Налшык ущIэкIуэ хъун щхьэусыгъуэхэм язщ тылым и лэжьакIуэу, трактористу,  комбайнеру щыта си анэшхуэ Черепановэ  Софье Исаак и пхъум къысхуигъэна уэсятыр. Си нэгу къыщIоувэж розэхэмрэ псей щхъуантIэхэмрэ яхэту ар къызэрыгуфIыкI сурэтыр. «Налшык, 1967 гъэ», - жиIэу тетхат абы. Илъэс куэд хъуащ си анэшхуэр зэрызимыIэжрэ. Ауэ куэд щIауэ сызыщIэхъуэпс гуращэр «Си щIыпIэ жыжьэ» фестивалым и фIыгъэкIэ къызэхъулIащ.

Налшык, сэлам узох! Сэ Курган жыжьэм сыкъикIри, си ныбжьэгъужьхэм сахуэзэну сыкъыпхуэкIуащ. «Насып къалэ», «Жэнэт къалэ» - апхуэдэущ мыбы зэрытепсэлъыхьыр ди фестивалым и президент Фомина Еленэ. А насып жэнэтым си дежкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и хьэщIэхуэфI цIыхубэм дыщригъэблэгъа гъущI гъуэгу станцым деж щыщIидзащ. Абдуллэхь-гуфIэрей къыспежьауэ абдежым щытт. Абы дыщыпсэуну «Маяк» хьэщIэщым дынигъэсыху, къалэр зэпэсплъыхьурэ сурэтхэр тесхырт.

Абдуллэхь балъкъэр-пенсионерщ. Къыщалъхуар Къыргъызырщ. 1944 гъэм и адэ-анэр Къэбэрдей-Балъкъэрым ирагъэIэпхъукIри, 1957 гъэм я къуэ цIыкIур и гъусэу къэкIуэжащ.

Налшык щызекIуэ хабзэхэмрэ абы дэт ухуэныгъэхэмрэ дэзыгъэцIыхуар экскурсовод Дарьещ. Республикэм тхыдэ гъэщIэгъуэн иIэщ. КъызэрыщIэкIымкIэ, ар 1722 гъэм Ермоловым быдапIэ къалэу иухуащ. И хъуреягъыр Кавказ бгыхэм налым ещхьу къаухъуреихь. Ар и цIэми къыхощ.

Къалэкур егъэщIэращIэ щIыналъэр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 зэрырикъум и фэеплъым. Идар Темрыкъуэ ипхъу, Грозный Иван и щхьэгъусэ етIуанэ Марие тхылъымпIэ IэщIэлъщ – ар Тыркумрэ Кърымымрэ зэгъусэу япэщIэтыну псалъэ зэрызэIэпахам, урыс лъэпкъымрэ адыгэ лъэпкъымрэ зэрызэрыубыдам щыхьэт хуэхъу дэфтэрырщ.

Иджыри зы тхыдэ фэеплъ – Хуитыныгъэм и хадэм ит, Урыс-Кавказ зауэм хэкIуэдахэм я мывэ.

Налшык псы хущхъуэкIэ къыщоIэзэ зыгъэпсэхупIэхэмкIэ цIэрыIуэщ. Ахэр къалэбгъум щызэхуэхьэсащ. Сэ нэхъыбэу зи гугъу сщIыну сызыхуейр дыщыпсэуа «Маяк» хьэщIэщырщ. Ухуэныгъэр граф Долинский жыхуаIэм и унэу щыта, тхыдэ-архитектурэ хъугъуэфIыгъуэхэм хабжэ. Зауэ зэманым ар сымаджэщ ящIат. Иджыпсту – зыхуей хуэза зыгъэпсэхупIэщ. Шордакъ зыбгъэдэт пэш зэлъыIухахэр, удзкIэ къэухъуреихьа лъэс зекIуапIэхэр, псей щхъуантIэхэр уолъагъу. ЩIым къыщIиуда псы хущхъуэм къыхэщIыкIа зыгъэпскIыпIэр псом нэхърэ нэхъыфIыжщ.

Гуапэу къытхущыт лэжьакIуэхэм пщэдджыжьышхэмрэ шэджагъуашхэмрэ тхузэблах. Сыт иджыри зызыгъэхъужыну къэкIуа цIыхур зыхуэныкъуэр? Налшык укъыщIэкIуапхъэ щхьэусыгъуэщ нартсанэм и IэфIыр зыхэпщIэнри.

