1967 гъэм и жэпуэгъуэм Совет Союзымрэ Франджымрэ щекIуэкI гъащIэм къыхыхьауэ щытащ щхъуэкIэплъыкIэу къэзыгъэлъагъуэ телевиденэр. Жэпуэгъуэм и 1-м франджыхэр еплъащ Совет къэралым и лIыкIуэу а щIыпIэм щыIэ Зориным и къэпсэлъэныгъэм. Ар теухуат совет властыр къызэрыунэхурэ илъэс 50 зэрырикъум. Апхуэдэ дыдэу совет телевизореплъхэм щхъуэкIэплъыкIэу ялъэгъуащ франджы лIыкIуэр ди къэралым къызэрыщыпсалъэр. Мис апхуэдэу зэфIэкIауэ щытащ къулыкъущIэхэмрэ IэщIагъэлIхэмрэ илъэс куэдкIэ зэлэжьа совет-франджы проектыр. ИкIи абы къэралхэм я зэхуаку дэлъа зэгурымыIуэныгъэр къигъэщэбауэ щытащ.
Зи нэтынхэр щхъуэкIэплъыкIэ телевиденэр лажьэу егъэжьэным къэрал куэд иужь итащ. Ар япэу зыхузэфIэкIар США-ращ, абыхэм я деж апхуэдэ ТВ-р 1954 гъэм къыщыунэхуауэ щытащ. СССР-м щхъуэкIэплъыкIэу къэзыгъэлъагъуэ телевизорым пкъралъхьэн пкъыгъуэхэр ящIын зэрыхуеймкIэ 1953 гъэм мазаем и I0-м унафэ къыщыдэкIауэ щытащ. Къапщтэмэ, 1950 гъэхэм апхуэдэ гъэунэхуныгъэхэр щекIуэкIащ Франджым, ФРГ-м, Инджылызым, Голландием, Польшэм, ГДР-м, Чехословакием. 60 гъэхэм икухэм европэ къэралитIым я къэхутэныгъэхэр гъащIэм хапщэфыну Iэмал щыIэ хъуащ. Ар Франджымрэ Германиемрэт. А лъэхъэнэм европэ къэралхэм нэхъ гъунэгъу зызэхуащIын мурад щыIэти, щIыналъэхэм щрагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм къарикIуахэр зэхалъхьэу тIуми зэдай Iуэху къызэIуахыну я гугъащ.
АрщхьэкIэ, зэдэлэжьэныгъэм къыхыхьащ политикэ иныр.
I963 гъэм Франджымрэ ФРГ-мрэ Елисей зэгурыIуэныгъэм Iэ щIадзащ, США-ми, СССР-ми я Iуэху хэмылъу Европей къэралхэр зэгухьэну. АрщхьэкIэ, ар къайхъулIакъым. КъыкIэлъыкIуэ илъэсым США-р «хэлIыфIыхьри» кхъухьлъатэ ухуэнымкIэ инджылыз-франджы зэдэлэжьэныгъэр къызэтрагъэувыIащ. А Iуэху мыщхьэпэм зэдихьащ телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэ къызэрагъэпэщынымкIэ нэмыцэхэмрэ франджыхэмрэ зэдащI проектри. А лъэхъэнэм америкэ хьэрычэтыщIэхэм Европэм жыджэру щыпхагъэкIырт езыхэм я телесистемэр. Абы щыгъуэм франджыхэм СССР-м къыдэлэжьэн щIадзащ. А зэманым ди къэралми и унафэщIыр зэрахъуэкIа къудейт. Хрущевыр трагъэкIри, мазэрэ ныкъуэрэ фIэкIа дэмыкIауэ КПСС-м и ЦК-м и Президиумым унафэ ищIащ телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэ къызэгъэпэщынымкIи, кхъухьлъатэ щIынымкIи, гъущIым зэрелэжь станокхэр къыщIэгъэкIынымкIи зэдэлэжьэну. Мис абы щыгъуэм къыщIидзащ совет-франджы зэпыщIэныгъэм.
