Япэ адыгэ газетыр илъэси 100 ирокъу

1923 гъэм гъатхэпэм и 8-м къыдэкIауэ щытащ хьэрып алыфбейкIэ тха «Адыгэ макъ» япэ адыгэ газетыр. Зи бжыгъэкIэ 500 хъууэ къыдэкIа япэ номерыр зыIэрыхьа цIыхухэри зэрыхьа унагъуэхэри хуабжьу щыгуфIыкIащ абы - ди бзэкIэ тха газетым и гъуэгур зэIуха хъуат. Абы щыгъуэм цIыхухэм яхуэгъэза джэпсалъэу Хьэхъурэт Щыхьэнджэрий итхыгъат: «ЧеркесыбзэкIэ тха газетым и япэ но­мырыр къыдэкIащ, етIуанэ номерыр ягъэхьэзыр. Газетыр гъэхьэзырыным цIыхубэр хэлэжьыхьын хуейщ, ар псоми ялъэгъэIэсыныр щIыпIэ органхэм я пщэрылъщ. ЛъэпкъыбзэкIэ газет къызэрыдагъэкIыр игъуэу къызэрилъытэм къыхэкIыу, хэку исполкомым унафэ ещI газетыр къызэрыдэкIым и хъыбарыр цIыхухэм зэхегъэхын, гуныкъуэгъуэу яIэр газетым къатхын, цIыхухэми IуэхущIапIэхэми Iэ традзэн, газетыр мазэм тIэу къыдэгъэкIын зэрыхуейм теухуауэ». 
Дэфтэрхэм къызэрыщыгъэлъэгъуэжамкIи, япэ лъэпкъ газетыр къыдэгъэкIыным елэжьахэм я ­гукъэкIыжу ди деж къэсахэм къызэрыхэщымкIи, тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, журналист, публицист цIэрыIуэу щыта ХъуакIуэ Заур зэритхы­жымкIи, гугъуехь мащIэкъым пылъар мы Iуэхур къызэрагъэпэщыным. 
Япэ газетыр зыгъэхьэзырауэ щытар а лъэхъэнэм тхэным зезыпщыта, иужькIэ тхакIуэ цIэрыIуэ хъуа, СССР-м и Къэрал саугъэтыр зы­хуагъэфэща КIэрашэ Темботт. Абы итхыжащ: «А лъэхъэнэм Краснодар дэт политехникэ институтым сыщеджэрт, абы щыгъуэщ «Интерна­ционал»-р щызэздзэкIауэ щытари. Ар къызэращIэу хэку исполкомым сашащ, Хьэхъурэт Щыхьэнджэрийрэ Цуамыкъуэ Хьисэрэ «Интер­национал»-р зэрызэздзэкIар ягу ирихьати, апхуэдэу адыгэбзэкIэ тхыгъэхэр зытетын газет къыдэгъэкIын зэрыхуеймкIэ дызэгурыIуащ, икIи абдежым щыдубзыхуащ «Адыгэ макъ» цIэр фIэщын зэрыхуейр. Хьэрып хьэрфкIэ абы къытеддзэнухэр стхын хуейуэ пщэрылъ къысхуащIати, ар зэфIэзгъэкIа нэужь, къалэ литографием щытредгъэдзэну дызэгурыIуащ икIи абы япэ экземпляр 500 къыщыдэкIащ!». 
Апхуэдэу гъуэгу кIыхь техьащ цIыхухэм фIыуэ ялъэгъуа лъэпкъ газетыр. Абы и япэ номерым КIэрашэ Тембот зэридзэкIа «Интернационал»-р къызэрытрадзар щIэджыкIакIуэхэм гуапэ лей ящыхъуат. 
Япэ «Адыгэ макъыр» нэкIубгъуиплI хъууэ къыдэкIащ. Ди бзэкIэ узэ­реджэ­фыр, узэрытхэ­фыр, къэралым щекIуэкI Iуэхум зыщыбгъэ­гъуэзэну Iэмал къузэритыр абы наIуэ ящищIащ цIыху­хэм. 
ИтIанэ апхуэдэ къежьапIэ зыгъуэта Iуэхушхуэр адэкIи зыгъэкIуэтэн мымащIэу къыхэкIащ лъэп­къым. Зи нэ къэзыгъэплъагъащIэ сабийм илъагъур зэрыфIэмащIэм хуэдэу, лъэкIэ теувэ газетым къыхуеплъэкIхэм я бжыгъэм хэхъуэрт. Абы и цIэр щызэблахъуа къэхъуами, зыхуэлажьэ, лъэпкъым хуищIэ Iуэхум зэи хэщIакъым. 
