Къэбэрдей-Балъкъэрыр нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм къызэрыIэщIахыжрэ илъэс 80 щрикъум ирихьэлIэу ди щIыналъэм пэкIу, зэIущIэ, щIэныгъэ зэхуэс куэд щокIуэкI, дяпэкIи щекIуэкIынущ. Ар икIи гурыIуэгъуэщ. Хэку зауэшхуэр дунейпсо тхыдэм лIыгъэрэ псэемыблэжыгъэкIэ гъэнщIа напэкIуэцIу хыхьащ.

Зауэр зэрыувыIэрэ лIы ныбжь дэкIыжами, цIыхухэм ятридза фэбжьыр иджыр къыздэсым мэбжьыбжь, нэхъыжьхэм я нэгу щIэкIа гукъэкIыж хьэлъэхэм ящыщу зэрахьэ, сыт хуэдиз гухэщIыгъуэ къаримытми, хуэсакъыурэ щIэблэм ирагъащIэ. Хахуагъэм и щапхъэу тхыдэм хэуващ а илъэсхэр - ди щIалэхэр я псэ емыблэжу зэуащ, къэзылъхуа адэ-анэхэр, зыхэкIа унагъуэхэр, щалъхуа хэкур, я цIыкIущхьэмрэ щIалэгъуэмрэ щагъэкIуа хьэблэр зэрыпхъуакIуэхэм зэрыщахъумэр я гум щагъафIэу, абы къару къариту. ЩIэблэр зыгъэгупсысэн, мамырыгъэмрэ зэгурыIуэмрэ нэхъыфI зэрыщымыIэм уезышалIэ лIыгъэщIыгъэ щапхъэхэр абыхэм къыхрагъэхын щхьэкIэщ «Урысейм и гугъапIэ» урысейпсо цIыхубз жылагъуэ зэгухьэныгъэмрэ УФ-м и Коммунист партым и щIыналъэ къудамэмрэ жэрдэм ящIу иджыблагъэ ирагъэкIуэкIа пэкIухэри зытеухуар.

Хэкум и щыжакIуэхэм хуагъэува фэеплъхэм ящыщ щIагъуэ къамыгъанэу жэрдэмщIакIуэхэм къуажэ-къуажэкIэрэ къакIухьащ, дэтхэнэ зы щIыпIэми пэкIу мыинхэр щрагъэкIуэкIащ, удз гъэгъахэри щытралъхьащ. Апхуэдэу Налшык къалэм дэт фэеплъхэм дежи жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм зэIущIэхэр щызэхашащ, блэкIа къэхъукъащIэхэр тегъэщIапIэ зыщI псалъэмакъ купщIафIэхэми абыхэм къекIуэлIа цIыхухэр щIагъэдэIуащ.

«Зауэм зи щхьэ хэзылъхьа ди нэхъыжьыфIхэм я фэеплъ щIыпIэхэм пэкIур щыгъуэ дакъикъэкIэ щедгъажьэрт. Дунейр къыддэумэзэх къытщыхъуу зыхэтщIэрт блэкIа жыжьэм къыщына лъыгъажэр. Къэбэрдей-Балъкъэрым бийм кърихьа зауэм хэкIуэдар Дзэ Плъыжьым хэт зауэлIхэм я закъуэкъым. Абы я щхьэ халъхьащ сабий лажьэншэхэм, лIыжь-фызыжь дэIэпыкъуэгъуншэхэм, щтапIэ къихьэжа цIыху хейхэм. ЗдэкIуэнур ямыщIэу, я щхьэр щабгъэтIылъын къахуэмыгъуэту щытыкIэ гугъу итащ а зэманым ц1ыхухэр. Дунейр гугъэкIуэдми, ахэр зэгупсысар зыщ - мамыр псэукIэм нэхъ щIэх къегъэгъэзэнырщ. Узми, бзаджэми, мэжэщIалIагъэми щышынакъым цIыхубэр - я гущIыIум бийр кърамыгъэхьэныр гуращэ зыхуащIыжри, щхьэж лъэкIымкIи пэщIэтащ. А лъыгъажэр зи нэгу щIэкIахэр, ди жагъуэ зэрыхъунщи, нэхъ мащIэ хъууэрэ макIуэ. Аращ, гъащIэр къэувыIэркъым, ауэ и пIэм вагъуэ лыду къина тхыдэ фэеплъым и дерсыр а къэмыувыIэ гъащIэм щызетхьэу дэ дыкIуэтэн хуейщ, ди псэуныгъэм зедгъэузэщIу, ди щыIэныгъэр едгъэфIакIуэу. Сыт хуэдиз гугъуехь ди нэхъыжьхэм яшэчами, щIашэчар щIэблэращи, абыхэм зыхащIэу, зыщIэхъуэпсу щытар къытщIэхъуэ щIэблэм ябгъэдэтлъхьэныр ди хьэкъщ. ЗэхэщIыкI зиIэм ар къыгуроIуэ, ауэ тщымыгъупщэн, дигу имыхун папщIэ, щIэх-щIэхыурэ къытедгъэзэжын хуейщ. Зи жьэгу пащхьэр ихъумэу зауэм зи щхьэ хэзылъхьа дэтхэнэми дахуощыгъуэ, зы цIыху щремыIэ ахэр зыщыгъупщэн», - жиIащ УФ-м и Коммунист партым и щIыналъэ къудамэм Налшык къалэм щиIэ IуэхущIапIэм и унафэщI Черновэ Аленэ.

