Къэбэрдей-Балъкъэр, Адыгей, Къэрэшей-Шэрджэс республикэхэм къэралыгъуэ зэрагъуэтрэ илъэси 100 зэрырикъум и щIыхькIэ, УФ-м и къалащхьэм щекIуэкIа гуфIэгъуэ дауэдапщэхэм ящыщщ «Адыгэ кином и тхьэмахуэр». Ар къыщызэIуахащ Москва дэт «ТекIуэныгъэм и музейм». Зэхыхьэр хуабжьу щхьэпэт, сыту жыпIэмэ, адыгэ щэнхабзэм иужьрей илъэсхэм игъуэт зыужьыныгъэм щыхьэт нахуэ хуохъу адыгэ фильмхэр зэрытрахыр. ТхьэмахуэкIэ ди къэралым и щыхьэрым щагъэлъэгъуащ документальнэ, художественнэ, щIэныгъэ, тхыдэ фильму 8.
Кином и тхьэмахуэр къыщызэIуахым хэтащ экономикэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, Москва дэс адыгэхэм я нэхъыжьхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Агъырбэ Юрий, продюссер, режиссер, сценарист, «Черкесия фильм» киностудием и унафэщI, Урысейм и кинематографистхэм я зэгухьэныгъэм и къудамэу Адыгейм щылажьэм и Iэтащхьэ Нэгъаплъэ Аскэрбий, Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и журналист, телевиденэм и лэжьакIуэ цIэрыIуэ ТIэш Светланэ, къалащхьэм щыпсэу, щылажьэ, щеджэ ди лъэпкъэгъухэр, Москва щыпсэухэмрэ и хьэщIэхэмрэ.
ЗэIущIэр къыщызэIуахым Нэгъаплъэ Аскэрбий жиIащ адыгэ режиссерхэм я IэдакъэщIэкIхэр Москва зэрыщагъэлъагъуэм мыхьэнэшхуэ зэриIэр. «Мы фильмхэм еплъ дэтхэнэ зыми адыгэ лъахэр нэхъ гъунэгъуу къицIыхуну, ди хабзэ, ди псэукIэ, ди зэхэтыкIэ къищIэну Iэмал иIэщ. Урысей къэралыгъуэр зэфIэувэным и къежьапIэу щытахэм ящыщщ адыгэ лъэпкъыр. Си гугъэщ сыт хуэдэ лъэпкъ къыхэкIари фIэгъэщIэгъуэну еплъыну. КъищынэмыщIауэ, абыхэм я фIагъыр зэрылъагэр жысIэфынущ. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, сэ кинохэм я фестиваль куэдым сыхэтащ, лъэпкъ, къэрал, щIыналъэ, къалэ куэдым щытраха фильмхэм сеплъащ. Адыгэм зэрытрихам щхьэкIэ жысIэркъым, атIэ зэзгъэпщэн куэд слъэгъуащи, ди лэжьыгъэхэм лъабжьэ быдэ зэраIэр, ахэр сыт хуэдэ утыкуи ипхьэ хъуну зэрыщытыр, купщIэ яIэу зэрытрахыфыр къыхэзгъэщынущ. ЩIыналъэ жыпхъэхэр къапщтэмэ, ди фильмхэр япэ итхэм ящыщу жыпIэ хъунущ.
Пэжщ, художественнэ фильмхэм дяпэкIэ нэхъ делэжьын, зедгъэужьын хуейщ. Ауэ апхуэдэхэм иужь ихьэ режиссер щIалэхэм ябгъэдэлъ зэчиймрэ зэфIэкIымрэ тепщIыхьмэ, абыкIи иужь дыкъинэнукъым зэман гъунэгъум. Къыхэбгъэщыну урикъунщ ди лъэпкъэгъу Даур Хъусен иджыблагъэ триха пщы Марыхъу теухуа фильмыр. Апхуэдэхэр щыплъагъукIэ адыгэ кинематографием къэкIуэну дахэ зэриIэр уи фIэщ мэхъу!»
