Миллетни тарыхы, жоругъу, культурасы, ана тил бла байламлыды. Тилди миллетни миллет этген. Ана тилни сакъламагъан, миллетсиз,тилсиз къалады.Таулу халкъ, зор бла кёчюрюлюп,   ол къыйынлыкъны кеслеринде сынагъандыла. Тамата тёлю айтып эшитгенме халкъыбызны Орта Азиягъа, къыргъызлыланы, къазахлыланы араларына тюшгенибиз бизге уллу себеп болгъанды тилибизни унутмазгъа деп.

Болсада тилибиз тас болады деген кезиу да болгъанды. Кёчкюнчюлюкде къарачай-малкъар юйдегиле азыракъ тюшген элледе, сабийле угъай, жыллары келгенле да бир бирлерине къыргъызча, къазахча сёлешип, аланы жорукъларын жюрюте башлагъан  эдиле. Сейир этерча тюйюлдю, анча жылны ичинде миллетибизни окъуудан, билимден, культурадан, хар затдан айныуу тохтап къалса, не мадар бар эди. Жаш тёлюню не устазлары, не китаплары болмасала, аны къой, кеси тилибизде сёлеширге эркинликлери окъуна жокъ эди.

Тыш жерде аякъ тиреп, башха миллетледен артха къалмай ишлеп, мадарып башлагъан эдиле. Алай миллет,  ашарыкъ бла , харакет бла  бай болмайды. Ол кесини культурасы , адеби,адети бла да атын айтдырады. Къартла аны эсге ала, журтларына къайтыргъа термилип жашагъандыла.      Мени атамы  Тёбен Чегемде жашагъан эгечи, 90 жылдан атлагъан  Габоланы Аслангерийни къызы Зурият ол заманларын былай эсгереди: «Кавказда туугъан жашла бла къызла окъуна ана тиллерин билирге кюсегендиле. Чемодан тюплеринде сакъланнган миллет газетлени кесекчиклерин бирден бирге бере, ала тансыкълагъандыла тилибизни.

Окъуй билгенле патеген чыракъны жандырып, аны тёгерегине жыйылып, алай  тынгылатыучулары эсимдеди. Бусагъатдача,  газет, китап окъургъа амалыбыз болса уа!. Ол газет  кесекчиклени бир таулу адам жыртып атмагъанды. Асыры окъуп, тынгылап тургъаныбыздан,  жазылгъанланы кёлден билиучю эдик. Аны къой , башха элледе жашагъан жууукъларына письмола бла бирге жиберип тургъандыла.

Къаллай бир магъанасы бар эди таулугъа кеси тиллеринде окъугъаны? Ата журтубузгъа къайытханыбызда уа, къауум жаш адамыбыз КъМКъУ-ну  малкъар тил бла адабият, орус тил бла адабият бёлюмюне киргендиле.  Анда окъуп чыкъгъанла болгъандыла ёлюп, жангыдан тириле баргъан тилибизге  уллу къошумчулукъ этгенле. Ахматланы Ибрагим, Теммоланы Мухадин, Моттайланы Светлана, Мусукаланы Борис, Толгъурланы Зейтун, Малкъондуланы Абидат, Жаппуланы Алий, Жашууланы Юсюп, Жабелланы Люба, Текуланы Жамал  эм башхала тилибизни айныууна уллу къыйын салгъандыла.   Къаллай бирибизни уллу , жарыкъ жолгъа ашыргъандыла ала , билимлерин, заманларын, кюч-къарыуларын да.

Аланы эсибизге тюшюре, баш урабыз алагъа. Ала кёбюбюзге ёмюрге юлгю болгъанлай турадыла. Къыйынлыкъны сынагъанла, бюгюлмей артха жерибизге къайтып, кеслерин бютюн къаты этип, келе тургъан тёлюге  жалан да ала болушурукъларын ангылап, алай бардыргъандыла огъурлу да, жууаплы да ишлерин.  Аланы хайырындан тилибизни тас этмей, тышына чыкъсакъ да къууанып, ёхтемленип сёлешебиз.

Ахматланы Ибрагим былай айтхан эди: «Муратым -  халкъыбыз ана тилин таза кёлю бла сюйюп, багъалатып, окъутуп, жазып башласа. Къайда ишлесегиз,  къайда  окъусагъыз да ана тилигизге, адет-тёрелерибизге сакъ болугъуз, бир биригизге да уллу кёллюлюк этмегиз. Аны сыйсыз этсегиз, бир заманда да сыйлы боллукъ тюйюлсюз». Аны бу сёзлери барыбызгъа да осуят болуп къалгъандыла.
 

Шауаланы Разият.