Щыгъуазэ сызэрыхуащIрэ зэпымыууэ згъэщIагъуэрт, Хьэтуей ипщэкIэ километрих хуэдиз удэкIуеижмэ, осетин къуажэ цIыкIу гуэрым узэрыщыхуэзэри, абы убгъэдыхьэпами ди республикэм и щIыналъэм уиту укъызэралъытэри, псыхъуэ лъэныкъуэмкIэ къэлъагъуэ жыг гуэрэныбэм адыгэхэр ноби «Къалэжь мэзкIэ» зэреджэри.
Зи ныбжьыр илъэс 98-м нэблэгъа Бэрау Хьэсэнрэ ди анэмрэ зэкъуэшитIым я бынщ. Хьэсэн и къуэ нэхъыщIэ Заурбий есIуэкIат ныджэ нэщI кIыхьышхуэу ипщэкIэ гъэзам и къуапэ дыдэу иджырей Осетие Ищхъэрэм и гъунапкъэр къызэкIуалIэм зыщысплъыхьыну си нэ къызэрыхуикIыр.
ИкIи, Бэрау Заурбий сэрэ, абы и къуэ цIыкIу Мирхъанрэ Заурбий курыт еджапIэм къыдыщIэса Чау Хьэчимрэ ди гъусэу Хьэтуей «дыкъыдэшэсыкIри», зи гугъу сщIы Iэхэлъахэм дынэсат.
ЕтIуанэ ежьэгъуэм
А щIыпIэр зэрызэдгъэлъэгъуам апхуэдизу сригушхуэрт, сригуфIэрти, къыкIэлъыкIуэ тхьэмахуэм и зыгъэпсэхугъуэ махуитIым гъуэгуэгъу схуэхъуну селъэIуащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым къыщыздеджа Уейт Мухьэмэдрэ апхуэдэ зэхэзекIуэкIэр гурэ-псэкIэ къыддэзыщтэу сытым дежи къыддекIуэкIа си къуэш нэхъыщIэ Амиррэ (тIуми, ди жагъуэ зэрыхъунщи, дунеягъэр яхъуэжащ).
А щIалитIыр, зэрысщIэжрэ, и телъхьэт дыкъэзыухъуреихь дунейм гу щытхуэ зэрыхъуну Iэмалхэр къэгъэсэбэпын зэрыхуейм, апхуэдэ дыдэуи ящыщт псэуныгъэм зыкъызэптригъэгуплIэ зэщымыщхъуныгъэхэм я нэхъыбапIэм апхуэдэ щIыкIэм тету закъедгъэл хъуну къэзылъытэхэм.
Сэмэркъо-гушыIэр къыдэбэкIыу, дыгуфIэжу дыздрижэм, куэд дэмыкIыу Хьэтуей дынэсащ. Урыху и ныджэм мыдрыщIымкIэ декIуэкI бжьэпэм зытезыукъуэдия гъуэгу бгъунжым, арыххэти, дытехьащ...
Сэнтхыщхьэм трашэщIа машинэ лъагъуэм дыздрижэм, псыхъуэ бгъуфIэшхуэр зи гущапIэ Урыхужь и даущ макъыр, гум егуэпылIэу, сэмэгурабгъумкIэ къыщыIурт. Махуэм зыкъызэриужьа щымыIэу дыгъэр къулъшыкъупIэм иува къудейми, жыжьэу къэлъагъуэ аранэ дзакIэжьхэр хьэуа зэщIэплъам «зэщIигъэхъаерт», губгъуэжь гъуафэу дызыбгъурыжми хуабаер къызыхипхъыкIырт…
Машинэ зекIуапIэ нэхъыщхьэм дытекIащи, псышхуэм дыхуокIуэ иджы! Шэрхъ лъагъуэм сэмэгумкIэ зы мащIэкIэ фIэкIа дримышэкIыу, «хуэшэмэджыпэу» ижьымкIэ зригъэбэжри, уэхым тпыIукIуэтауэ итлъагъуэ жыг гуэрэныбэм хуиунэтIащ. Мывалъэ джабэ нэкIум лэдэх щIыкIэу дыхьэ гъуэгум дызэрехыу, Урыхужь и Iуфэ дыкъыIухутащ.
