Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,

Бийик къалаладан кючлю жаулукъ. 

Барыбыз да билгенден, бу кюнледе закий Къайсыннга 105 жыл толлукъ эди. Халкъыны чынтты жашы миллетини сыйын бийикге кётюрюп, аламат чыгъармалары бла дуниягъа айтдыргъанды.  Бизни адабиятда сёзюн жюрюте билген, эсли акъылманыбызды, кеси аллына бир уллу айбат дунияды. Аны хар назму тизгини ёмюрледе да ёчюлмезлик от жагъады. Хар бирибизни  да ол от жагъада жылыныр онгубуз болгъаны уа уллу насыпды. Бурун замандан бери жамауат инсан жюреклеге сала келген огъурлулукъну, намыс-адепликни, сюймекликни, таза ниетликни урлукълары Къайсынны поэзиясында тынгылы жыйышып жашагъандыла. Нарт акъылдан толгъан, къаяча чыдамлыкъгъа чакъыргъан назмулары, поэмалары къайсы бирибизге да устазлыкъ этип турлукъдула. Къайсын кеси уа халкъыны ёкюлю болгъанлай тургъанды. Аны чыгъармачылыгъыны  ариу чакъгъан бутакъларындан бири таулу тиширыуну сыфатыды. Ана!.. Мени анам! – Жылы, хычыуун, багъалы, огъурлу сёзле. Тынгылачыгъыз, аналарыбыз къысхан жаулукъну къалай багъалайды поэт.

Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,

 Бийик къалаладан кючлю жаулукъ,

 Кёп жашауну сакълагъан жаулукъ,

Тюзлюк белгисинлей къалгъан жаулукъ.

Неда:

Адамла, мен сизге жангыз игилик,

Не аз гитче хайыр да этген эсем,

Терезеге тийген тамычы кибик

Бир къууанч ёмюрде берген эсем,

Сиз алгъыш этигиз мени анама!..

Миллетибиз тиширыуну-ананы намысын къачан да болмагьанча бийикге кётюргенди. Бек багъалы хазнасына-малкъар тилине да ана тили деп атагъанды.

Таулу ананы сыфатын ачыкълагъан заманда, Къайсын жюрегинде болгъан сюймеклигин, жумушакълыгъын назму тизгинлеге минчакълача тизеди. Ол жаланда анасыны жашы тюйюлдю,ол битеу малкъар халкъны эрке уланы, батмаз жулдузу. Къайсындан бийик жаланда таула эм кекдю. Поэт тиширыулагьа багъа биче билгени къайсыбызгъа да шартды. «Биринчи окъ къайсы урушда атылса да, ананы жюрегинде суууйду», «Анасы барны жюрегинде чыракъ жанады»-деп нечик кючлю айтханды ол. Бу сезлени магъанасы бирда болмагъанча теренди, терекни жерге кирип кенг жайылгъан тамырларына ушайды.

Аналарыбыз къысыучу жаулукъ,

Сенден сыйлы зат билмеди таулу.

Аналаны сютюне тенг сыйынг,

Жерибизни бар намысын жыйып…

Ананы сыфаты толу болмаз эди. Къайсынны «Жаулукъ»-деген назмусу жазылмаса, деп келеди мени кёлюме. Бу назмуну, суратлау магьанасыны тышында адет, тарых магъанасы да уллуду. Поэт аналарыбыз, эгечлерибиз къысыучу жаулукъну, ананы акъ сютю бла тенг этип суратлайды. Андан сыйлы зат жокъду дунияда деп, ышандырады. Жаулукъ, биз хар кюнден къайсы тиширыуну башында да, къыйынлыкъда да белине къаты къысып, сабийине къоркъгъан заманда да, сабийин анга чёргеп, битеу дунияда болгъан къыйынлыкъладан  да сакъларгъа кюрешгенча кёребиз. Эр кишини бёркюча, тиширыуну жаулугъу да бийик даражагъа жетгенин бу назму тизгинледе кёребиз.

 Бир бирни жояргъа чапханланы

Алларына атылсанг, аланы

Ёлюм къоркъууундан да бек тыйгъан,

Къардан толу чынгылдан терк чыкъгъан,

О, жарлы таулу анала къысхан

Жаулукъ! - кёпюр хурметге, намысха.

Эс этип тинтсек, жаулукъ неди деп сорсакъ, жууап эшитирге боллукъбуз: «Бош бир къумач кесекди ол, жаулукъ болмай, жыйрыкъ болуп къалыргъа да боллукъ эди, алай жаулукъ болуп тиширыуну башына къысылгъандан сора, ол бош кийим болуудан ёрге чыгъып, миллет жашауунда тиширыуну кёп тюрлю адетлерин кесине жыйып, аны адеплигини белгиси болады. Ата-бабалырыбыздан келген тёре барды: некяхы болгъан тиширыу элге, орамгъа угъай, къайынларыны аллына жаулукъсуз чыкъса, некяхы бузулуп болгъанды. Алайды да, жаулукъ тиширыуну ол тукъумгъа намысыды, сыйыды - эрине уа сюймеклигиди, кертичилигиди, бир сёз бла айтсагъ а, уллу адеплигиди, таза ниетлигиди, татлы огъурлу юйюрню белгисиди.

Сагъыш этсенг, Къайсынны «Жаулукъ» деген назмусу тарыхны ауазыды, ата-бабаларыбызны насийхат сёзлериди.

Да, кёпле, сени малтап ёталмай,

Къанлы дертлерин да жетдиралмай

Къалдыла, къоркъмай къылыч аузунда.

Барлыкъла шош, шош болуп, аллынгда.

Бу назмуда поэт артыкъ сюймеклик бла сабий заманын эсгереди. Къыш кюн, от жагъада, анасыны бутларына башын салып, жана тургъан отха къарай, анасыны зыбыр къоллары башын сылай, эки кёзю да къалкъыугъа кете, анасыны жылы ауазына тынгылаучусун эсгереди. Уллу киши болгъанда да анасыны жаулугъун бетине салып, анасын тансыкълай, кёз жашларын жибере, кёп кере жукълагъанды. Мен былайда дагъыда бир затны айтыргъа сюеме. Ананы ботасыны сыйын Къайсын « Ленинни юсюнден таулу поэма» деген чыгъармасында да ачыкълайды. Поэт бешикде сабийни бетине чачакълары тие келген жаулукъгъа баш урады. Жигит окъдан, не ауруудан ёле туруп да, аны бетин ана жаулукъну къанаты бла жаба болгъандыла. Кёп анала жашларын, эрлерин, къызларын урушдан сакълай, узакъ жолгъа къарай, кёз жашларын боталарыны, гюлмендилерини къанатлары бла сюртгендиле.

Жаулукъ - малкъар халкъны халал ниетича, сууукъ шауданыча, сабийлигича татлы макъамла эсгертеди. Къайсы бирибизни да башыбызгъа къууанч жаулукъла къысылсынла!

Жаз башында кырдыкча жашнагъанла,

Кюн бетде баппаханнга ушагъанла.

Сабийлеге насыпха жашагъанла,

Махтау сизге, махтау, сыйлы анала!

Миллетибиз, къачан да башын ёрге кётюргенлей турсун!

Намысы, насыбы тау кибик болсун!

Къасымланы Аминат.