КЪУРШЫМ КЪЕХ ЯТIЭПСЫР КЪЫЗЫХЭКIЫМРЭ АБЫ ЗЭРЫЗЫЩЫПХЪУМЭНУ IЭМАЛХЭМРЭ

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм гъатхэ къэс щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ щIыуэпс насыпыншагъэхэр къыщохъу ятIэпс къехым епхауэ. Абыхэм, ди жагъуэ зэрыхъунщи, цIыхухэр щыхэкIуадэ щыIэщ, гъуэгухэр зэхекъутэ, гужьеигъуэ урегъэувэ. Абы ипкъ иткIэ, упщIэ къоув: сыт къуршым къех ятIэпсыр зищIысыр, дэнэ ар къыздикIыр, сыт хуэдэ IэмалкIэ зыщыпхъумэфыну?

Къуршым къех ятIэпсыр (урысыбзэкIэ - сель) уэшхыпс, мывэ зэмылIэужьыгъуэ, щIымыл ткIужым къыщIэж псыуэ зэхэлъщ икIи къуршыщхьэм ит гуэлхэм из хъуа нэужь, къежьэ Iуэхугъуэщ. И щытыкIэкIэ ятIэпсыр ткIуаткIуэмрэ мывэмрэ я зэхуаку дэтщ, сыту жыпIэмэ, ар процент 60-кIэ мывэкIэщхъщ, процент 40-р псыщ. ЯтIэпсыр къуршым къызэрехым елъытащ и къарури. Псалъэм папщIэ, ику иту зы секундым гъуэгуанэ метри 2 - 4 къызэпеч, ауэ а бжыгъэр метри 4 - 6-м нэсамэ, Iэмал имыIэу, къыпэщIэхуэр ирилъэсыкIыу къехынущ.
ЯтIэпсыр къежьэным сыт щхьэусыгъуэ хуэхъур? Гъатхэр, гъэмахуэр уэлбанэрилэу щытамэ, къуршым телъ уэсыр, мылылъэхэр ткIужмэ, жьы хъуа мывэр щащэрэ къыгуэлъэлъмэ, къуршым ятIэпс къызэрехынум шэч хэлъкъым. Къыхэгъэщыпхъэщ, бгым и нэпкъым жыг куэду тетмэ, ятIэпсыр зэриубыдынур, абы къихь насыпыншагъэр куэдкIэ нэхъ мащIэ зэрищIыфынур.
Къуршым ятIэпсыр къехыным щхьэусыгъуэ хуэхъу Iуэхугъуэм елъытауэ, лIэужьыгъуэ зыбжанэ щыIэщ:
а) ЩIыхъейм къыхэкI (сейсмосель) - къуршым щIыхъей къыщыхъурэ, мылылъэм е бгым щыщ Iыхьэ гуэр къыгуэхуамэ, псы къыщIэжыр IуещIэри, зэхуехьэс. Псыр куэд хъуа нэужь, абы и хьэлъагъым мыл, мывэ къутахуэр къыIуеудыж, зэуэ хуит къохъужри, уэру къох. Апхуэдэ ятIэпсыр къызэрыпхуэгъэувыIэнрэ узэрыпэлъэщынрэ зы Iэмали щыIэкъым;
б) Лахархэр - вулканыр къикIа нэужь, лавэ пщтырым мылылъэхэр псынщIэIуэу егъэткIури, мывэкIэщхъымрэ пшахъуэмрэ кърилъэсэхыурэ къех ятIэпсырщ. 79-нэ гъэм Везувий къикIа нэужь, Помпеи къалэр зыхьар апхуэдэ ятIэпсщ;
в) Мывэ-ятIэпс - къызэрыгуэкI ятIэпсым нэхърэ нэхъ хьэлъэщ, нэхъ псынщIэщ, нэхъ шынагъуэщ.
Къуршым къех ятIэпсым зэрыпэщIэт Iэмалхэм ящыщщ бгым тращIыхь ухуэныгъэхэр, ятIэпсми гъуэгур къызэпиупщIу зэпраш, мывэкIэщхъыр зыубыд «кхъузанэхэр», цIыхухэм я псэупIэм къэмыс щIыкIэ псыр зэрылъэдэну кумбхэр, псыIущIэхэр къызэрагъэпэщ, псыр зыунэтI хьэкхъуафэхэр ягъэтIылъ. КъищынэмыщIауэ, ятIэпсыр нэхъыбэрэ къыщех щIыпIэхэм жыг куэду щыхасэ.
Къыхэгъэщыпхъэщ щIыуэпсым и къарумрэ абы къыщыхъу Iуэхугъуэхэмрэ защихъумэу цIыхум зэрызригъэсар, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, а Iэмалхэр сэбэп щымыхъуи щыIэщ.

ФЫРЭ Анфисэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)