IУАЩХЬЭМАХУЭ ТЕУХУАУЭ ИДЖЫРИ ЗЭ

Тхьэхэм я зэхуэсыпIэу алыдж IуэрыIуатэм хэт Олимп Iуащхьэр а цIэр зэрихьэу а щIыналъэм ит бгырауэ хуагъэфащэ. Ауэ нэгъуэщI Iуэху еплъыкIи щыIэщ. 

Япэрауэ, зи лъагагъыр метр 2917-рэ фIэкIа мыхъу а бгыр, алыджхэм я тхьэхэр дэнэ къэна, тщыщ дэтхэнэри зыдэкIыфынщи, «а Iуащхьэр тхьэхэм я дежкIэ тIэкIу мылъахъшэIуэу пIэрэ?» жыуегъэIэ. 
НэгъуэщI зыми гу лъытапхъэщ. Алыджхэм я пасэрей диным хэта тхьэхэм я нэхъыщхьэ Зевс щыблэкIэ къызэухыу щыта лъагапIэр, абы къыдэкIуэу, шынагъуащэуи зэщIэгъуагъуэрт, мафIэу къызыпхилыгъукIхэми ихъуреягъэр зэщIалыпщIэрт. 
Зи гугъу тщIы къэралым и пасэрей IуэрыIуатэр зыдж, филологие щIэныгъэхэм я доктор Гринчер Николай зэрыжиIэмкIэ, зэман жыжьэм псэуахэм алыдж тхьэхэм я зэхуэсыпIэу къалъытэнкIэ хъуну щытар къэзыухъуреихь Кавказ къуршыжьхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къахэбжьыфIыкI Iуащхьэмахуэ хуэдэ бгыжь уардэрщ. 
А гупсысэм лъабжьэ иIэщ. Тхыдэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, пасэрей алыджхэм я хылI-зекIуэлIхэр хы ФIыцIэм щIэх-щIэхыурэ къызэпрыкIырти, Кавказ щIыналъэми къихьэрт. Ауэ щыхъукIи, абыхэм гу лъамытэнкIэ Iэмал иIакъым, зыхуэбгъэдэн щымыIэу, узримыгъэплъу дахащэ, метр 5642-рэ зи лъэгагъ Iуащхьэмахуэ. 
Абы къыдэкIуэуи къыхэгъэщыпхъэщ, лъэхъэнэ жыжьэу дызытепсэлъыхьхэм зи гугъу тщIы бгыжьым и къызэрыкIыгъуэ дыдэу, къытригъэзэжурэ мафIэ бзий гуащIэхэр къызыхиутIыпщыкIыу, къызыпхилыгъукIыу зэрыщытари… ИкIи, щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, Iуащхьэжьым нобэ зиущэхужауэ къытфIэщI щхьэкIэ, ар зыкъыщызэкъуихынур дымыщIэ, пщтырагъэ ин дыдэ зыпкърыт мафIэбгщ (вулканщ). 
ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, иужьрей дыдэу лъагапIэжьыр къыщикъуэлъыкIар илъэс 1000 ипэкIэщ. Абы лъандэрэ, цIыхухэри псэущхьэхэри имыгъэпIейтейуэ, зэпIэзэрыту къекIуэкIа бгым зэхуихьэса къарур зыхуэдизыр зыми ищIэркъым икIи ар абы дунейм къыщытриутIыпщхьэну пIалъэр, щIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, икъусыкъужкIэ шынагъуэу икIи псэзэпылъхьэпIэу щытынущ. 
