюн жалчытханындан сора да, артыкъ тириликни  кетереди.

Эм къаршы жууукъларыгъызда инсультдан ауругъанларыгъыз болгъан эм бар эселе, 20 жылыгъыз толгъандан сора  кесигизге компьютер томограф бла къаратыгъыз.

Элли  жылыгъыз  толгъандан  сора   кесигизге  ангиография  этдиригиз-артерияларыгъызны халлары къаллайла болгъанларын билигиз.

Эсигизге эм оюм этиу жаны бла онгугъузгъа дайым жарау этгенлей туругъуз – жангы муратла салып, жарыкъ умутла бла жашагъыз. Жангы тиллени,  назмуланы кёлюгюзден  билирге  кюрешгенлей туругъуз.

Байсыланы Марзият.