Къайры барсанг да – билгичлени хапары…адам не зат билликди келлик заманланы юслеринден? Бир зат да угъай. Огъесе…Биз сабийлигибизде терк-терк эшитип тургъанбыз Огъары Малкъарда тилек этген жер болгъанын. Сабийлери болмагъан тиширыула ючюн билгич ол жерге барып тилек айтханды. Битеу башха къыраллада да бардыла аллай сыйлы жерле. Сёз ючюн, Петрич шахардан сегиз километр узакълыкъда Рупите элни къатында къабырлагъа дунияны кёп жерлеринден келген адамла жыйыладыла. Рупите Кожух деген жер эрттегили уллу вулканны кратериди. Шёндюге дери да андан бюркюп чыгъып турады тылпыулу гара суу. Ахыр жыллада  билгич тиширыу вулканны тамагъында жашагъанды эм адамлагъа да алайда къарап болгъанды. Былайны нек сайлагъансыз деп соргъанларында, манга огъаргъыдан былайда жаша деп билдиргендиле, былайы манга кюч-къарыу береди,бир кезиуледе былайда уллу от къайнап тургъанды, бу сыртны тюбюнде уллу жашырынлыкъ зат  барды, дегенди Ванга.

Кимге да баямды .жер башында болгарлы билгичге ушагъан  адамла бек аздыла. Нальчикни уа хар кварталында кеслерин аллайгъа  санагъан юч-тёрт адам барды. Ол жалгъан билгичлеге халкъ жюрюйдю, ахчаларын, заманларын да къората. КъМР-ни Муслийманларыны дин управлениясыны башчысыны орунбасары Отарланы Хызыр айтханнга кёре, билгичлик бла кюрешиу ислам динде бек уллу гюняхды. Къадарымы билеме деп баргъаннга да, аны айтыргъа кюрешгеннге да.

Алай бла  кесин муслийманнга санагъан адам билгичге бармазгъа керекди, жангылып, бу гюняхлы ишни этген эсе уа, тобагъа къайтып, жюрегин тазаласа, саулугъуна игиди.

Табийгъатны бузулуууну  юсюнден  

Ётюрюк билгичликни бизнес этерге кюрешгенлени айтмасакъ, не десек да, анда-мында сейирлик, озгъан, келлик заманланы да кёрген адамла боладыла. Сёзсюз, Ванга аладан бириди. Экология болумну юсюнден айтханда уа, озгъан ёмюрню 50-чи жылларында окъуна, жер башында хауа болумланы тюрлениулерини юслеринден киши да тийишлисича сагъыш этмеген заманда, билгич битеулю иссилик жерни къысарыгъын сезгенча эди. «Сууукъ жерле жылынырыкъдыла, алада папоротникле ёсерикдиле. Вулканла уянырыкъдыла. Уллу толкъун адамдан толу уллу жагъаны, шахарланы басарыкъды, болгъан суу тюбюне кетерикди, къайда эсе да тенгизде жер кётюрюллюкдю».

Бусагъатда бизни республикада кёпле  череклеге канализацияларын тюзюнлей чыгъарып къоядыла, алгъын а тау элледе арыкъ сууну тазалыгъына сейир этер эдинг. Агъачланы тохтаусуз къырадыла. Не сууну, не терекни, не жаныуарны сакъларгъа сюймеген, болгъанны къыргъан, кирлендирген, бузгъан адам не игилик сакъларыкъды кесине? Ким билсин, къыйын аурууланы жайылып баргъанлары  адамны эссиз, эриши къылыкълары бла байламлы болурму?

Кертими – ётюрюкмю?..

Нальчик шахарда жашагъан бир «билгич» алгъын школда ингилиз тилден устаз болуп ишлеп тургъанды, артда уа карт салып башлагъанды. Аны юсюнден кеси былай айтады: «Мен устаз болгъан  заманымда биринчи эрим бла жашай эдим. Ол ичгичи эди. Аны, кёп жерлеге элтип, бакъдырыргъа кюрешгенме, алай бир зат да тюрленмегенди. Жашчыгъым атасын кеф болуп тургъанлай кёреди деп, жюрегим бек къыйналыучу эди. Эримден айырылгъанымдан сора да, не сейир, мен ким бла шуёхлукъ жюрютюп башласам да, ол ичгичи болуп чыгъа эди. Ма ол заманда психологиядан китапланы окъуп башлайма. Таро картала психология илмуну кесегидиле. Алгъа школда устаз тенглериме картала салгъанма. Артда аланы шуёхлары келип башлайдыла манга.

 Ол кезиуде жашауум тюрленеди. Школдан кетип, билгичлик бла кюрешип башлайма. Хар келгенни жанын эшитирге кюрешеме. Психология жаны бла билимим бек болушады. Алгъын къуру  жиляп туруучу эдим, энди жилямайма. Экинчи кере эрге баргъанма, ол ичгичи тюйюлдю. Бусагъатда кесими юсюмден насыплыма деп айталлыкъма. Билемисиз, гитчелигимден да актриса болургъа сюе эдим. Ол умутум да толгъанды. Жашым Москвада окъуйду да, мен да кёбюсюнде Нальчикде угъай, Москвада турама. Анда Останкиногъа юйюмеча жюрюйме. Сериаллада ойнайма, бериулеге къатышама».

Ушакъ этерге адам тапхан къыйынды

Сёзсюз, кёпле билгичлеге ушакъ этерге барадыла. Аланы жашауда жюреклерине жууукъ адамлары жокъду. Биз аллай дунияда жашайбыз: атала-анала окъуна балаларындан бек узакъдыла. Эгеч къарындашны, къарындаш эгечни ангыламайдыла. Билгичлени кёбюсю уа психологладыла, ала тынгылай, ангылай да биледиле. Жылла бла битеу айтырыгъы ичине жыйылып тургъан адам билгич бла ушакъ этгенинден сора  женгил болады, кесин бек насыплыгъа санайды.

