Урысей Федерацэмрэ Куржымрэ я гъунапкъэр зыгъэбелджылы Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и нэхъ лъагапIэ дыдэу къалъытэр Шхарэ (Щхьэрэ) зи фIэщыгъэ бгыжьырщ. Мыбдежым занщIэу щыжытIэнщи, Iуащхьэмахуэ зыхиубыдэр нэхъ ищхъэрэкIэ щыIэ Гуэдзэн Шытхырщ.

Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, Куржым и Сонэ щIыналъэм щежэх псыхэм я нэхъ ин дыдэ Ингури и къыщIэдзапIэ нэхъыщхьэу ябжыр Шхара - Щхьэрэ Iуащхьэ зэкIэлъыпытым ипщэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ и лэдэх куухэрщ. Бгы екIуэкIым ищхъэрэкIэ гъэза и джабэщIхэм зытрагъэщIащ Кавказым и мылылъэ нэхъ кIыхь дыдэу къахута, ди республикэм и Безенги псыхъуэм ищхьэхэмкIэ щыIэ, километр 12-м нэблагъэ зи кIыхьагъыу зэхэпцIыхьыжа уэсукхъуэ абрагъуэхэм.

Куржым и къуршхэм я нэхъ лъагапIэ дыдэу ябж Шхара бгым ипщэкIэ гъэза и джабэщIхэр я хэщIапIэщ а къэралым и бгылъэ щIыпIэхэм нэхъ лъагэ дыдэу щитIысыкIахэм халъытэ Ушгули сонэ жылагъуэм хыхьэ къуажэхэу Жибиани, Чажаши, Чеибиани, Муркмели сымэ.

Зэреджэм ехьэлIауэ лъахэхутэхэм бгъэдыхьэкIэ зыбжанэ яIэщ. Япэр балъкъэрыбзэм хэт «ушхара» псалъэм, «зыуэ щымыт», «зэпкърыгуэшыкIа» мыхьэнэхэр къызэрыкIым, къытехъукIауэ зэрагъэувырщ. Апхуэдэу щIыхуагъэфащэм и зы щхьэусыгъуэщ Шхара бгы екIуэкIыр къуэладжэ уэххэмкIэ зэрызэпыгъэщхьэхукIамрэ езыри лъагапIэ зыбжанэу зэрызэкIэлъыгъэкIуамрэ (нэхъыщхьэм - метр 5201-рэ, къухьэпIэмкIэ щыIэм - 5057-рэ, къуэкIыпIэмкIэ гъэзам 4866-рэ я лъагагъщ).

ЕтIуанэ еплъыкIэр епхащ куржы-сонэбзэм хэт «чхара» псалъэу «ебгъуанэ» къызэрыкIым. КъызэрыбгурыIуэн хуейуэ зытрагъэчыныхьри «ебгъуанэ лъагапIэ» мыхьэнэр иIэущ. Ар сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, ипщэ лъэныкъуэмкIэ (КуржымкIэ) ущыIэу, къухьэпIэмкIэ къыщегъэжьауэ аранэ папцIэхэр къыщеббжэкIмэ, Шхара ебгъуанэщ.

ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэм яхэтщ щIыпIэцIэр сонэбзэм хэт «шхара» псалъэу «къуэлэн» е «кусэ» мыхьэнэхэр къызэрыкIым къытехъукIауэ къэзылъытэхэри. Къызыхахыр бгым и къырылъэ нэкIухэр зэрызэхэухуэна и пкъыгъуэхэр зэрызэхуэмыдэрщ.

Къыхэгъэщыпхъэщ, Iуащхьэм зэреджэ «Шхара» фIэщыгъэм и пэщIэдзэр адыгэбзэм хэт «щхьэ» псалъэм, и етIуанэ Iыхьэр абхъазыбзэм куэдрэ къыщагъэсэбэп «ра» суффиксым зэрытехуэм къыхэкIыу, щIыпIэцIэр «ЩхьэщылъагыкI» мыхьэнэм хуэзыгъакIуэхэри зэрыщыIэр

КЪУМАХУЭ Аслъэн.