Бу жауну юсюнден эшитмеген, айтмагъан, аны сёзюн этмеген хазна адам болмаз. Бирле ол саулукъгъа болмагъанча аллай хаталыды дейдиле, башхала уа сары жаудан эсе хайырлыды деп белгилейдиле. Тюзю бла терси уа къалайды. Аны юсюнден Роскачествода айтхандыла.

Ол аллай учуз некди?

Бу жаугъа къажау тургъанла аны пальма терекни къабугъундан сыгъып чыгъарадыла дейдиле. Ол терсди: жауну жаланда бюртюкледен аладыла, ала уа пальмада бек кёп болуучудула. Бу терек бир жылгъа тёрт кере тирлик бергени ючюн аны жауу бютюнда учуз келеди. Ол себепден аны къуру ашда угъай, тюрлю-тюрлю жумушлада бла ишледе да хайырланадыла, сёз ючюн, сапын этгенде.

Къурамы

- Пальма жау А, Е витамин эмда Q10 кофермент бла байды. Аны ючюн ол диабет, онкология, жюрек-тамыр, тери эм башха ауруула болмазына себеплик этерге боллукъду. Керексиз къалын жауладан толуду деген хапарланы юсюнден айтханда уа, пальма жауда ала керти да бардыла, алай бу затла сары жауда андан эсе кёпдюле (20%), - дейди жау продукцияны чыгъарыучуланы эмда хайырланыучуланы Ассоциациясыны башчысы Екатерина Нестерова.

Пальма жау эримеймиди?

- Бирле ол къыйын эригени ючюн хазна жарашмайды, дейдиле. «Аш орунну ичинде жабышмакъ болуп, тюз чайырча алай турады», - деп къоркъутханла да бардыла. Аш жарашырча биринчиден эрирге керекди деген хапар ётюрюкдю. Аны, ол санда жауланы да, адамны аш орунунда, ызы бла уа чегилеринде ферментле эритедиле.

Жюрекге бла тамырлагъа къоркъуулумуду?

Мардасындан оздурмаса - хау. Къазанны федерал университетини А. М. Бутлеров атлы химия институтуну келечиси, химия илмуланы кандидаты Аркадий Курамшин билдиргенича, АБШ-ны аш-азыкълагъа бла дарманлагъа надзор этген Управлениясында (FDA) айтханларына кёре, «тропикалы» жаула – кокос эмда пальма – жюрекге хаталы болгъан къалын жауладан бек байдыла. Ол а бегирекда кокос жау бла байламлыды. Алай «Жамауат илму китапхана» (Plos One) журналда жазылгъаннга кёре уа, пальма жау да жюрек-тамыр аурууланы къозгъаргъа боллукъду. Бир-бир тинтиуле уа кокос жаудан эсе сары жау хаталы болгъанын кёргюзтедиле.

Къысхасы: пальма жау тепсиде эм тапсыз зат да болмаз, алай аны юсюнден ол диетагъа тийишли ашды деп да айталлыкъ тюйюлсе.

Нек санайдыла аны хаталыгъа?

Биринчиден, бу жауну чыгъарыу табийгъатха заран келтиреди. Пальмала орнатыр ючюн, тропикалы агъачланы къырадыла, аны ючюн а алада жашагъан жаныуарла да къырыладыла.

Бир ненча жыл мындан алгъа пальма жауну чыгъарыу эмда жарашдырыу стандартла кийирилген эдиле. Анда баш жерни тёгерекдеги къудуретни сакълау алады. Ишлерин бу излемлени сансыз этмей бардыргъан предприятиялагъа тийишли сертификат бериледи.

Пальма жау бла байламлы дагъыда битеудуния эмда миллет стандартла бардыла. Таможня союзда (бизни къырал да ары киреди) ол буду: ТР ТС 024/2011. Къайсысы да болсун, къыралгъа келген жауну жангыдан тазаламай къоймайдыла.

Пальма жауну нефть ташыгъан чыккырлада келтиредиле деген хапар да жюрюйдю. Ары дери иш къалай болгъанын ким биледи, алай 2014 жылдан сора ашха жараулу жауланы къуяргъа тийишли чыккырланы тизмеси барды, анга РЖД кёз-къулакъ болады. Пальма эмда башха жауланы жаланда ма алада ташыргъа боллукъду. Тыш къыралладан а аны кемеледе келтириледиле.

Къайдан ташыйдыла?

Россейге пальма жауну кёп къалмай бары да (96%) Индонезиядан келеди. Къалгъаны уа Малайзиядан эм талай башха къыралдан.

2020 жылда жер башында 73 миллион тонна пальма жау чыгъаргъан эдиле. Битеу битим жауланы ичинде ол ючден бирин алгъанды. Сёз ючюн, чёплеу жауну производствосу 21 миллион тоннадан озмагъанды. Барындан да кёп аны АБШ-да хайырланадыла. Бизни къырал а бир жылгъа бир миллион тонна чакълы ташыйды. Андан 80-90 минг тоннасы техникалы жумушлада, къалгъаны уа аш этиуде хайырланылады.

Шартла

Гектар жерде ёсген пальмаладан 3,8 тонна жау чыгъады. Сёз ючюн, аллай бир жерден 0,8 тонна рапс жау, 0,7 тонн чёплеу жау неда 0,5 тонна соя жау алыргъа боллукъду.
Сапында пальма жауну ёлчеми 55 процентге жетерге боллукъду.
Бу жау продукцияны асламысында барды: пиццадан, къалачладан, шоколаддан башлап, дезодорантлагъа, шампуньлагъа, тиш пастагъа дери окъуна.
Бир пальма терекден он килограмм бюртюк жыяргъа боллукъду. Бир гектардан а – 16 тонна.
Улбашланы Мурат хазырлагъанды.