Уэр, уэшхми ещхьу, къешх-къес лIэужьыгъуэхэм ящыщщ. Нэхъыбэр хъурейуэ къох, ауэ плъыфэ гъэщIэгъуэнхэр щаIи щыIэщ. Пшэхэм уэ къыхохъукI псыIагъэр дийуэрэ, щтыуэрэ. ЩыдийкIэ, ткIуэпсхэр зэжьэхэуэурэ зэкIэрощтхьэ. Нэхъыбэу зэкIэрыщтыхьэху, уэр нэхъ ин мэхъу. Нэхъыбэм уэр зэрыхэхъуэр миллиметр зыбжанэщ. Ар нэхъри ин хъун папщIэ къызэрымыкIуэ жьапщэшхуэм хиубыдэн хуейщ. Сантиметр зыбжанэ хъу уэр щIылъэм къыщехкIэ, сыхьэтым километри 100 хуабжьагъ иIэщ. Уэ абрагъуэхэр къыщехкIэ сыхьэтым километри 160-рэ псынщIагъкIэ къехыфынущ. Уэр къыщехкIэ жьапщэшхуэ къыщIэува нэужь, пхъэнкIий, жыг къудамэ, мывэ кIэщхъ, хьэпщхупщ цIыкIу хуэдэхэр уафэм дрехьейри, ахэр уэм щIыгъуу къохыж. ГъэщIэгъуэнщ: уэр зэгуэбудмэ, кусэ-кусэу зэтепщIыкIыу щытщ. Уэр щыщтым деж, уэс налъэ цIыкIухэр е хьэуа шэрыбхэр я зэхуакум деубыдэ. ЩIылъэм гъунэгъу къыщыхуэхъукIэ, мылыр нэхъ хуэму зэрыщтым къыхэкIыу, уэм ириубыда уэс налъэхэр ткIужыну хунос, хьэуа шэрыбхэри къоуэж. Аращ щIызэтепщIыкIыр. Къэхъуащ уэм мывэ щыкъуей, хьэпщхупщ, бдзэжьей цIыкIунитIэхэр хэщтыхьауэ къыщеха. 1883 гъэм мэкъуауэгъуэм и 4-м Швецием, Весстмонланд къалэ цIыкIум уэм щIыгъуу уафэм къехуэхащ дэ хуэдиз хъу мывэ тыкъырхэр. 1892 гъэм и бадзэуэгъуэм Боснием къыщехащ уэ, бдзэжьей цIыкIунитIэхэр хэщтыхьауэ. 1844 гъэм жьы борэнышхуэ къыкъуэури, Франджым къыщехауэ щытащ килограммитху хъу уэ абрагъуэр. 1977 гъэм Африкэ Ипщэм щыщ Мапуту къалэм сантиметри 10-рэ грамм 600-рэ хъу уэ къыщехащ. 1981 гъэм Китайм къыщехащ килограмми 7 зи хьэлъагъ уэ. 1985 гъэм абы аргуэру уэ къыщехри, цIыхуих иукIауэ щытащ. 1986 гъэм мэлыжьыхьым и 14-м Бангладеш къыщеха уэ шынагъуэм цIыху 92-рэ иукIащ. 1888 гъэм Индием къыщыхъуащ насыпыншагъэ – уэм иукIащ цIыху 250-рэ. Америкэм и Техас штатым уэм щиукIащ мэл гуартэ. 1938 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым джэд джэдыкIэ хуэдиз хъу уэ къыщехащ. Абы иукIащ губгъуэм щыхъуакIуэ мэл хъушэхэр. Австралием, Сидней 1999 гъэм уэшхуэ къытепсыхащ сантиметри 10-м нэс и инагъыу. Уэмрэ жьышхуэмрэ зэщIэувэри, псэупIэрэ IуэхущIапIэу 20 000, автомобиль 40 000, къалэ аэропортым тет кхъухьлъатэ 25-рэ зэхикъутащ. Абы щыгъуэ уэм къишащ доллар мелуан 1,5-рэ и уасэн хэщIыныгъэ.
