АЛИМЛЕ БЛА БИЗНЕСМЕНЛЕ ЭКОНОМИКАНЫ АЙНЫТЫРГЪА ТАУКЕЛДИЛЕ

 Россей «Илму» миллет проектге кёре, 2024 жылгъа илму  эм инновациялы проектле жаны бла  беш алчы къыралны тизмесине чыгъарыргъа керекди. Аны чеклеринде  онбеш тюрлю профильден  илму эм билим бериу  ара (НОЦ) бирлешип ишлерге келишгендиле. Анга  университетле, илму организацияла эм  предприятияла да къошумчулукъ этерикдиле. 

“Эльбрус 5642”илму араны бёлюмлери    Къабарты-Малкъарда, Къарачай-Черкесде эм Шимал Осетияда да  къураллыкъдыла.  Ол  къыралны  эм Шимал- Кавказ федерал  округну да  айнытыугъа  къаллай себеплик этеригини юсюнден биз КъМР-ни илму-излем жаны бла проректоруну къуллугъун толтургъан, химия илмуланы доктору,  прогрессив материалла эм  аддитив технологияла жаны бла араны таматасы Светлана Хаширова бла ушакъ этгенбиз. 

- Светлана Юрьевна,  консорциумгъа ким кирликди эм  ол не бла кюреширикди?

- Аллай арала регионланы таматаларыны башламчылыкълары бла  къураладыла. Бюгюнлюкде  бизни «Нейтрино, акъыллы системала, жангы тёлю  материалла эм жашил экономика» «Эльбрус 5642» деген арагъа Шимал Кавказны юч региону къошулургъа  сюйгенлерин билдиргендиле.  Аны ишине Къабарты-Малкъар къырал университет башчылыкъ этерикди.  Ол субъектледе энчи билим бериу технологияланы ачыкъларгъа, партнёрланы болушлугъу бла аны бирикдирирге эм айнытыргъа болушурукъду. 

Сагъынылгъан  регионлада социал-экономика болум бирге ушайды. Аны баш сылтауларындан бири арада тири байламлыкъ жюрютюлмегени  эм къыйматлы проектле тийишлисича  бардырылмагъанларынданды. Ол себепден практикада болумну тюзетирге эм дотациялы округдан  къутулургъады.       

Бусагъатда ресурсларын отуз организация бирикдирирге хазырдыла, ол санда партнёрларыны саны 5800-ге жетген 46 къыралда бёлюмлери болгъан компанияла да бардыла.

Саулай алып айтханда, бизни борчубуз акъыллары бла  айырмалыланы жыяргъады.  Ишибизни айнытырча аланы билимлери, сынамлары  эм ишлери да ахшы себеплик этерикди.  Озгъан кезиуде консорциумгъа къатышханла  отузгъа жууукъ кенгеш бардыргъандыла. Анга кёре, бюгюнлюкде онеки миллет технологияла  башламчылыкъ  жаны бла рынокну онекисинден  онусуна  тогъуз  илму-техника проект жарашдырылгъанды.

- Арагъызны атында  биринчи “Нейтрино” сагъынылады. Ол не бла байламлыды?  Аны тинтиу жаны бла  иш  къалай барады?

-  Бахсан ауузунда  «Нейтринону»  тинтирча жер тюбюнде къыралда эм уллу  лабораторияладан бири  ишлейди. Бизде болмаса, бу жаны бла комплекс халда  тинтиуле бардыргъан жер жокъду. Ол санда  ядер энергетиканы айнытырча да аслам иш этиледи. Анга  университетни келечилери да  тири къатышадыла. 

Ол кластерге  Къарачай-Черкесде  РАН-ны энчи астрофизика  обсерваториясы да киреди. Ол Гъаршда тюрлениулени тинтген аналитика арады. Аны Евразияда эм уллу алтыметрлик РАТАН-600 радиотелескопу бла  оптика рефлектору барды.  Андан сора да, Шимал Осетияны  астрономия  институту да ол  консорциумну санындады. 

- СКФО-ну  регионларында акъыллы системала жаны бла  специалистле бармыдыла? 

