УММАЙЛАНЫ МУХАЖИР – МАЛКЪАРНЫ АЛТЫН ЖУЛДУЗУ

Огъары Малкъарда Совет Союзну Жигити Уммайланы Мухажирни 100-жыллыгъына аталгъан къууумла болгъандыла. Тюбешиуню Абайланы Мисост атлы 2-чи номерли битеулю орта билим берген мектеп къурагъанды.

Алгъа жигитни эсгертмесине гюлле салгъандыла, чекчиле уа салют бергендиле. Черек районда ветеранланы советини башчысы Чеченланы Георгий, КъМР-де Адамны эркинликлерин сакълау жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис, сагъынылгъан школну директору Жангоразланы Борис эм башхала Уммайланы Мухажирни жигитлиги бир заманда да унутулмазлыгъын чертгендиле. 

Ызы бла 2-чи номерли орта школда жигитге аталгъан «Малкъарны алтын жулдузу» деген ингир   баргъанды. Анда Уммайланы Мухажир бла байламлы архив материалла, телевиденияда болгъан бериуле хайырланылгъандыла. Башында айтылгъанладан сора да, юбилей ингирге Черек районну жер-жерли администрациясыны башчысы Къулбайланы Алан, аны социал соруула жаны бла орунбасары Тареза Эфендиева, Управленияны башчысы Жуболаны Марианна, Туменланы Мурадин, Раиса Рамазанова, Аушигер элде орта школну директору Людмила Бадзова, ФСБ-ны запасдагъы генерал-лейтенанты Аттоланы Борис, Россейни Сауутланнган кючлерини запасда офицерлерини «Мегапир» миллет ассоциациясыны КъМР-де биригиуюню башчылары Атайланы Жашарбек эм башхала келген эдиле. 

Малкъарны алтын жулдузу Мухажирни сыйы-даражасы  жаш адамла жигитликге, адамлыкъгъа да юйренирча бийик юлгюдю. «Мен Ленинградда биринчи кере болгъанымда, музейде урушну жигитлерини отоуунда Мухажирни атын кёргенимде, тёппем кёк бла тенг болгъан эди, жюрегими ёхтемлик толтуруп», – дегенди аны юсюнден сёлеше Жангоразланы Борис. 

Ингирде Атайланы Жашарбек жигитни эгечинден туугъан Нёгерланы Лейлягъа «Солдатны анасына» деген майдалны бергенди. Жарсыугъа, Аминат  жашына  «Совет Союзну Жигити» деген атны 46 жылдан берилгенин да кёрмегенди. Аны жер башында бир затдан да къоркъмагъан ёхтем уланы жыйырма бла алты жылында уруш жараларындан ёлюп кетген эди.  

Жыйырма бла жети миллион адамны тас этгенди бизни деменгили къырал немисли фашистле бла къажау урушда. Огъары Малкъардан къазауатха кетген эки минг адамдан жаланда 528-си  сау къалгъандыла, аладан артда жараларындан ёлгенле да аз тюйюлдюле. Аланы санында, белгилегенибизча,  Уммайланы Мухажир да. 

Ингирни бардыргъан тарыхны устазы  Атабийланы Альбина бла сабий садда методист Забакъланы Асият кимни жюрегин да титиретирча шартла келтиргендиле: урушда взводну башчысы орта халда  юч кюн жашай эди, ротаны таматасы – жети, батальонну командири уа – онбир кюн. Ол урушда жан бергенлени хар бири ючюн жаланда бир минут окъуна шош сюелсек, биз элли жыл тынгыларгъа керекбиз. Ала барысы да сюе эдиле жашаргъа, насыплы болургъа, хар жангы кюннге къууаныргъа, кече жаннган жулдузлагъа къараргъа…алай жерибизни фашистлеге бергенден, эркинлигибизни тас этгенден эсе, къазауатха кирип, къыралыбызны сакълай, жашауларын бергендиле. 

Мухажир не жаны бла да фахмулу адам эди. Ол назмула жазгъанды. Юйюр къурар, насыплы болур чагъында урушдан къайтып, халкъын комендантла жунчутуп тургъанына келгенди. Аланы жерлерине сала биле эди, алай уруш жараларына жюрек къыйынла, Малкъаргъа тансыкълыгъы къошулуп, аны кючюн-къарыуун алгъандыла.  

Таулуланы кёчюргенде,  Мухажирни суратларын кёрген бир солдат аны  анасы Аминатха: «Сени жашынг уруш этген жигитди. Узакъ боллукъду жолугъуз, юсюгюзге кийим, дагъыда аш-суу алыгъыз», –  деп, кеси эки чемоданнга хар затны жыйышдырыргъа болушхан эди. Жигитни эгечи Байханат суратланы алалгъан эди биргесине, аланы Азияда онюч жыл сакълап, Малкъаргъа къайтаргъанды. 