ИпщэкIэ лъэбакъуэ щитI хуэдиз зэрыткIужу, си гъусэхэми зыхащIащ а лъэныкъуэр зэрынэхъ гурыхьри, бжьэпэ кIащхъэр зыгъэбжьыфIэ жыг закъуэтIакъуэм я лъабжьэм ущетIысэхынкIэ зэрынэхъ хъуэпсэгъуэри. Дызыблэж нэпкъым гъунэгъубзэу псыри щешкIурэхырт.
Хуей теплъэ зиIэ щыгу зэлъыIухам дилъэдащ. ДыкъызэрыщыувыIэу, си гъусэхэм гу лъезгъэтащ Дыргъыпс и нэзым дыкъызэрыфIэкIами, ар зытес бжьэпэм и лъабжьэм дыкъызэрыщIэхутами. Нэгъуазэм къыхузэщIэубыдэм нэхъри драгъэтхьэкъуу, абдежым пхъэбгъу зэIузэпэщхэмкIэ зэщIэIулIа щIэщI (хьэщпакъ) дахэкIейри тетт, дакъэжь мафIэ щызэщIэтщIэ хъун жьэгу зэлъыIухари къыщытпэплъэм хуэдэт...
Жэщхэсынри гукъинэжт
… Сызэрихабзэу, си гъусэхэм селъэIуащ лэгъупыIэмпIэхэри псынщIэу зэдыфIэтщIэу, чэтэн унэ цIыкIум и зэфIэгъэувэнми дыхуеужьэрэкIыну.
Тхьэм щхьэкIэ, дызэдэIэпыкъужурэ абыи дыхунэсащ, мафIэри зэщIэдгъэстащ. АрщхьэкIэ, иужьрейр ерыскъы ирибгъэхьэзырыфын хуэдэу къызэрегъэблатэкъыми, щIэщI щIэрыпсу щхьэ трапIэну зыхунэмысам и кум итыххэ Iэнэ бгъуфIэшхуэм къыздетшэжьа ерыскъы щIэщыгъуэхэр тедгъэзагъэри, гуп цIыкIур дыщызэIурыуащ.
Ауэрэ дыгъэм и къухьэжыгъуэри къэсащ. МафIэу къытхуеплъэкIыр зэрызэхэпхъа и дэпхэри плъыр-жьэру зэщIэплъащ, и бзий къэлыпщIхэм гъуэлъыжыным гъунэгъу дызэрыхуэхъуар къыдагъащIэрэ дызэIэбыну тIэкIури дагъэлъагъуу.
АрщхьэкIэ, телъыджэр аракъэ, си гъуситIым абдежым къащыпкърыхьа нэжэгужагъэр апхуэдизу къебэкIырти, а щIыпIэм жэщ зэрыщрахыну щIыкIэм зэрегупсыс щыIэтэкъым, къащыпэщIэхуэ зыщагъэукIурийми хъуну къалъытэу.
А тIум абдежым ядэслъэгъуар, иужьым сызэрегупсысыжамкIэ, Iуэхушхуэт. Дин еджагъэшхуэхэм къызэраIуатэуи, ди Щхьэщыгу Итым къыбгъэдэкIауэ къалъытэ тхыгъэ лъапIэхэм зэритуи, цIыхум дежкIэ нэхъапэр, щичэзуи-щимычэзуи, япэ иригъэщмэ нэхъ къищтэ пIейтеиныгъэ-гумызэгъагъэракъым, атIэ и гум иригъэлъын хуей гу щабагъэрщ, IэфIагъэрщ, зрихьэлIэр зригъэщIэгъуэкIрэ абы папщIи Тхьэшхуэм фIыщIэ хуищIу сытым дежи екIуэкIынырщ.