Ди къэралым и щIэныгъэрылажьэхэр къэхъункIэ хъуну а Iуэхугъуэм куэд щIауэ зэдегупсысырти, Урысей Федерацэм ЩIым и физикэмкIэ и институтым и IэщIагъэлIхэм къалэн щащIащ Iуащхьэмахуэ и лъабжьэм зыщIэзыгъэпщкIухьа магмэм и «бэуэкIэм» кIэлъыплъыну. ИкIи а унафэм ипкъ иткIэ, техникэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Собисевич Леонид зи пашэ гупыр, ди республикэм и Тырныауз къалэм ипщэкIэ щыIэ нейтриннэ станцым и гъуэдыджым (тоннелым) хуэегъэзыхыгъуэу ихьэри, щIы щIагъым километри 4-кIэ кIуэцIрыкIащ. Абы лъандэрэ, ахэр абдежым, а Iуэхум хузэтраухуа IэмэпсымэхэмкIэ, Iуащхьэмахуэ и кIуэцIым къыщыхъу-къыщыщIэхэм щыкIэлъоплъ, щодаIуэ.
Геологие-минералогие щIэныгъэхэм я доктор Масуренков Юрий къызэрилъытэмкIэ, бгыжьым и кIуэцIым щызэхуэхьэса хуабэр щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ къызэрыщыпхивым и нэщэнэщ, абы и ищхъэрэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ и джабэ нэкIухэм псы пщтырхэр къызэрыщыщIэжыр. Ахэр щызэригъэлъагъум, щIэныгъэлIым игу къэкIащ мафIэбг жеям и «пэщхъыным» къриху гъуэзыр зэрыбгъэупщIыIу хъуну Iэмалыр зыхуэдэри. Масуренковым къызэрилъытэмкIэ, Iуащхьэмахуэ и лъабжьэмкIэ щыIэ языныкъуэ щIыпIэхэм деж километри 2 - 3-кIэ щыпхыугъуэныкIауэ, бгыжь кIуэцIым щызэхуэхьэса пщтырагъэм тIэкIу-тIэкIуурэ хэгъэщIын хуейщ. Ар, дауи, къызэрымыкIуэу мылъкушхуэ зытекIуэдэну лэжьыгъэ инщ… 
Дунейр уэфIу, Кавказ Ищхъэрэм губгъуэ лъэныкъуэмкIэ укъыщихьэкIэ, Iуащхьэмахуэ, апхуэдизу уардэрэ дахэу уи нэгу къыщIоувэри, хьэщыкъ ухуэмыхъункIэ Iэмал иIэкъым. Хъыбар щыIэщ, ди лъэхъэнэм (эрэм) и IV-нэ лIэщIыгъуэм, Индыл псышхуэм къызэпрыкIыу КавказымкIэ къэзыунэтIа гуннхэр, нэхущ пшэплъым дыхьэрэну ириIа щIэплъыпIэм хужьышхуэрэ абрагъуэу къытещ Iуащхьэмахуэ къыщалъагъум, шынагъэ иным зэщIищтэу IуагъэзыкIыжауэ. 
ЛъагапIэжьыр тхьэхэм я тIысыпIэу икIи абыхэм санэхуафэ щащI щIыпIэу щытауэ нарт эпосми къыхощ. Тхыдэ мыжыжьэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, цIыхухэм ящыщу абы япэ дыдэу дэкIар генерал Эммануэль 1829 гъэм иригъэкIуэкIа зекIуэм гъуэгугъэлъагъуэ яхуэхъуа къэбэрдей щIалэ Хьэшыр Чыларщ. 
Кавказ Шытх Нэхъыщхьэмрэ абы къедзамрэ ящхьэщыт аранэ лъагапIэхэр, абыхэм я лъабжьэм щыщIэущхъуэнтIыкI псыкъелъэ дахэкIейхэмрэ хыжьей къабзащэхэмрэ, бгылъэ щIыналъэр зэлъэщIэзыгъыхьэ лъагъуэхэр, къуршыпс уэрхэр щешкIурэх тIуащIэхэмрэ абыхэм задэзыгъэпщкIухьа уэздыгъей мэзхэмрэ апхуэдизу узыIэпашэ, гур хагъахъуэри, Iуащхьэмахуэ и Iэхэлъахэм цIыхухэр ноби уэру къезышалIэщ. 
 

 

КЪУМАХУЭ Аслъэн.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)