Тенгиз жаныуарланы тюрлю-тюрлю концерт программалада кёргюзтюр ючюн тутаргъа жарарыкъ тюйюлдю. Ол жаны бла законну проекти биринчи окъулууда къабыл кёрюлгенди. Дельфинарийлени жабаргъа кереклисини, алада  жаныуарла артыкъда осал болумда тутулгъанларыны, алагъа  зорлукъ сынатып, ахча ишлегенлерин тохтатыргъа кереклисини юсюнден эрттеден  бери айтылады.

Законну ангылатыуунда жазылгъаныча, дельфинарийлени, цирклени   тенгизде  туугъан жаныуарла  бла толтурургъа жарарыкъ тюйюлдю.

Ол жаны бла башламчылыкъ 2021 жылда декабрьде Граждан обществону айнытыу эм адамны эркинликлери жаны бла советни жыйылыуунда этилген эди.   Аны аллында уа быллай тилекни жамауат этгенди. Тюрлю—тюрлю сайтлада адамла бу оноу ючюн къол кётюргендиле. Сёзге,  Россейли башламчылыкъланы сайтында китообразныйлени билим бериу эм культура-жарыкъландырыу муратла бла тутуугъа чекле салыуну юсюнден тилекни 100 минг адам къабыл кёрген эдиле    (https://www.roi.ru/49427/). Неда   Анастасия Иванованы тилегин      (www.change.org/ivanova)   176 мингден аслам адам тюзге санагъандыла. Къол кётюрюу башха сайтлада да бардырылгъанды.

«…Къырал Думаны аграр соруула жаны бла комитетине тенгиз жаныуарланы тутууну тохтатыуну юсюнден башламчылыкъгъа Интернетни юсю бла миллион бла жарым тилек келгенди. Ол а сорууну магъаналылыгъына шагъатлык этеди. Аны узакъ болжалгъа салыргъа жарамагъаныны юсюнден  2018 жылда Примор крайны Средняя бухтасында 11 косатка бла 90 белуха адамсыз болумлада тутулгъанлары ачыкъланнганы да айтады. Анга «китни тюрмеси» дегендиле…»,-деп жазылады документни ангылатыу бёлюмюнде.

Бюгюнлюкде уа Европаны 19 къыралында дельфинарийлени ишлерине чекле салыннгандыла. Дагъыда бу оноугъа Австралия, Антильский айрыкам,  Аргентина, Бразилия,   Индия, Иран, Канада, кёп башха къыралла да  къошулгъандыла.

 Дельфинле сабийлени бир-бир аурууладан багъыуда хайырланадыла дерге боллукъду. Алай  экспертле айтханларыча, быллай багъыу адамны саулугъуна къоркъуулуду – инфекция жугъаргъа боллугъу ючюн. Тенгиз жаныуарла жюзген сууда ала толудула, саулукълары осал сабийлени иммунитетлерини осаллыгъын да унутургъа жарамайды.

Андан сора да РФ-ни Саулукъ сакълау министерствосу  «дельфинотерапияня» багъыу амалгъа санамайды. Италияда,  Испанияда, Къазахстанда быллай амалгъа   закон бла чекле салыннгандыла.

 Китообразныйлени жети тюрлюсю Россейни Къызыл китабына кийирилгенлерини юсюнден айтыргъа тийишлиди.  Аладан ючюсю ахырда тас болууну чегине жетгендиле, тёртюсю уа табийгъатда аз тюбейди.   Законну авторлары Къара тенгизде жюзген афалиналаны  дельфинарийледе аслам тутханларына эс бургъандыла. Ала да энчи сакъланнган жаныуарланы тизмесиндедиле.  Алай ахча ишлер ючюн бирле аланы законсуз тутаргъа угъай демейдиле.

«…Тенгиз жаныуарланы   тутуугъа чекле салынсала, дельфинарийлени, цирклени   дельфинле бла толтурургъа онг боллукъ тюйюлдю.  Аланы жаланда эркинликсизде туугъанла бла толтурургъа жарарыкъды…»,-деп белгилейдиле документни авторлары.

Дельфинарийлени ахырда жабаргъа нек жарамайды дегенде,  тенгиз жаныуарланы реабилитациялары жаны бла жерле, онгла жокъдула. 

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.