1926 гъэм мазаем и 3-м къыдэкIа номерым «Адыгейская жизнь» цIэр иIащ. Ари нэкIуб­гъуиплI хъурт, япэмрэ етIуанэмрэ - урысыбзэкIэ, еща­нэмрэ еплIанэмрэ - адыгэбзэкIэ тхыгъэхэр те­дзат. 1929 гъэм лъэпкъ газетым и цIэр аргуэру зэблахъу - «Гъубжэрэ уадэрэ». Ар тхьэмахуэм щэ къыдэкIыу зэтраублат. Абы иужькIэ, 1931 гъэм ­гъатхэпэм и 1-м, адыгэ газетыр «Колхоз бэракъ» фIэщыгъэцIэр иIэу дунейм къытехьащ. Абы и ­тиражыр 7880-м нэсырт. ИтIанэ «Социалистичес­кэ Адыгей» цIэр иIэу газетыр илъэс 63-кIэ къыдэкIащ. 1991 гъэм щIышылэм и 1-м щегъэ­жьауэ аргуэру «Адыгэ макъыу» къыдокI. 
Газетыр зэфIэувэн папщIэ зи гуащIэ хэзылъхьа куэдым я цIэ къиIуапхъэщ. Хэку зауэшхуэм ипэ, иужь илъэсхэм абы щылэжьа журналистхэм я цIэр куэдым ящIэ. А зэман жыжьэм газетым щылэжьахэр акъыл жан зиIэ, щIэныгъэ зыбгъэдэлъ цIыхухэт. Куэдым я мурадрэ лэжьыгъэфIрэ къызэпиудащ Хэку зауэшхуэм. Къалэм зыгъэтIылъу Iэщэр къэзыщта журналист мин бжыгъэхэм яхэтащ лъэпкъ газетым и лэжьа­кIуэхэри. Журналист 14 зауэм и мафIэм Iухьэри, хэкум, лъэпкъым я пащхьэ щаIэ пщэрылъыр ягъэзэщIащ. 
Лъэпкъми газетми сыт хуэдиз щытхъу къахуихьа адыгэ газетым щылэжьа усакIуэ ныбжьыщIэ Андырхъуей Хъусен! Илъэс тIощIым иту арат ар, усэ купщIафIэ куэд къызыпыкIыну къалэмыр IэщэкIэ щихъуэжам. ЛIыгъэшхуэ щызэрихьащ Хъусен Хэку зауэшхуэм икIи «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэр къыфIащащ. 
Къыхэгъэщыпхъэщ адыгэм къыхэкIа цIыху цIэ­рыIуэ куэдым «Адыгэ макъ» газетыр «кIыщ» зэрахуэхъуар. Илъэс зэхуэмыдэхэм газетым щылэ­жьащ тхакIуэ цIэрыIуэхэу КIэрашэ Тембот, Хьэт­къуэ Ахьмэд, Пэрэныкъуэ Мурат, МэшбащIэ Исхьэкъ, Къуиикъуэ Налбий, Багъ Нурбий, Нэхей Руслан, Хъурмэ Хъусен. Апхуэдэуи газетым и лэжьакIуэу щIэныгъэм и гъуэгур хэзышар мащIэкъым, щIэныгъэхэмкIэ кандидат, доктор, профессор, академик хъуа куэдым я къежьапIэр «Адыгэ макъращ». Илъэс зэхуэмыдэхэм газетым и редактор нэхъыщхьэу щытащ Хьэткъуэ Ахьмэд, Андырхъуей Жантемыр, Лъэбыщэ Хьэзиз, Барцо Хьэрун, Шэртэн Хьэмед, Мерэтыкъуэ Рэмэзан, ХьэщIэмыз ­Биболэт, Къуиикъуэ Асфар, Бэгъущэ Азэмэт, ПIэтIокъуэ Аслъэн, Дербэ Тимур сымэ. Иджыпсту а къулыкъур егъэзащIэ МэшлIокъуэ Саидэ.
Газетыр зэманыр къызэрыщ гъуджэщ. Адыгэ лъэпкъым къикIуа гъуэгуанэр, абы и гурыгъуи и гуфIэгъуи тетащ «Адыгэ макъым». Лъэпкъ щэнхабзэр хъумэнымкIэ, лъэпкъыбзэм зегъэу­жьы­нымкIэ, адыгэ литературэр зэфIэувэнымкIэ, адыгагъэр къэIэтыжынымкIэ, ахэр ди нобэрей псэукIэм быдэу хэпщэнымкIэ мыхьэнэшхуэ егъэзащIэ лъэпкъ газетым. «Адыгэ макъым» блэкIа зэман жыжьэм зэфIигъэкIахэмрэ нобэ илэжь­хэмрэ уасэ хуэщIыгъуейщ. ЦIыхухэр дахагъэм, захуагъэм, гущIэгъум хуэущииным, лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм къахэкIауэ республикэм исхэм я зэхуаку зэгурыIуэныгъэрэ зэкъуэшыныгъэрэ дэлъыным, хэкум мамырыгъэ илъыным ­газетыр сыт щыгъуи хуолажьэ икIи хуэлэжьэнущ лъэпкъыр щыIэху. 
Гъуэгуанэ кIыхь къикIуащ газетым ди анэ­дэлъхубзэр, хабзэр, тхыдэр, щэнхабзэр хъумэ­ным, цIыхухэм хъыбарыщIэхэр ялъэгъэIэсыным телажьэу. Ноби зэманым къытхуихь зэхъуэкIыныгъэщIэхэр и тегъэщIапIэу мэлажьэ, и къалэн нэхъыщхьэхэр къызыхуэтыншэу игъэзащIэу.
ШЫПШ  Даянэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)