Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэралыгъуэр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэси 100 зэрырикъум и щIыхькIэ а Iуэхугъуэм ехьэлIа тхыгъэхэр щызэхуэхьэса тхылъ гъэщIэгъуэн къыдигъэкIащ иджыблагъэ КъБР-м и Архив къулыкъущIапIэм. Абы къызэщIиубыдащ илъэсищэм и кIуэцIкIэ ди щIыналъэм къикIуа тхыдэ гъуэгуанэр къызыхэщ сурэтхэр, архив тхылъымпIэхэр, жылагъуэ мыхьэнэ яIэу цIыхубэм яхузэфIэкIамрэ къехъулIа Iуэхугъуэхэмрэ ехьэлIа къэхутэныгъэхэр.
«Тхылъыр зыIэрыхьэнухэм абы къыщагъэутынущ Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысей Федерацэм щыщ зы щIыналъэ зэрыхъуам, область гъэпсыкIэм къикIыу республикэ псэукIэм зэрыхуэкIуам, I930 гъэхэм хейуэ цIыхухэр зэрагъэкIуэдам, 1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэр къыщыхьыным хуищIа хэлъхьэныгъэм, балъкъэрхэр зэрырашамрэ къызэрагъэзэжамрэ, жылагъуэ-экономикэ псэукIэм зэрызиужьам ехьэлIа архив тхылъымпIэхэр. ГъащIэр щытынша лъэхъэнэ щыIауэ къыщIэкIынукъым. Апхуэдэщ ди щIыналъэм щыпсэу лъэпкъитIым – адыгэхэмрэ балъкъэрхэмрэ – къызэранэкIа тхыдэ гъуэгуанэри. Ар лъэпощхьэпохэмкIэ гъэнщIат, гугъуехь куэдкIэ гъэпсат. Апхуэдэу щыт пэтми, игъащIэ лъандэрэ къадекIуэкI хабзэхэр яхъумэни яхузэфIэкIащ, иджырей дунейм хэмыкIуэдыкIыжу лъэ быдэкIэ хэувэни ялъэкIащ. Илъэсищэр зылI къигъэщIэн ныбжьщ, ауэ хэгъэгум дежкIэ зы дуней ирокъу, абы къитIасэ псэукIэмрэ щыIэныгъэмрэ пхъумэнумэ, лъэпкъыщхьэр хэмышыпсыхьыжу къызэтебнэнумэ», – щыжеIэ тхылъым и пэублэ псалъэм.
Арагъэнущ тхылъыр зэхэзыгъэувахэм абы ухэзышэ псалъэ папщIэу КIыщокъуэ Алимрэ Кулиев Къайсынрэ я усыгъэхэм щыщ едзыгъуэхэр щIыхуащIари – абыхэм мамырыгъэм, зэныбжьэгъугъэм, Хэку лъагъуныгъэм, дахагъэм укъыхураджэ.
ЗэрыгурыIуэгъуэщи, архив зэужьым 1922 – 2022 гъэхэм я зэхуаку дэлъ илъэсищэ далэр къызэщIеубыдэ. Тхылъыр зэхэзыгъэувахэм пэщIэдзэу къащтащ Къэбэрдей-Балъкъэр автоном областыр къыщыунэхуа махуэр – I922 гъэм и щIышылэм и I6-р.
Зэужьым хыхьа архив тхылъымпIэхэм яхэтщ хабзэубзыху тхыгъэхэр, экономикэм, медицинэм, мэкъумэш IэнатIэм, промышленностым, щIэныгъэм, щэнхабзэм, гъуазджэм ехьэлIауэ къэрал къулыкъущIапIэхэм, парт зэгухьэныгъэхэм, жылагъуэ зэщIэхъееныгъэхэм ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэхэр къызыхэщ щыхьэтыгъэхэр, лъэпкъыбзэхэмкIэ щIыналъэм къыщыдэкI газетхэм къытехуахэр, къэралыр гъэпсыным зи гуащIэ хэзылъхьа цIыху цIэрыIуэхэм я гукъэкIыжхэр.
Зэужьыр щагъэхьэзырым КъБР-м и Архив нэхъыщхьэмрэ КъБР-м и Архив къулыкъущIапIэмрэ щахъумэ гъэтIылъыгъэхэр къагъэсэбэпащ. Абы къищынэмыщIауэ, Совет Союзымрэ РСФСР-мрэ я Совет Нэхъыщхьэхэм я «Ведомость» къыдэкIыгъэхэр, Хэку зауэшхуэм ипэкIэ традза газетхэм щыщ пычыгъуэхэми зыкъом къыхахащ. Апхуэдэу тхылъым архив сурэти I70-рэ хуэдизи итщ.
Щхьэхуэу гулъытэ игъуэтыпхъэщ КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым Къэбэрдей-Балъкъэрым къыхуагъэфэща, Лениным, Жэпуэгъуэ революцэм, Лъэпкъ зэныбжьэгъугъэм я цIэкIэ щыIэ ФIыщIэ тхылъхэм я сурэтхэр. Ахэр нобэ щыхъумэ КъБР-м и Архив къулыкъущIапIэм.
«Къэбэрдей-Балъкъэрыр илъэси I00 ирокъу» архив зэужьыр Къэбэрдей-Балъкъэрым къызэринэкIа тхыдэ гъуэгуанэр зыфIэхьэлэмэт дэтхэнэ зым дежкIи щхьэпэнущ, мыжыжьэ дыдэ хуэдэу къыпщыхъу блэкIам и дурэшплIэрэшхэм щыущэхуа пэжыр нэхъ нэрылъагъу ищIын щхьэкIэ. Ар жэуапхэр къэзылъыхъуэ лэжьыгъэшхуэщи, къызэгуэзыхыну дэтхэнэми щIэщыгъуи хьэлэмэти зэрыщыхъунум шэч хэлъкъым.
ШУРДЫМ Динэ.
