Бу кюнледе «Долина нарзанов» атлы санаторийни залында Максим Макарычевни жангы китапларыны презентациясы баргъанды. Аны бюгюнледе солууда тургъан генерал-лейтенант Аттоланы Борис, МТС-ни Къабарты-Малкъарда филиалыны директору Залийханланы Эльдар, туризм жаны бла ишлеген къауумну келечилери (таматалары Шауаланы-Къазакъланы Фатима) эмда санаторийни къуллукъчулары къурагъандыла.

Ары жамауат адамла, Къабарты-Малкъар къырал университетни устазлары, солугъанла да келгендиле.

Жыйылыуну ача, биринчи сёзню Аттоланы Борис айтханды. Ол, авторну юсюнден къысха билдириу этип, ары келгенлени аны бла танышдыргъанды.

Максим Александрович Макарычев белгили россей эмда халкъла аралы журналист эм жазыучуду, правительстволу «Россей газетни» обозревателиди. Ол «Аламат адамланы жашаулары» («ЖЗЛ») серияда жазылгъан бир къауум белгили китапны авторуду. Сёз ючюн, ол аллай китапланы Кубаны таматасы Фидель Кастрону, хоккеистле Валерий Харламовну бла Александр Мальцевни, белгили биатлонист Александр Тихоновну юслеринден жазылгъан энчи китапланы, «Племя одиночества» деген драматургия эм хапар жанрда жазылгъан жыйымдыкъны, «Усталаны шахары» деген очеркли китапны да авторуду. Аны аты бла тогъуз китап чыкъгъанды.

Ол 1970 жылда Хабаровскда туугъанды. Дондагъы Ростовну къырал университетинде филология факультетни журналистика бёлюмюн 1992 жылда айырмалы бошагъанды. Дагъыда Парижде Миллет управленияны школун тауусханды. Французча, ингилизча да биледи. Урунуу жолун Ростовда мэрияда халкъла аралы байламлыкъланы бёлюмюнде башлап, 2000 жылдан бери «Россей газетде» ишлейди. Анда баш редакторну халкъла аралы информация жаны бла орунбасарыды. Аны 2008 жылда Фидель Кастрону юсюнден жазылгъан китабы бек кёп окъулгъан чыгъармагъа саналгъанды – 900 мингден артыкъ адам ачханды аны Интернетде окъуна.

Презентациягъа Максим Александрович «Не рви мне душу, Дон!» деген бир эпопеягъа кирген юч ал китабын чыгъаргъанды. Ала энтта да юч боллукъдула. Аланы жигитлери асламысында къазакъладыла.

Биринчи китабын автор Биринчи дуния урушдан («Первая мировая») башлайды. Айтыргъа керекди, была суратлау чыгъармаладыла, алай а сюжет ызлары керти да жашауубузда болгъан ишлени мурдорларында къуралады. Экинчи китабына ол «Империяны оюлууу» («Крушение империи») деп атагъанды. Ючюнчюсюне уа: «Инсан уруш. Болгъаны» («Гражданская война. Исход) деп ол атны тийишли кёргенди. Китапла Москвада «Молодая гвардия» китап басмада Маданият башламчылыкъланы Президент фондуну эмда Россейни Президентини къазакъланы юслери бла Советини болушлугъу бла басмаланнгандыла.

Автор айтханнга кёре, ол бу затла бла къырал архивледе, тыш къыраллада орус эмиграцияны архивлеринде да кёп ишлегенди, ол заманны жигитлерини мемуарлары бла шагъырей болгъанды. Алада тапханды он сюжет ызланы, жыйырмадан артыкъ баш жигитлени да.

 «Биринчи дуния уруш» беш бёлюмден къуралады эм ол къыйын заманланы сынауларындан адамла къалай ётгенлерин суратлайды. Ары Америкада жашагъан эмигрантланы, Донда Новочеркасскда, Нахичеваньда, Ростовда  жашагъан Абрамовланы, Потаповланы, Поповланы, Михаил Алексеевни, Надежда Кулешованы, башхаланы эсгериулери да киредиле. Алада Орус император армияны штабларында болгъан ишле да сагъыныладыла.

Революцияны аллында, къырал оюла тургъанын, оноу къарыусуз болгъанын да ангылап, бизге немислиле бла австро-венгрле чапханда, орус аскерле, къазакъла, башха халкъланы келечилери да бир болуп, Россейни тыш жауладан къоруулауда болмагъанча жигитликле этгендиле. Китапны окъугъан герман уруш бла 1915-1916 революция аллы жылла Донда халкъгъа не сынаула келтиргенлерин жангыдан эсгерликди.