Агъырбэ Юрий къыхигъэщащ адыгэ зэрыс республикищым я илъэси 100-р дахэу зэрагъэлъэпIар, и хэку цIыкIум и ехъулIэныгъэхэми хэкушхуэм и Iуэху зэрыдэкIми зэрыщыгуфIыкIыр, зэрыригушхуэр. Адыгэ щэнхабзэм и зыужьыныгъэм зи гуащIэ хэзылъхьэ дэтхэнэ зыми и зэфIэкIыр нэхъыбэ хъуну, ди лъэпкъ гъуазджэм нэхъри зиIэтыну хъуэхъуащ. Москва щагъэлъагъуэ фильмхэм еплъ дэтхэнэ зыми и щхьэр лъагэу зэрилъагъужынур, зи хэку цIыкIум пэIэщIэхэмрэ хэхэс гъащIэр зи натIэ хъуахэмрэ я дежкIэ лъэпкъ фильмхэм уасэ зэрамыIэр жиIащ нэхъыжьым.
- Дэ ди республикэр цIыкIу щхьэкIэ, уардэщ, - къыхигъэбелджылыкIащ ТIэш Светланэ. - Ди къэралышхуэм и зы плIанэпэ цIыкIуу арами, абы щыпсэу дэ дыхущIокъу ди псэукIэм, ди щэнхабзэ щIэинхэм, адыгэм и хъугъуэфIыгъуэхэм ятеухуа кино тетхыну, нэхъыбэм закъедгъэцIыхуну. Москва щагъэлъэгъуэну фильмхэм яхэтщ зи илъэси 100-р мы гъэм зыгъэлъапIэ Адыгейм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ режиссерхэм я лэжьыгъэхэр. Сэ сыхуейт ди щIалэгъуалэр абыхэм еплъу я лъэпкъ зэхэщIыкIым нэхъри зиужьыну, нэгъуэщI лъэпкъхэр еплъу дыкъацIыхуну, Урысеишхуэм и ипщэ щIыналъэр фIыуэ зылъагъу туристхэр дихьэхыу нытхуеблэгъэну. Си щхьэкIэ сыщогуфIыкI ди щыIэкIэ-псэукIэр къэзыгъэлъагъуэ документальнэ фильмхэм нэмыщI, художественнэ фильмхэр ди лэжьэгъухэм трах зэрыхъуам. Къапщтэмэ, кинор тхыдэщ, ар шэч къызытумыхьэжынщ, ауэ кинор къэкIуэнум ухуэзышэ лъагъуэуи къысщохъу, псом хуэмыдэу щIалэгъуалэм я дежкIэ. КъыдэкIуэтей щIэблэм ди блэкIар ящIэн, ди нобэрей лIыхъужь- хэр яцIыхун, ди зыужьыныгъэм хуэпэбгъэн щхьэкIэ лэжьыгъэшхуэщ гъуазджэр, кинор.
Япэ махуэм фильмитI ягъэлъэгъуащ - Нэгъаплъэ Аскэрбий и «Адыгэ хабзэмрэ» ЕмкIуж Андзор и «Невиновен»-мрэ. КъыкIэлъыкIуэ махуэхэм Москва дэт Кином и центральнэ унэм щагъэлъэгъуащ ««Адыгэхэм я гъуазджэ дунейр», ТIэш Светланэ триха документальнэ фильмыр, Даур Хъусен и «Пщы Марыхъу» художественнэ фильмыр, Хъыжьрокъуэ СулътIан и «По небу босиком» фильмыр, Нэгъаплъэ Аскэрбий и лэжьыгъэ цIэрыIуэхэр. ЦIыхухэм хуабжьу ягу дыхьащ иджыблагъэ зи премьерэр екIуэкIа «Пщы Марыхъур». Абы къыщыгъэлъэгъуащ натыхъуеипщым и лIыгъэмрэ и гъащIэ гъуэгуанэмрэ. ЛIэщIыгъуитIкIэ узэIэбэкIыжмэ, лIыгъэр, хахуагъэр, щIыхьыр, лIыхъужьыгъэр щытепщэу щыщыта зэманым укъыщегъэхутэ фильмым. Сыту дахэт адыгэ хабзэмрэ нэмысымрэ, лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэмрэ шыфэлIыфэмрэ щызэрахьа лъэхъэнэр, сыту урипагэрэ экраным щыплъагъу уи лъэпкъэгъу лIыхъужьхэм жаIэхэмрэ я хьэл-щэнхэмрэ.
