«Кийизни тап жарашдырыу ол бек къыйын жумушду»

Огъары Басханда къолдан усталыкъны  арасы ачылып ишлегенли бир къауум жыл болады. Анга таматалыкъны Джаппуланы Езетхан этеди.  Арада иш къалай къуралгъаныны, кийизлени жарашдырып къалай эм не мурат бла башлагъанларыны юсюнден  бардыргъанбыз аны бла ушагъыбызны.

– Езетхан, сиз бу араны не мурат бла ачхансыз? Бу къол усталыкъ бла къалай кюрешип башлагъансыз?

– Бизни элде бу иш бла алгъа заманлада, бизге дери да кюрешгендиле, алай, чурумла чыгъып, ол бир ауукъ заманнга тохтатылгъан эди. Араны ачыуну юсюнден буйрукъ былтыр апрельде берилгенди, андан сора арагъа ишин бардырыргъа жер бёлюнюп, анда ремонт этип башлагъандыла. Жангыртыу жумушла бошалып, ишни бардырырча битеу керекле алыннгандан сора, анда кийизле жарашдырып тебирегенбиз.

– Да ишлеген жеригиз тарыракъ тюйюлмюдю?

–  Сабийле бизге келедиле. Аланы  бир усталыкъ алыргъа сюйгенлерине, итиннгенлерине бек къууанабыз. Алай сабийле  жыйылгъанда башха жумуш эталмай къалабыз. Жаланда бир столубуз болгъаны себепли, аны юсюнде юйретиу иш бардырсакъ, кеси жумушларыбызгъа жер табылмайды. Быллай столларыбыз эки болуп, биринде кийиз бассакъ, биринде уа бичиу, тигиу ишлерибизни бардыралсакъ, аламат боллукъ эди. 

Мекямны юсюнден айтханда уа, алгъын бу Маданият юй эди. Бусагъатда жангы Маданият юй ишленип башларгъа керек эди, сакълайбыз. Болум алайыракъ болуп турады, биз мынга да бек къууаннганбыз. Республикабызны Башчысы, сау болсун, аны болушлугъу бла тынгылы ремонт этилип, ара кесини ишин бардырыр онг къурагъаны ючюн. 

Бир жол юйде ишлей эдим, мекямыбыз болмай. Сора, Жаннет Мисирбиевна сёлешеди да, телевидениядан келе тургъанларын айтады. Арбазда гитче кёрмюч къурайма. Сабийлени да келтирип, келген къонакълагъа къол ишлерибизни кёргюзтюп хапарлайма. Бу усталыкъны кеси юйюмде угъай, бир энчи мекямда къурап, сабийлеге да юйретир онгум болса сюеригими да  айтама. Башчы, аны эсге алып, сау болсун, район тамата болуп, Къурман Сейитович келгенинде, анга бу жумушха энчи эс бурурун аманат этген эди. Ма алай бла, жангыдан, районну маданият бёлюмюню таматасы Толгъурланы Жаннетни да башламчылыгъы бла район даражада ачылгъанды арабыз. 

Кийизле жарашдырыу таулу халкъыбызны маданиятын, иш кёллюлюгюн, фахмусун да ачыкълагъан шартладан бириди. Ол унутула баргъаны бек ачыу тийип, аны жангыртыргъа кёлленеме. Бу жарсыууму юсюнден Республиканы Башчысына жазама да, ишни къолгъа алыргъа хазырлыгъымы билдиреме. Алай бла кийизле урургъа кенг, жарыкъ отоу берилгенди, суу тартылгъанды, толу ремонт, поллары да жылынырча этилгенди. Аны хайырындан хазырланнган затланы жерге жаябыз, ала да кёп сакълатмай къуруйдула. Мында жарашдырылгъан кийизлени кёрмючлеге элтебиз, аланы сатып алыргъа сюйгенле да кёпдюле, бютюнда туристлени араларында. 

– Ненчаулан болуп урунасыз?

– Мени бла бирге бешеулен болабыз, бирге кийиз урабыз, тигебиз, жарашдырабыз. Хаджиланы Асият, экспозиция-кёрмюч бёлюмню специалистиди. Андан сора да, кийиз бла ишни усталары Юсюпланы Мариям, Геккиланы Алина бла Чепкенчиланы Айшат. Бир бирибиз бла тынчлыкъда, мамырлыкъда ишлейбиз. Кийизни жарашдыргъан ол бек къыйын жумушду. Анга келишген накъышла салыу, тюрсюнлерин келишдириу, жюн жарашдырыу, бирин айт да, бирин къой. 

– Къаллай кийизле этесиз?

– Бичген кийиз, ала кийиз, жыйгъыч кийиз. Жыйгъыч кийиз ол бир жанлы болады. Алгъын заманда къумачла алай эркин бола болмаз эдиле, бизни халкъ неге да жюнню аламат жарашдыргъанды. Жукъа уруп, юсюне бир жанына накъышла салып, чачакъла да этип, ариулукъгъа сауут тапкаланы жасагъандыла. Къабыргъагъа да такъгъандыла. Ала кийиз а, ючгюлле бла тёртгюллери болгъан аллай накъышла салынып, эки жанлы болады.  Бичген кийизде ол оюулары бла накъышлары кесилип, керекли жерине тигилип салынадыла. 