АрщхьэкIэ, щIыуэпсым и пIалъэр сэ сщIэжыртэкъэ? Пщыхьэщхьэпэм хьэуар иджыри зэщIэупщIыIуэжыну зэрыхунэмысам къыхэкIыу, жэщри апхуэдэу къахущIэкIын я гугъэу, цIыхухэр щыбэлэрыгъ куэдрэ къэхъурт. ИтIани, а тIум я гугъу сымыщIу, гушыIэнми дыщымыщIэу, Iэнэ бгъуфIэшхуэм дезэшыху дызэдэпэрысыжри, «щхьэж и унэ бжэнлъакъуэу» дызэбгрыкIащ…
Лэскэн псыхъуи дыщопсых
КъыкIэлъыкIуэ махуэм и зыкъэIэтыгъуэм а щIыпIэм дримыгъэзагъэу дыкъыIузыгъэкIыжар си ныбжьэгъужь Уейт Мухьэмэдщ. ЗэрысщIэжрэ, ар ящыщт зы щIыпIэм зыщизымылъэфыхьу, адэкIэ еIэпхъуэкIын зи щIасэхэм. Дэри, «узыхэтым уадемыкIумэ, уи унэ умыкIуэж» жыхуаIэр арати, нэхъыжьым жиIэм дедэIуащ.
АрщхьэкIэ, нэрылъагъут си къуэш Амири сэри щIыуэпсым хэсыхьынкIэ дызэрыримыкъущар. Езы Уейтми къызыпхигъэIукIырт: «Мы псышхуэр моуэ тIэкIу нэхъ хуабэу щытыгъамэ, мыбдежым зыщитлъэфыхьыжынкIэри хэлът».
Ар зэхэзыха сэ зыкъызэкъуэсхри:
- Арамэ щхьэусыгъуэр, дыкъыздикIамкIэ идоунэтIыкIыжри, Лэскэн ныджи дыкъыщоувыIэ. И хуабагъкIи, и къэбзагъкIи зыхуэдэ щымыIэ псы гурыхь цIыкIум дигу пэщыху зыщыдогъэпскI, – жысIащ.
Арати, жэщ кIуам псэр зыгъэтыншу дызыщIэжеикIа хъухъущыщыр къызыдэIукI псыхъуэ бгъуфIэм дыкъыдэкIыжащ.
НапIэзыпIэм Хьэтууеи Анзореи къызэднэкIри, Лэскэн псыхъуи дынэсащ. Тэлай нэхъ дэмыкIыу, тепхъэм декIуэкI бжьэпэ мащIэм дыщхьэщыхутащ. Ныджэр ди нэгу къызэрыщIэувари нэр зытеплъызэ псы къабзэ цIыкIум зэтепщIыпщIыкI и ткIуэпсхэр дыгъэ бзийм хэджэгухьыжрэ и Iуфэ дыдэм деж пцIащхъуэу щетIысэхахэм зыхаутхыныпщIэущ.
Абдежым дыкъыщыфлъэгъуамэ, фыкъыдэхъуэпсэнт! Гуп цIыкIур, къыхэкIыжыкIэ дымыщIэрэ дитхьэкъупауэ, дыхэсащ мо псы гурыхьым.
Си ныбжьэгъужьу Уейт Мухьэмэдым иужьым куэдрэ игу къигъэкIыжырт: «Псом хуэмыдэу а Iуэхур зи псэм нэхъ дыхьари зи гум нэхъ хыхьари уи къуэшрат. А махуэм абы зы гуфIэкIэ зэрихьэрти! И лъапсэжь къихьэжа фIэкIа умыщIэну, щалъхуа и къуажэм худэплъейрэ жэнэт щIыкIэу зэрыхуами зыщимыгъэнщIыжу…
Тхыгъэри сурэтри Къумахуэ Аслъэн ейщ.