Фильмыр адыгэбзэкIэ зэрытрахам уигу химыгъэхъуэнкIэ Iэмал иIэкъым. Апхуэдэуи и фIагъхэм ящыщщ адыгэбзэм и диалект зыбжанэ къызэрыщыIур. Ди анэдэлъхубзэкIэ псалъэ щIалэхэм фильмым и кIыхьагъкIэ Iущагъ куэд жаIэ, хабзэм щыщ Iыхьэхэри ягъэлъагъуэ.
Режиссерым къехъулIащ XIX лIэщIыгъуэм Адыгэ хэкум иIа теплъэмрэ адыгэхэм я шыфэлIыфэмрэ къигъэлъэгъуэжын. «Захуэр Тхьэм къехъумэ» - аращ фильмым гупсысэ нэхъыщхьэу щыпхышар. ЗэпIэзэрыту, пщIэ къыпхуащIу, пщIам уримыукIытэжрэ уи бынхэр умыгъэукIытэу упсэуныр - аращ кином укъызыхуриджэр.
Илъэсищ лъандэрэ цIыхубэр зытепсэлъыхьхэм ящыщу Кином и тхьэмахуэм хэта «Невиновен» фильмым къытрагъэзэжурэ еплъыр куэдщ, москвадэсхэми иджы экранышхуэкIэ ялъагъуну Iэмал яIащ ар. Адыгэ къуажэм, хьэблэм, пщIантIэм, унэм деж щегъэжьауэ а жылэм дэлъ хабзэмрэ щекIуэкI адыгэ гъащIэмрэ къыщыгъэлъэгъуащ фильмым. Ауэ щыхъукIи, дунейпсо мыхьэнэ зиIэ Iуэхугъуэщ лъабжьэ хуэхъуар, цIыху куэд зыгъэпIейтей къэхъукъащIэщ зыхуэгъэпсар. АР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ ЕмкIуж Андзор зэрыжиIэмкIэ, цIыху зэхэгъэж, лъэпкъ зэныкъуэкъу, щIалэгъуалэ зэпэщIэувэныгъэ щыIэн хуейкъым. ЦIыху гъащIэр зыщ зэрыхъур, ар зым адрейм Iихыныр къезэгъыркъым. ЗэгурыIуэрщ, шыIэныгъэрщ, мамырыгъэрщ мы дунейр щызыгъэIэри зэтезыIыгъэри. Мис ахэращ режиссерым цIыхубэр къызыхуриджэ гупсысэ нэхъыщхьэр.
Адыгэм и гъуазджэ дунейм нобэ иIэ щытыкIэр зи IэпэIэ-сагъкIэ Кавказ Ищхъэрэм и мызакъуэу, къэрал псом щыцIэрыIуэ цIыхуитхум - Еутых Iэсият, Сэралъп Мадинэ, Сэт Сафиет, ГъукIэ Замудин, Мэзло Руслан - я IэщIагъэмкIэ дахэу къигъэлъэгъуэфащ ТIэш Светланэ. Гъуазджэм и лэжьакIуэ цIэрыIуэхэр я IэщIагъэм хуэIэзэ къудейкъым, атIэ хуабжьу гъэщIэгъуэну топсэлъыхь адыгэхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къадекIуэкI IэщIагъэхэр къызэрежьам, абыхэм зэрызаужьам, цIыхухэм нобэми къызэрагъэсэбэпымрэ лъэпкъыр бей зэрищIымрэ.
Арджэн зэраджым, макъамэ Iэмэпсымэхэр зэращIым, дыщэидэм, адыгэ фащэр зэрадым, гъущIым хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэр къызэрыхащIыкIым теухуауэ жаIэхэри къагъэлъагъуэри хуабжьу удэзыхьэхщ. Сыту Iущагъ куэд къыдекIуэкIрэт адыгэм, сыту Iэмал куэд иIэт и гъащIэр тынш, дахэ, екIу ирищIыну. А псори зэгъэкIуауэ къыхощ «Адыгэхэм я гъуазджэ дунейр» фильмым.
Мис апхуэдэу щIэщыгъуэ, гухэхъуэ, телъыджэ куэд щыплъагъу фильмхэр тхьэмахуэкIэ Москва щекIуэкIащ.
Сурэтым: Шорэ Анзор, Къуэдз Аксанэ, ТIэш Светланэ сымэ.
НэщIэпыджэ Замирэ, Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и журналист.