Мухажирни жигитлиги башхаладан айырмалы эди, ол сермешде бек алгъа баргъанды. Аны кёкюрегин Ата Журт урушну, Александр Невскийни, Къызыл Байракъны орденлери, «Жигитлик ючюн» майдал  жасагъандыла. 1944 жылда онунчу апрельде Одесса шахарны азатлагъанда, пехота-гвардиялы ротаны командири малкъарлы улан жигитча сермешген эди. Командирлери мычымай къагъытларын къурап, аны Совет Союзну Жигитине кёргюзтгендиле. Алай ол заманда битеу халкъыбызгъа къара жагъылып эди. Аны ючюн анга Александр Невскийни орденин берип къойгъандыла. 

Ол Одессагъа ротасы бла биринчи киргенликге, атын Совинформбюро айтмагъанды, газетледе да сагъынылмагъанды. Мухажир а, жюреги кюйсе да, Ата журтун аны ючюн аз сюймегенди. Уруш бошалгъандан сора да, аскерде къуллукъ этгенди, офицерлени курсларын да бошагъанды, 1946 жылдан башлаб а запасда болгъанды. Ол жууукъларына-тенглерине: «Биз кесибизни жерибизге, элибизге къайтырыкъбыз», – дей эди. Къаты ауруп тургъанлай да, кесине излемей эди эс, башхаланы кёллендирирге кюрешгенди. Алай 1948 жылда 1 февральда дуниясын алышып, Черек ауузуна къайтыргъа, Малкъарын кёрюрге сюе эди да, ол жарыкъ умутлары Азияда кёмюлген эдиле. 

Болсада, 1990 жылда тюзлюк хорлайды, Мухажирге «Совет Союзну Жигити» деген атны бередиле, эгечи Байханат а, жаннетли болсун, сегиз адамдан делегацияны санында Малкъарны сууун бла топурагъын атасыны, къарындашларыны къабырларына элтген эди. Мухажир тансыкълагъан суу, жер ол кюнледе аны къабырына себилгендиле. 

Огъары Малкъарда жигитни анасы жашагъан орам Уммай улуну атын жюрютеди. Нальчик эм Чертков шахарлада да бардыла аллай орамла. Москвада, Санкт-Петербургда музейледе да жазылыпды таулу жигитни аты. Огъары Малкъарда эсгертмеси битеу миллетибизге да сыйлы жерди.

Ингирде Къулбайланы Алан таулу жигитни жашауу бизге да, келлик тёлюлеге да дерсди, юлгю болгъанын чертип айтханды. Людмила Бадзова: «Мухажирча жигитни дуниягъа саугъалагъан халкъгъа – ыспас!» – дегенди. Башха сёлешгенле да бир адамны окъуна  дунияны игиге тюрлендирирге къолундан келгенин белгилегендиле. Мухажир чынтты патриот болгъанды, Ата журтун чексиз сюйген. Ёз миллетини сейирлерин неден да бийик салгъанды. Халал, таза, огъурлу уланыбызны аты ёмюрледе да унутуллукъ тюйюлдю.  

Ингирде  школчула назмула окъугъандыла, Герузланы Альбина бла Мамайланы Аливия уа жырла жырлагъандыла. Жаш адамла айтадыла Мухажирни юсюнден, сауду жигит, арабызда таза жюрегини урууу сезилгенлей турады.

Байсыланы Марзият.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

01.11.2024 - 09:03

Темир жолда сакъ болугъуз

Улоу бла быллай жолну бирси жанына ётгенде авариягъа тюшмез ючюн водительле бек сакъ болургъа керекдиле. Эм биринчиден, аллай жерге жете туруп, тынчыракъ барып башлагъыз.

31.10.2024 - 10:57

Темир жолда сакъ болугъуз

Улоу бла быллай жолну бирси жанына ётгенде авариягъа тюшмез ючюн водительле бек сакъ болургъа керекдиле. Эм биринчиден, аллай жерге жете туруп, тынчыракъ барып башлагъыз.

31.10.2024 - 10:01

Илму, билим эмда бизнес бирге болсала

Къабарты-Малкъар къырал аграр университетде, КъМР-ни биринчи Президенти Валерий Коковну туугъан кюнюне атап, «Илму, билим бериу эмда бизнес: жангы къарам неда бирлешиу байламлыкъланы стратегиясы» д

31.10.2024 - 09:03

Кёрмюч бла шагъырейленнгендиле

Сабийлени бла жаш тёлюню чыгъармачылыкъларыны юйюнде къызла бла жашла, не жаны бла да къошакъ билим ала, кеслерини адабият, тил, маданият, саулукъ сакълау жаны бла да кёз къарамларын айнытыргъа ахш

31.10.2024 - 09:03

Иги умутлары алдадыла

Жашларыбыз бла къызларыбыз бийик окъуу юйлени айырмалы бошагъанлары бла бизни кёллендиргенлей келедиле.