Уэм ущытепсэлъыхькIэ, мыгурыIуэгъуэу къонэ зы Iуэхугъуэ. Ар килограмми 100-м нэблэгъэн хьэлъагъ зиIэ мыл къутахуэ абрагъуэхэр уафэм къыщехуэхырщ. 1990 гъэм Британием и СМИ-м щагъэвууащ апхуэдэ къэхъугъэ зыбжанэ. Мэкъуауэгъуэм и 14-м унащхьэр пхриудри, илъэс 80 зи ныбжь, Уиррал округым щыщ Никсон Мэри и унэ кIуэцIым къихуащ апхуэдэ къутахуэшхуэ. Махуищ дэкIри, Стрембридж - роуд щыщ Кент Лизэ и унащхьэмкIэ къехуэхри, сабийр щыжей гъуэлъыпIэм пэгъунэгъу дыдэу техуащ мыл домбей. Зэпкърыщэща нэужь къутахуэхэр яшэчати, я нэхъ цIыкIур килограммитхурэ ныкъуэрэ хъурт. Иджыри 1802 гъэм Индием, Кавендиш къалэм, килограмм 500 хъу мыл къутахуэ домбей къыщехуэхат. 1849 гъэм метри 6 хъу мыл къутахуэ Шотландием, Скай хытIыгум пэгъунэгъуу къыщехуэхащ. 1888 гъэм къэхъугъэ къызэрымыкIуэхэр къэзыхутэ франджы щIэныгъэлI Фламмарион Камиль тетхахьауэ щытащ метри 5 зи кIыхьагъ, метри 2 зи бгъуагъ, сантиметр 30 зи Iувагъ мыл домбейм. 1950 гъэм «Ивнинг ньюс» газетым тетащ Инджылызым щыIэ зы фермэм килограммих хъу мыл къутахуэхэр дэзу зэрыдэщэщар. А гъэ дыдэм Германием, Дюссельдорф, щыщ лэжьакIуэр унащхьэм къриудыхри иукIащ метри 2-м нэблагъэ, сантиметр 15 зи Iувагъ мыл къутахуэм. 1988 гъэм Испанием, Кадес къалэм, къыщехуэхащ мыл шар абрагъуэр. Абы и къутахуэхэм иращIыкIащ зи лъэдийм сантиметр 20 и Iувагъ жыгыр. 
XX - нэ лIэщIыгъуэми мыл домбейхэр уафэм 40 -рэ къехуэхауэ къабжащ. Къэхъугъэм щIэныгъэр и лъабжьэу зэхагъэкIын я гугъэу, щIэныгъэлIхэм ар япэ щIыкIэ тралъхьащ уэгум ит кхъухьлъатэхэм. АрщхьэкIэ, къэхъугъэ мыгурыIуэгъуэхэр зыджхэм къыщIагъэщащ мыл домбейхэр кхъухьлъатэ гъунэгъуу здэщымыIэ щIыпIэхэми къызэрыщехуэхар. Языныкъуэхэми жаIэ уафэм къех къутахуэхэр мыл метеориту. Ари фIэщщIыгъуейуэ къалъытащ, сыту жыпIэмэ, мыл къутахуэхэр щIылъэм къэса нэужь мэткIу. 1996 гъэм, мэлыжьыхьым и 2-м Манчестер щыщ щIэныгъэлI-метеоролог Гриффитс Ричард илъагъуу апхуэдэ мыл абрагъуэ къехуэхащ уафэм. Манчестер щIэныгъэмрэ технологиехэмкIэ и институтым и лабораторэм псынщIэу нигъэсащ уафэм къехар. Мылым къыхагъуэтащ кристалл лIэужьыгъуэ 50. ЩIэныгъэлIхэр и ужь ихьащ мыл къызэрымыкIуэм ещхь лабораторэм щащIыну. Ар щIэныгъэлIхэм къехъулIакъым. Уфолог гуэрым мылым фIищащ НЛО. 
 

Зыгъэхьэзырар ГЪУЭТ Синэщ.