АТЫНГ БЕЛГИСИЗ ЭСЕ ДА, ЖИГИТЛИГИНГ - ЁМЮРЛЮКДЮ

Белгисиз солдатны кюню — Россейде сыйлы кюнледен бириди. Ол 2014 жылдан бери 3 декабрьде жыл сайын белгиленеди, кеси да къыралыбызны эм андан тышында да  къазауатлада жигитча сермеше жан берген совет эмда россейли аскерчилени хурметлерине тохташдырылгъанды.

 3 декабрь бошдан сайланмагъанды – ма ол кюн, 1966 жылда, немисли аскерле Москваны тийресинде ууатылгъанлы 25 жыл толгъан кюн, белгисиз солдатны кюлю Ленинград шоссени 41 километринде болгъан къарындаш къабырладан Москвада Александровский бахчада  Кремльни къабыргъасыны къатына кёчюрюлген эди.

 Белгисиз солдатны кюнюнде къыралыбызда, бизни республикада да тюрлю-тюрлю эсгериу ишле бардырыладыла. Ол санда къарындаш къабырлагъа бла урушда жоюлгъан аскерчилени эсгертмелерине гюлле салынадыла, окъуу юйледе уа Кишиликни дерслери къураладыла.

Бизни таулу халкъыбыздан Уллу Ата журт урушха кетип, жигитликлери, кишиликлери  бла да атларын айтдыргъанла кёпдюле. Аланы асламысы сыйлы орденле, майдалла бла да саугъаланнгандыла. Алай аланы араларында белгисиз тас болгъанла, къарындаш къабырлада асыралгъанла да кёпдюле. Мени анамы къарындашы Айтекланы Къараны жашы Муталиф  аладан бириди. 

Ол Уллу Ата журт урушха аскерде къуллукъ эте тургъанлай кетгенди эмда андан къатмай къалгъанды. Аны къой, къайда жоюлгъаны, къайда асыралгъаны да белгисизди. Аны бир эллиси, яникойчу жаш, ахыр кере аны Львов къатында кёргенин айтханды. Андан сора бир хапары жокъду. Анасы уа, ёлгюнчю, аны сакълагъанлай тургъанды, эгечлери да ёмюрден ахыргъа «Муталиф ёлмесин»,- деп къаргъаннгандыла.

Гергъокъланы Алийни жашы Назир Уллу Ата журт урушха Акъ-Суудан кетгенди. Ол 120-чы гвардиялы стрелковый дивизияда станковый пулемётну наводчиги болуп тургъанды. Белоруссияны тийрелеринде сермешлеге къатышханды. Эки кере жаралы болгъанды. Биринчи кере , аны ёлген сунуп, юйюрюне къара ючгюл къагъыт жибергендиле. 1944 жылда экинчи кере жаралы болуп ёлгенди.  Гомель областьны Тахичи элинде къарындаш къабырлада асыралгъанды.

Экинчи кере къагъыт келгенинде, юйдегиси, ол да алдау сунуп, баш иесин сакълап тургъанды. Жарсыугъа, Назирни не сураты, не башха къагъытлары къалмагъандыла.  Аны къалай ёлгенини, къайда асыралгъаныны юсюнден а сабийлери, Азиядан къайтхандан сора, Къоруулау министерствону ара архивине жазып билгендиле.

Насыпха, тынгысыз жюреклиле, белгисиз тас болгъанланы излегенле бардыла. Сёз ючюн, «Украинаны Эсгериу китабы» деген китапны илму башчысы бир ненча жыл мындан алгъа  Белая Церковь шахарда госпитальда болгъан совет аскерчилени тизмесин тапханды. Ары ёлген солдатладан сора, сау болуп, концлагерьлеге жиберилгенлени тукъумлары бла атлары, башха шартлары да жазылыпды. Ол Интернетде басмаланнганды. Кертиди, анда кёп тукъумла терс жазылгъандыла: бызынгыдан Балкашов Зашу (Малкаров Джашу) , Кёнделенден Батырбеков Магомет , Къоспартыдан Едакаев Мустафа, Тырныаууздан Текуев Расит, Нальчикден Хочиев Салих. Ала барысы да госпитальда ёлгендиле.

Ахмед Нахушев бла аны къызы Диана белгисиз солдатланы атларын ачыкъ этиу бла эрттеден кюрешедиле.   Батыр тасхачы Бапыналаны Махмутну жашы Алий Махтаулукъну ючюнчю даражалы  ордени бла саугъаланнганын, алай аны алалмай къалгъанын да ала ачыкълагъандыла. Орден аны жууукъларына берилирча этгендиле.

Атмырзаланы Махмутну жашы Магомет  да Уллу Ата журт урушну кезиуюнде  «Кавказны къоруулагъаны ючюн»  деген майдал бла саугъаланып, аны алалмай къалгъан эди.  Аны юсюнден указ чыгъарылып, 76 жыл озгъандан сора, майдал фронтчуну эгечине берилгенди. Ол а  белгисиз солдатланы эмда аланы юслеринден шартланы излеу бла кюрешген Ахмед Нахушевни бла Диана Нахушеваны хайырындан болгъанды.                                                      

2015 жылда  Къабарты-Малкъардан Ростов областьны мартыновка районуна къауум адам болуп баргъандыла.  Аланы араларында  журналист Ботталаны Мухтар да болгъанды. Анда ол 115-чи атлы дивизияны аскерчилерине ишленнген эсгертмеде малкъар тукъумланы жазып алгъанды. Биз аланы газетде басмалагъанбыз. Шёндю «Заман» газетни баш редакторуна салыннган Къонакъланы Хасан ол тизмеде Чегем аузундан Дебеланы Османны жашы Хамитни  кёрюп, аны жууукъларына билдирген эди. Ала уа бек къууаннгандыла. Нек дегенде, андан шёндюге дери да бир хапар билмей тургъандыла.

Бизни газетде ишлеп тургъан Османланы Хыйса да белгисиз солдатланы белгили этиу бла къаты кюрешеди. Урушха къатышхан аскерчилени суратларын табып, газетде басмалап, таныялгъан хапар билдиририн тилейди. Анга жууаплагъанла да табыладыла.

Къашхатаудан Уяналаны Виктор да уллу тинтиу иш бардырады. Битеу ачыкълагъан шартланы бир китапха сыйындыралмай, юч китап чыгъаргъанды. Тарых тюзлюкню тохташдырыр ючюн ол кёп китап окъугъанды, дуния бла бир архив материалланы бла документлени къозгъагъанды. Аны бла тохтап къалыр умуту да жокъду.

Текуланы Хауа.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.