- Акъыллы  система - нейросеть видеоаналитика, жалгъан интеллект, робототехника эм башха бёлюмле кирген комплексли бёлюмдю. Аны бла байламлы 2016 жылдан бери биз   программала къурагъан AxxonSoft  биригиу бла байламлыкъ жюрютебиз. Аны таматасы Нальчикден жерлешибиз Алтууланы Мурат бизни башламчылыкъларыбызда дайым болушханлай турады. Компанияны келечилери да СКФО-ну студентлери эм алимлери бла да  тири ишлейдиле.   Бусагъатда жыл сайын компания видеогъа тюшюрген  камералагъа жюз миллион долларлагъа софт сатады. Бу жаны бла ол  рынокда юч  уллу компанияладан бирине саналады. 

Ала “big data” деген уллу  информацияланы жарашдырыу бла да кюрешедиле.  Ол амал  нейтринону тинтиуде да ахшы себеплик этерчады. Нек дегенде, обсерваторияда аслам информация  хайырланады. Бютюнда бусагъатда сынау халда  BEST (Baksan Experiment on Sterile Transitions)  нейтринону бир тюрлюсюн тинтирча уллу иш бардырылады.  Ол шарт ядер энергетиканы айнытыргъа да болушурукъду.  

- Предприятияла  бла алимле арада байламлыкъ жюрютюлмегенине  бир бирлерин терслейдиле. Аны хатасындан аслам адам  рынокда сурам болмагъан усталыкълагъа окъуп чыгъадыла. Быллай болумда илму эм билим бериу араны къурау къыйматлымыды? 

- Хау, аллай проблема барды. Ол себепден  консорциумну магъанасы  билим бериуню, илмуну, бизнесни эм къыралны арасында да байламлыкъ къураргъа болушургъады. Бизни   консорциумгъа  цифралы инфраструктура эм  билим бериу жаны бла алчы компетенциялары болгъан  “Элпа”илму-излем институт да киреди. Аны хайыры бла  “Зеленоградский кластер” “Цифровой город” эм“Цифровой университет 20.35” предприятияла бла  сынау  проектлени бардырыргъа онг табылгъанды.  

НОЦ-ни баш борчларындан бири экономиканы игилендирирча  билим бериу технологияланы айнытыргъады. Аны бла бирге биз регионлада предприятияланы излемлерине кёре,  билим  бериу бла кюреширге эм ала салгъан жангы борчланы толтурургъады.

Предприятияны бир тюрлю проекти бла кюрешген   специалист, кесин айырмалы кёргюзталса  анда  урунургъа да  онг табарыкъды. Ол арада  байламлыкъны жаланда бир шартыды.

Планыбыз болмагъанча уллуду. Беш жылгъа 25 жангы бийик технологиялы бёлюм къураргъа эм алада 3500 адам  урунурча мадар излерикбиз.  Анга кёре 2025 жылгъа республиканы ВРП-ун  эки кереге ёсдюрюрге эм аны чеклеринде  “Эльбрус 5642” консорциумну  юлюшюн 18 процентге ёсдюрюрге умутлубуз.   

Илму эм билим бериу аралагъа  бюджетден алай кёп ахча бёлюнмейди, асламысы неда 70 проценти производстволагъа жетеди.

НОЦ-ни къуралгъаны   предприятиялагъа  уллу себепликди. Сёз ючюн,  «Илму» миллет проектге къатышхан биригиуле  файда тюшюргенлери  ючюн   налогларын   аз ёлчем тёлерге онг табарыкъдыла.  Дагъыда башха къыйматлы шартла да кёпдюле, ол санда    венчур фонд къураргъа да жарарыкъды.   

Бизни арабызны  совети да боллукъду, анга  бир къауум белгили алимле кирликдиле. Ахча берилирге тийишли проектлени ала  сайларыкъдыла.  Жууукъ заманда  бир къауум патент алыргъа, хазыр ишлени производствогъа сингдирирге эм аланы  мурдорларында стартап-компанияла да къураргъа керекди.

Бусагъатда ишлеген илму эм билим бериу  арала уллу жетишимле кёргюзтедиле. Илму ишлеге да танг кесек  грантла бёлюнедиле. Къалай-алай болса да, алимлени къошумчулукълары болмай  инновациялы производствола жашауда бардырылырча тюйюлдюле.  

 

 

Курданланы Сулейман хазырлагъанды.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.