I965 гъэм щIышылэм и 9-м Москва лэжьыгъэ IуэхукIэ къэкIуащ Франджым хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ и министр Пейрефит Ален. Абы и чэнджэщэгъу Оливье Ф. франджыхэм ягъэхьэзыра Iуэхур утыку кърихьащ. Совет лъэныкъуэм игу ирихьащ франджыхэмрэ дыдейхэмрэ кинескоп щхъуэкIэплъыкIэхэр зэгъусэу ящIыныр. А зэманым американхэм ягъэхьэзыра технологиехэр къэдгъэсэбэпын щхьэкIэ, ахъшэшхуэ жаIэрт, доллар мелуани I50-рэ уасэу хуагъэуват. Франджыхэм я SECAM-р ди дежкIэ нэхъыфIт икIи политикэ еплъыкIэми куэд иIыгът. I965 гъэм и гъатхэпэм Совет Союзымрэ Франджымрэ зэгурыIуэри, Iэ щIадзащ пщIэншэу техникэ документацэр къызэрыдатым, ар къэдгъэсэбэпыну дызэрыхуитым теухуа тхылъхэм, абы къищынэмыщIауэ, кинескоп щхъуэкIэплъыкIэхэр лажьэу едгъэжьэн папщIэ сом мелуан 40 - 50 хъун кредиту къыдатащ.
Проектыр гъэзэщIа зэрыхъуам тIури и кIэм нэсу арэзы техъуауэ жыпIэ хъунукъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, ар къэрал псоми къыдащтакъым. Франджым европэпсо телевещание щхъуэкIэплъыкIэ къызэригъэпэщыну и мурадами, ар гугъапIэу къэнэжащ. СССР-м франджыхэм ягъэхьэзыра системэр къабыл ящIри, езыхэм зыщIадзам и Iуэху зэрахуэжакъым.
Франджым и системэр СССР-м къигъэсэбэп зэрыхъуар, дауи, къехьэлъэкIащ американхэмрэ нэмыцэхэмрэ. Уеблэмэ, зэран дахуэхъуауэ жыпIэ хъунущ. Совет Союзым франджы SECAM-р къызэрыхихар даIыгъащ социалист къэрал псоми. Уеблэмэ, Дунейпсо чэнджэщакIуэ комитетым хэтхэр I965 гъэм Венэ къыщыпсэлъауэ щытащ, франджы системэм зэрителъхьэр къыхэщу. СССР-м хуэдэу, адрей социалист къэралхэми SECAM-м зыпащIа нэужь, европэ къэралхэр гупитI зэрыгъэхъуащ – франджымрэ нэмыцэмрэ я телесистемэхэр къагъэсэбэпу.
Телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэ къызэгъэпэщынымкIэ Франджымрэ СССР-мрэ зэрызэдэлэжьам нэхъ убгъуауэ и гугъу пщIымэ, ахэр илъэс псокIэ зэдэлэжьащ икIи ехъулIэныгъэхэр къыпэкIуащ. Совет IэщIагъэлI гупышхуэм фIыуэ зрагъэщIащ кинескоп щхъуэкIэплъыкIэ къызэгъэпэщыным и щэху псори. Ауэрэ Совет Союзым НИИР (РадиомкIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институт) къызэрегъэпэщ. Абы къыщахутэ псоми кIэлъоплъ франджыхэри.
Къэхутэныгъэхэри, кIэлъыплъыныгъэхэри ирагъэкIуэкIа нэужь, НИИР-м и лэжьыгъэм мыхьэнэшхуэ зэриIэр наIуэ хъуащ, уеблэмэ ар франджыхэм къагупсыса системэм зэремыфэгъуэкIыр ягъэбелджылащ. Абы щыгъуэм НИИР-м игъэхьэзыра телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэм щхьэкIэ системэр Совет Союзым Франджым хуигъэлъэгъуат, ар къагъэсэбэпмэ, совет-франджы зэдэлэжьэныгъэм и лъэбакъуэщIэ хъуну къалъытэу. АрщхьэкIэ, франджыхэм я SECAM-р къагъэсэбэпыжмэ нэхъ къащтащ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, дыдейр иджыри дунейпсо утыку щагъэунэхуатэкъым, адрей къэралхэм къацIыхуну хунэсатэкъым.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэм и системэу лIэужьыгъуитI къэунэхуащ. А тIуми арэзы техъуащ СССР-м СвязымкIэ и министерствэр, Электроннэ промышленностымкIэ министерствэр, СССР-м и Министрхэм я советым деж Радиовещаниемрэ телевиденэмкIэ щыIэ комитетыр. Ауэ иужьрей псалъэр зейр СССР-м РадиопромышленностымкIэ и министерствэм и унафэщIрати, къэрал зыбжанэм къызэдащтауэ дунейм къыщацIыху, зэман нэхъыбэ хъуауэ лажьэ, зи пIалъэр ящIэ франджы SECAM-р къагъэсэбэпрэ совет телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэр ирагъажьэмэ, нэхъ къищтащ, СССР-м и Правительствэм игъэува пIалъэм къриубыдэу. Апхуэдэ щIыкIэкIэ франджы телесистемэр лъабжьэ хуэхъуащ совет телевиденэ щхъуэкIэплъыкIэм.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