Нальчикде бир башха «билгични» хапарындан: « Манга бир тиширыу келеди. Ол, ракдан ауруп, химиотерапия сеансланы да бошап, бек къыйналгъан кезиую эди. Бу адам къалай жашагъанын айтханында, мен сейир этгенме. Юйюрюнде эгечлерине, къарындашларына болушханлай, аланы жарсыуларын жалчытыргъа кюрешгенлей, кесине уа ахырысы бла да эс бурмай тургъанды.

Мен анга:«Сиз кесигизни къыйнап жашайсыз. Адам кесин да бир кесек сюерге керекди. Сюйгенигизни ашагъыз, кийигиз, жашагъыз, сиз да адамсыз!Адамны жаны къыйналгъанлай турса, ол аурумай къалмайды. Сизни жаныгъыз а къыйналгъанлай турады. Кесигизни къууандырыргъа, къууанып жашаргъа юйренигиз. Ракдан ауругъанлай, адам ёлюп къалмайды, башха тюрлю жашап башласагъыз, ёмюрюгюз узунуракъ боллукъду»,- дейме. Ол тиширыу манга, эки жылдан сора келип, жюрек ыразылыгъын билдиргенди».

Шагъатлыкъла

 Мен танышларыма: «Сиз жашауугъузда билгич бла тюбешгенмисиз?»-деп соргъанымда, кёбюсю хау дегендиле. Ала айтхан хапарлагъа, кертиси бла да, сейир этерчады.

«Сабий садда балам терк-терк жыгъылып башын теше эди. Бир къабартылы киши билгичди  деп, аны адресин бередиле. Барсам, арбазы халкъдан толу. Сакълайма тюшге дери. Кирсем отоугъа, столунда  уа – Къуран. Ол: «Сабийинг сау кюнню китап окъуп, группада къалгъанла да, устазла да анга тынгылап турадыла. Тёртжыллыкъ балачыкъ кётюралмайды ол къадар  анга къарагъан кёзлени. Садикде юйретиучюге айтыгъыз аны юсюнден. Кеси окъусун китапланы, къыйнамасын сабийни. Сен кесинг да быйыл фатар сатып аллыкъса», - дейди. Сейирге къалама, ахчам болмагъанын айтама. Ол а  ахча да, фатар да чыгъарыкъларын къайтарып айтады. Дууала да береди окъургъа. Не сейир, андан сора балам бир да жыгъылмады. Жууукъ заманда уа адамларым оноулашып, манга  деп ахча жыйдыла, фатар сатып да алдыла. Андан бери бек кёп заман озгъанды. Бек барлыкъ эдим башха соруула бла ол адамгъа. Алай алгъаракъда ёлгенди  деп эшитгенме. Жаннетли болсун».

«Мен студент жылларымда бир жаш бла тюбеше эдим. Бир жол тенг къызым бла билгичге барып, бизни тюбешиулерибиз не зат бла бошаллыкъдыла деп сорама. Ол а: «Айырыллыкъсыз»,- дейди. Мен ичимден ийнанмайма дейме. Ол а: «Ийнанмаймыса? Алыкъа, сиз айырылгъандан сора да, биз бир кере тюбеширикбиз»,- дейди. Бир талай айдан биз айырылабыз. Мен ол билгични экинчи кере орамда кёреме. Тюбешгенибизлей: «Болгъанды да мен айтханлай?»- деп сорады. Титирейме, алай бир зат да айтмайма анга. Андан бери кёрмегенме ол адамны».

 «Мен эрге барыргъа кёлленип тура эдим. Билгичге барама да, ол а жашны юй бийчеси да, сабийлери да бардыла, дейди. Ийнанмайма айтханына. Артда жаш бла сёз болабыз да, мен аны бла юйюр къурар акъылны къояма. Бу кюнледе уа бир танышым (жашны жууугъу) аны, кертиси бла да, юй бийчеси, сабийи да барды, дегенди.Тюз шёндю айырылгъандыла ала. Баям, мени тас этерге къоркъуп, букъдургъанды ол бу ишни. Къалай болса да, ол билгични усталыгъына уа сейир этгенме».

 «Къара тенгизде солуй эдик. Манга уа жаланда жыйырма жыл. Кюнлени бир кюнюнде бир цыганлы илинеди манга. Ахча бермезлигими айтама. Ол, не сейир, излемей эди ахча. «Сен эрге барып, эки сабий табарыкъса. Жарсыугъа, жаланда кесинг ёсдюрлюксе аланы. Къол аязынгда тутуп. Ариу, акъыллы сабийле боллукъдула, къыйналсанг да, къыйынынгы магъанасы чыгъарыкъды», - дейди. Оздула жылла, тюз ол айтханча болду. Къалай сейирди ол. Келлик дунияланы  ким ачады билгичлеге?»

Ахыр сёз

Таулула адамны къадары мангылайында жазылыпды, дейдиле. Сезебиз  кёп зат къолубуздан келмегенин. Жазыугъа къажау бир адам да сюелалмагъанды. Алай къолубуздан келгенни этсек – ишлесек, таматалагъа хурмет-сый берсек, къатыбыздагъыланы жюреклерин къыйнамасакъ, биреуню ачытмасакъ, ким биледи, кесибиз да ачымай къалыр эсег а…

БАЙСЫЛАНЫ Марзият.