Аны баш жигити Николай Абрамов совет тасхачыды. Аны жашау ызы 1915 жылда Новочеркасскде башланады да, 1943 жылда Одессада юзюледи. Аны юсю бла автор артха жигит жашны атасы – патчах аскерни генерал-лейтенанты жашагъан заманнга къайтып, андан хапар айтады. Дондагъы къазакъла патчахха къалай къуллукъ этгенлери ачыкъланады. Алай а ол къыйын жыллада, хар къайдача, алада да бардыла къыраллары ючюн жанларын бергенле, мындан къачханла да.

 «Империяны оюлууу» деген китапда хапарлауну георграфиясы кенгереди. Анда Дондан сора да, 1917 жылда Петроградда, Псковда, Туркестанда, Могилёвда, Великобританияда бола тургъан ишле суратланадыла. Болжаллы Правительствону кюреши, къазакъланы съездлери, аланы Уллу Гюренлери, Донда къазакъ атаманны къаласында бола тургъан ишле да ачыкъланадыла. Алай бла бу китап къазакъланы 1918 жылгъа ётгенлери бла бошалады. Сейир тюйюлмюдю, 1914 жылдан башлап, 1918 жылгъа дери баргъан кюрешлеге къатышхан 367 минг къазакъдан бир дезертир да чыкъмагъанды. Алай кертичи болгъандыла ала къыралгъа.

Андан ары ючюнчю, «Инсан уруш. Болгъаны» деген китап хапар айтады. Ол Новочеркасскда къазакъланы келечилерини жыйылыулары бла башланады. Аллай жыйылыула Донда бар къазакъла жашагъан жерледе да баргъандыла. Бу китапда хапарлауну жигитлерини араларында Николай II патчах, Григорий Распутин, Керенский, Троцкий, барон Врангель, генералла Каледин, Корнилов, Алексеев, Деникин, Кутепов, Миллер, Брусилов, чекистлени таматасы таурухха кирген Феликс Дзержинский, британ тасхачы Рейли, Британияны тыш къыралла бла байламлыкъла жюрютген министри Артур Бальфур, Американы Бирлешген Шататларыны Россейде келечиси Дэвид Фрэнсис, башхала да бардыла. Хапарлау 1920-чы жылла бла бошалады.

Чыгъармаларыны юсюнден автор Максим Макарычев былай айтады: «Эпопеяны мурдорун къадар деген ангылам салады. Ол Дондагъы къазакъланы, орус эмигрантланы да, ала киши жерлерине тюшгенде, кёп кере абындыргъанды. Ол киши жеринде Ата журтну эсге тюшюрюу къалай къыйын болгъанын, ала не къадар жарсыу сынагъанларын мен архив къагъытланы къолумда тутханда эмда жазыу этген заманымда ангылагъанма. Жюрек сезимлерин туудургъан «Жюрегими жыртма, Дон!» деген къычырыкъ да ол адамланы къадарларыны юслери бла келгенди манга».

Аттоланы Борис былайда бизни халкъыбызгъа, башха кёп миллетлеге да жетген сынауланы юслеринден эсгертгенди. Керти да, къайсы халкъны да тарых жолунда бир бирге ушагъан жарсыулу ишле болгъандыла.

Презентациягъа келгенлени айтханларына кёре, Максим Макарычев, архивледе ишлеп, аллай бир къыйын салып, бу китапланы жазып, тарых жаны бла бек уллу иш этгенди. Кимден да бек жаш тёлюге керекди ол жазгъан кертиликни билиу. Музейледе, архивледе сакъланып тургъан, биз билмеген шартлагъа жангыдан кёз ачар онг бергени ючюн, ол уллу ишни ауурлугъун жюк этерге базыннганы ючюн ары келгенле Максим Макарычевха ыразылыкъларын эмда жангыдан хазырлана тургъан китапланы сакълагъанларын билдиргендиле. Автор ары келгенлеге китапларын жазып бергенди. Аланы бир къаууму, солугъанла элтип, орус шахарлагъа кетерикдиле.

Жыр айтып, тепсеп, ары келгенлери Теркни къазакъ халкъ жыр эм тепсеу ансамбли къууандыргъанды.

Мусукаланы Сакинат.