Бу  усталыкъгъа къайын анамдан юйреннгенме. Сабий заманыбызда абаданла кийиз ургъанда, биз суу ташыгъанбыз, ууакъ жумушлагъа жарагъанбыз, аз-маз юйрене да тургъанбыз. Ким кийизлени къызына бернеге бере эди, ким юйюнде кереклисине хайырланнганды. Къайын анам

Джаппуланы Фердаус, анасы Теммоланы Абидат, нёгерлери Теммоланы Хажар, Мамусурланы Кокура, Курданланы Халимат, Ёзденланы Жанчыкъ  кийизле уруп болгъандыла, бу ишни жашырынлыкъларына, энчилигине алагъа къарай тюзелгенме. Абидатны юсюнден энчи сагъыныргъа сюеме. Ол бек белгили, уста кийизчи болгъанды, къол ызы ариу эди, бусагъатда линейкаланы, башха затланы да хайырланып кючден этилген геометрия фигурала бла кийизлени ол болушлукъсуз жасагъанды, аллай бирге уста эди ол». 

–  Керекли затланы, жюнню уа къайдан аласыз?

– Былай бирге жыйылып, не заказ бла болсун, не алайлай сатыугъа этилген хазыр ишибизни сатсакъ, аны хакъына керекли затланы алабыз. Жюнню да сатып алабыз. Кертисин айтсакъ, сау болсунла, малла тутханла кеслери берип къойгънла да боладыла. Энди алгъын замандача, жюнню аллай бир ишлетмейдиле да. Сора аны зыраф этмей, бизге бередиле. Къарачайдан сатып да алабыз. Андан сора да, аны бояулары, башха кёп керекли заты болады. 

Жюнню кесибиз жууабыз, боягъан да кесибиз этебиз. Къол ишни къыйыны бек уллуду. Жангызда озгъан жыл биз бир тонна чакълы бир жюнню жуууп, тазалап, Хабазда таратханбыз, керекли тюрсюнлеге боягъанбыз. Бир орталыкъ кийизни урур ючюн, алты-жети къара сапын керек болады, кийизлени былай жарашдырыу аланы кёп заманны ичинде хайырланыргъа онг береди. Бу жумушха ыйыкъ чакълы бир заман кетеди. Художник суратын ишлегенча, кийизде не тюрлю сыфатны да къураргъа боллукъду.   

– Сизге келген сабийлени кёллениулерини юсюнден а не айталлыкъсыз?

– Энди бош келгенле да боладыла, керти кёл салып, бергенибизни алыргъа сюйгенле да бардыла. Бу ишде фахму керекди, ансыз жарамайды. Алгъаракълада уа арада бу усталыкъгъа сюйгенлени юйретип да башлагъанбыз. Бери республиканы жер-жерлеринден аслам адам жюрюйдю. Кийизле жарашдырыу – миллетибизни хазнасыды, аны сакъларгъа эм ёсе келген тёлюлени да анга юйретирге керекбиз. Аны бла бизни аналарыбыз, аммаларыбыз кёп ёмюрлени кюрешгендиле, бу усталыкъ бизде тохтаса, жарамаз.

Элден келген сабийлерибиз окъуна, къолчукълары бла, кеслери тюрсюнлени бла накъышланы келишдирирге кюрешгенле, байрамлагъа атап жазыула этгенле да боладыла. Барды, Аллах айтса, тамблагъы кюнюбюзге усталыгъыбызны сакълап бардыраллыкъла.

Ушакъны Темуккуланы Асият бардыргъанды.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

01.11.2024 - 09:03

Темир жолда сакъ болугъуз

Улоу бла быллай жолну бирси жанына ётгенде авариягъа тюшмез ючюн водительле бек сакъ болургъа керекдиле. Эм биринчиден, аллай жерге жете туруп, тынчыракъ барып башлагъыз.

31.10.2024 - 10:57

Темир жолда сакъ болугъуз

Улоу бла быллай жолну бирси жанына ётгенде авариягъа тюшмез ючюн водительле бек сакъ болургъа керекдиле. Эм биринчиден, аллай жерге жете туруп, тынчыракъ барып башлагъыз.

31.10.2024 - 10:01

Илму, билим эмда бизнес бирге болсала

Къабарты-Малкъар къырал аграр университетде, КъМР-ни биринчи Президенти Валерий Коковну туугъан кюнюне атап, «Илму, билим бериу эмда бизнес: жангы къарам неда бирлешиу байламлыкъланы стратегиясы» д

31.10.2024 - 09:03

Кёрмюч бла шагъырейленнгендиле

Сабийлени бла жаш тёлюню чыгъармачылыкъларыны юйюнде къызла бла жашла, не жаны бла да къошакъ билим ала, кеслерини адабият, тил, маданият, саулукъ сакълау жаны бла да кёз къарамларын айнытыргъа ахш

31.10.2024 - 09:03

Иги умутлары алдадыла

Жашларыбыз бла къызларыбыз бийик окъуу юйлени айырмалы бошагъанлары бла бизни кёллендиргенлей келедиле.