ПэкIум кърихьэлIащ Хэку зауэшхуэм хэтахэм я фэеплъыр хъумэнымкIэ щIалэгъуалэм илъэс куэд лъандэрэ жыджэру ядэлажьэ Къудей Лилэ. Абы зэрыжиIамкIэ, щIыналъэм ит фэеплъхэм тралъхьэну удз гъэгъахэр игъэхьэзырыну пщэрылъ къыщащIат. Зи къалэн зыщIэ цIыхубзыр зрихьэлIа Iуэхугъуэм гукъыдэж къызэрыритар ибзыщIакъым.

- ЦIыхум и псэуныгъэр зэIузэпэщ ищIыным апхуэдизкIэ етащи, зэзэмызэ уогупсыс: цIыхугъи дахагъи къызыфIэIуэхуж щыIэкъым, жыпIэу. А Iуэху еплъыкIэр сыт хуэдизу къызэхьэлъэкIыу къыздэмыгъуэгурыкIуами, сызэрыщыуэм сыщыгуфIыкIыжу пэкIухэм сыхэтащ. Удз гъэгъахэр къэсщэхуну Бэзэр щхъуантIэм сыщытехьэм, апхуэдизыр зэрысщIынумкIэ къызэупщIащ сату зыщIыр. Ар щыжесIэм, зыщэм ахъшэр сIихын идакъым, пщIэншэу къызитащ, сэри си Iыхьэ а Iуэху дахэм хэслъхьэну сыхуейщ, жиIэри. Iэнкун сыхъуат, ауэ гупыжыр псалъэмакъ хуэныкъуэжтэкъыми, щыму тIуми ди къалэн тщIэщ, фIыщIэ зыхуэтщIыжри дызэбгрыкIыжащ. Асыхьэтым си гур здэмыжарэ сызэмыгупсысарэ къэнакъым… Арыххэуи, щыIэщ цIыхуфIхэр, гулъытэ дахэ зыщIыфхэр, ахэри мащIэкъым. ГуапэхуэщIэу удз гъэгъа зыщэ цIыхубзым тыгъэ къытхуищIа къэгъагъэ Iэрамэхэр фэеплъхэм тетлъхьащ, ахэр щIэзэуам мыхьэнэ зэриIэм си гур къыдришейуэ, - къиIуэтэжащ Къудей Лилэ.

Къыхэгъэщын хуейщ фэеплъ скъархэм удз гъэгъа тралъхьэ къудейкIэ жэрдэмыр зэрызэфIэмыкIар. КъытщIэхъуэ щIэблэр хэкупсэ-псэкупсэу къэгъэтэджыным хуэунэтIауэ курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт IуэхущIапIэхэм «ЛIыгъэм и дерсхэр» къыщызэрагъэпэщащ, Дзэ Плъыжьым хэта зауэлIхэм я кхъэлъахэхэр зрагъэлъэгъуащ, зауэ гуащIэхэр щекIуэкIа щIыпIэхэм дэкIащ.

«Урысейм и гугъапIэ» урысейпсо цIыхубз жылагъуэ зэгухьэныгъэм и щIыналъэ къудамэм и унафэщI Букинэ Еленэ зэрыжиIэмкIэ, щIэблэм я дуней еплъыкIэр унагъуэм щызэфIэувэми, абы къипс нурыр еджапIэращ нэхъ нэху зыщIыфынур. «Илъэс зыбжанэ хъуауэ ди къэралым щрагъэкIуэкI «ЛIыгъэм и дерсхэр». Мыпхуэдэ зэIущIэхэр щIэх-щIэхыурэ щIызэхэтшэри ди сабийхэр гумащIэу, дахагъэр ямыхамэу къэхъун, тхыдэм хуеплъэкIрэ я къэкIуэныр зэIузэпэщ ящIын щхьэкIэщ. Сыт хуэдэ щыуагъэри зэгуэр къэхъуащ. Абыхэм къытрамыгъэзэжын щхьэкIэ тхыдэм щыгъуэзэн хуейщ. Ди гуапэщ а Iуэхугъуэм зымащIэкIэ нэхъ мыхъуми дыхуэщхьэпэмэ», - жиIащ Букинэм.

Фэеплъ зэIущIэхэм хэтащ еджакIуэхэр, студентхэр, щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ щекIуэкIа зауэхэмрэ зэпэщIэтыныгъэхэмрэ хэтахэр, абыхэм я бынхэр, я къуэрылъху-пхъурылъхухэр. ЩIэблэм нобэ хэплъхьэрщ пщэдей къыуитыжынур. Илъэс 80-м нэблэгъащ Хэку зауэшхуэр зэриухрэ икIи махуэ къэс нэхъ мащIэ мэхъу абы хэта ди зауэлIхэр, езы зауаем и бэлыхьлажьэхэри кIуэ пэтми тхыдэ жыжьэм хелъасэ. Ауэ цIыхур цIыху зыщIыж щапхъэхэм ящыщщ щIэжыр, ар блэкIам хэзылъэсэжын къару щыIэкъым, цIыхум цIыхугъэ хэлъыху, фэеплъыр ихъумэху.

ШУРДЫМ Динэ.