Ауэ Налшык зищIысыр нартсанэмрэ зыгъэпсэхупIэхэмрэ я закъуэкIэ къыбгурыIуэнукъым. Къалащхьэм лъэпкъ шхыныгъуэхэм я нэхъ IэфIхэр зыщыIубгъэхуэфынущ. Ар си фIэщ щыхъуар «Сосрыкъуэ» ресторан цIэрыIуэм сыкIуа нэужьщ. Сом 300 зи уасэ кIапсэ гъуэгум дакъикъихкIэ урокIуэри, псысэм укъыщохутэ! Кизиловкэ ЦIыкIукIэ зэджэ бгыщхьэр щIэращIэу зэлъыIухащ. И Iэр шияуэ мафIэр зыIыгъ лIыхъужьым и щхьэм къыхэщIыкIащ «Сосрыкъуэ» рестораныр. ЛIыхъужьым иджыри «мывэм и къуэкIэ» йоджэ. ПщIантIэри ресторан кIуэцIри зыплъыхьыпIэщ. Псори нартым и гъущI тажым и кIуэцIым итщ.

Зыкъэзумысынщи, Налшык сызэрыщыIэрэ мыбы щэнейрэ сыкъэкIуащ. Рестораным щызэблах ерыскъыхэм я нэхъыбэр, зэрыжысIауэ, лъэпкъ шхыныгъуэщ. «Сосрыкъуэ и мафIэр» - плъыжьу гъэжьа лы упщIэта. «Кавказ удз Iэрамэр» - лыпцIэм къыхэщIыкIа котлет, мэл тхыцIэ гъэва и гъусэу. Балъкъэр «хъыршыным» кIэртIофрэ кхъуейрэ, кхъуейлъалъэрэ жэгундэ тхьэмпэрэ, лырэ щхъуантIагъэрэ дэлъщ. Адыгэ дэлэным – кIэртIофрэ унагъуэ кхъуейрэ. Мыбы иджыри щыIэщ «IэшрыI» - лы гъэгъупцIа зыхэлъ, шэкIэ зэIыха нартыху хьэнтхъупс. «ПIастэрэ джэдлыбжьэрэ» - тхъуцIынэм хэлъу тебэкIэ гъэжьа джэдыл, иджыри нэгъуэщI куэд. Аркъудейм щхьэкIэ укIуэ хъунущ Налшык!

Ерыскъым и IэфIагъыр пхуэмыIуэтэнщ. Абы и щхьэусыгъуэр фщIэрэ? Ахэр къызыхащIыкIыр щIым къытраха ерыскъы къабзэ защIэщи аращ. Республикэм езым и теплицэхэр иIэжщ, хадэхэм пхъэщхьэмыщхьэрэ мэракIуэрэ щагъэкI, уней хозяйствэхэр зэрахьэ, бжьэ ягъэхъу. Аращи, дэтхэнэ зыми и Iэнэм шэи, шати, кхъуейлъалъи, тхъуцIыни, кхъуеи, нэкулъи, лыи телъщ. Лейр бэзэрым щащэ, къалэм апхуэдэ зыбжанэ дэтщ. Абы нэмыщI, республикэм IуэхущIапIэ зыбжанэ щолажьэ лырэ гъэшрэ къыщыщIагъэкIыу.

Мы гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрыр илъэси 100 ирокъу. Налшык дыщыIэху ди нэгу щIэкIащ къалэм и теплъэм зэрызихъуэжыр. Псоми я унэхэр зэлъыIуах, хьэщIэхэр къызэрырагъэблэгъэным хуэдэу. Iэнэ къагъэувынурэ, гъунэгъухэм, ныбжьэгъухэм къеджэнущ, УрысейкIэ зэджэ зы унагъуэшхуэм зэрыщыщыр ягъэлъэпIэн щхьэкIэ.

Налшык сызэрыщыIа махуитхур, лъэпкъ куэду зэхэт республикэм щыслъэгъуа гъэхьэщIэкIэр игъащIэкIи сигу илъынущ. Си гуращэр къызэхъулIащ. Иджы сэри си анэшхуэм и сурэтым хуэдэ дыдэ сиIэщ. «Налшык. «Си щIыпIэ жыжьэ», 2022 гъэ» жиIэу зытет, Шушаринэ Маринэ къызэрыщ сурэт.

ТIэкIу дэкIмэ, Курган сыкъыщыхутэжынущ. Ауэ шэч къытесхьэркъым Iэмал имыIэу мыбы къызэрызгъэзэжынум. Иджы си унагъуэр, си сабийхэмрэ къурылъху-пхъурылъхухэмрэ си гъусэу.

ШУШАРИНЭ Маринэ, Курган.