Халкъда жюрюген таурух

Таулу халкъны таурухлары, жомакълары кёпдю, жарсыугъа, кёбюсю жазылмагъандыла. Аланы билгенле жашаудан кетип барадыла. Мен бу таурухну Яникой элде жашагъан жууугъум Газаланы келинлери Гуталаны Кенауат айтып жазгъанма. Бек огъурлу адам эди, жаннетли болсун.

Бурун заманлада бир жашчыкъ атадан, анадан да ёксюз къалып, бир элден башхагъа иш излей айлана кетип, арып, талып, къарыусуз болуп, бир таулу  элни къыйырында, къабырлада, тонун да  жайып, башын къабыргъа салып, таяннганлай, къалкъып къалгъанды. Бир заманда жер тюбюнде, къабыр ичинден ауазла эшитгенди. Къоншу къабырдан бир тиширыу: «Э, къыз, мени бла кел, маржа, элде бир жаш тиширыу сабийден къутулалмай бир бек къыйналады, барып жашырын болушайыкъ», - дегенди.

Жашчыкъ  таянып тургъан къабырны  иеси уа: «Да мени бюгече бир жаш къонакъчыгъым  барды, аны  къоюп кеталмайма. Ый, маржа, экибиз ючюн да, бек къыйналсанг да, сен болуш», - дегенди.

Жашчыгъ  а сагъайып тынгылап турады. Бир ауукъ замандан биягъы бирси къабырдан аякъ таууш эшитилгенди. «Э, къыз къалай къайтдынг? Къутулалдымы,  харип, ол тишируучукъ?» -  деп соргъанды жаш жатхан къабырны иеси.

«Аллахха шукур! Анасын бек къыйнап,  къызчыкъ тууду! Экибиз ючюн да болушургъа кюрешдим, къарыууму аямадым. Сабий тууулгъан такъыйкъа къалай жарыкъды!» - деди бирси къабырдагъы тиширыу.

«Аны  къадары къалай боллукъ болур, э, къыз?» - деп сорду жаш тургъан къабырны иеси.

«Да, ол  сени бюгечеги къонагъынга эрге барлыкъды, алай  кёб  а жашарыкъ тюйюлдю, эрини атындан ёллюкдю»,- дегенди къоншу къабырны  иеси.

- Аллах! Аллах!

- Да, эгечим, не этериксе? Къадар! Адамла билмейдиле къатын аллыкъны, эрге барлыкъны да биз оноу этип аламлагъа жибергенибизни. Аламладан а адамланы эслерине келгенин. Кеслери оноу этген сунадыла, сюйгенлерин да кеслери сайлагъаннга ийнанадыла.

 Къабырлада хапар да тохтады. Жаш да алайдан: «Бисмилляхий», -  деп, къачып чыкъды.

- Анасын да аллай бир къыйнап, артда аны ёсдюрюп,  мен да аны бла юйюр къурап, ол а ёлюп къаллыгъы къаллай гурушха къадарды! Мен аны тюзетейим! Атасын-анасын да къыйнамазча, мени да жашаууму бузмазча этейим,  – деп сагъыш этгенди.

Сабийге къурманлыкъ этер кюнню марап туруп, жашырын кирип, бешикде сабийге  къама  уруп, халкъ хахай этип, сабийге чапханлай, къачып къутулгъанды.

Бирде этгенине жаны къыйнала, бир элден бирине бара тургъанлай, саудюгерчилеге тюбеп, алагъа къошулгъанды. Сатыу, алыу этерге болуша, алагъа онг бере,  алай бла жаш  аякъланнганды. Элине къайтып жарагъан  юй ишлегенди, ичин жасалагъанды. Къолайы да  болгъанды. Бирде уа, жашла бла жортууулдан келе ол къабырла къаты бла ётюп болгъанды. Къызчыкъны къабырын табып, анда да бир дууа этер эдим, сора  къонакъбайлыкъ этген къабыргъа да бир барайым  деп, эсине ол акъыл тюшеди. «Сиз   солуй  туругъуз. Мен бусагъат  ызыгъыздан жетерме», -  деп, къабырла таба атлагъанды.  Таныш къабырларына келип, дууа окъугъанды. Къызчыкъны  къабырын табалмай, элге киргенди.

Кезлеуден  гёгенле бла суу алып келген къызланы эслеп, ала жетгинчи  атдан тюшюп намыс бергенди.

Орталарында бирда  бир сейирлик ариу къыздан суу тилеп ичгенди. Ол суу бла ичине сюймеклик сингнгенин да ангылагъанды. Марап туруп, бир ауукъ замандан къызны  ат башына атып, жел этдирип къачыргъанды. Ой, къолуна ариу насыбы тюшгенине толу ийнана эди ол такъыйкъада!

Той-оюн озгъандан сора, юй бийчесини къарынында жара ызны  кёрюп: «Не затды бу?» - деп соргъанды. Юй  биичеси: «Да, мен билген азды, эшитгеним: гитче заманымда бир жашчыкъ манга бичакъ уруп,  къачып кетгенди», - деп жууаплагъанды.

Жаш сейир-тамаша этгенди. Алай юй бийчесине жукъ айтмагъанды. Уугъа, жортууулгъа да къошула, саудюгерчилик ишин да толтура тургъанды. Насыплы эди! Ариу юй бийчеси ариу юйюн кюнча жарытып, бир бирни ангылап жашай эдиле. Бирде  уудан арып, къыйналып келеди. Келтирген  жугъутур   этни бир жанына сала тургъунчу, аллына къууанып  чыкъгъан  юй бийчеси, атны иерин алама деп, аны чюйюне бармагъын чанчады. Андан сора къаны ууланып, ауруй кетип, андан ауушады да,  алай бла жашны  насыбы оюлады.

Жаш юй бийчесин асырагъандан сора, къабырлагъа келеди, биягъы дууа да окъуп: «Сиз айтхан болгъанды», - деп жиляйды. Эр кишиле да жиляйдыла…  Сора: «Тилейме, иги къадар къурагъыз энди манга. Ачытмагъыз экинчи кере да жаралы жюрегими»,- дейди.

Юйюне къайтып, буу кесип, ол эки къабырда жатхан тиширыулагъа  садакъа этеди. Андан сора жашны жашауу игиге айланады, экинчи кере юйдегили болады, сабийлерини, туудукъларыны араларында жюз жыл жашайды.

Улбашланы Саният.