ФокIадэм и 1-м Къэбэрдей-Балъкъэрым махуэшхуэ куэд щагъэлъапIэ хабзэщ. Абыхэм ящыщ зыщ Налшык и махуэри. Тхыдэ дэфтэрхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, гъуэгуанэ купщIафIэ къэзыкIуа, щIыхьрэ пщIэрэ зыхуащI, зыми емыщхь теплъэ дахэ зиIэ ди Налшык 1921 гъэм фокIадэм и 1-м хъуауэ щытащ Къэбэрдей-Балъкъэр автоном областым и къалащхьэ. 1936 гъэм и дыгъэгъазэм и 5-м областыр республикэ хъуа нэужь, ар къалъытащ КъБАССР-м и щыхьэру. 1991 гъэм и фокIадэм къыщыщIэдзауэ Налшык КъБР-м и къалэ нэхъыщхьэщ.

Налшык къызытехъукIа жылэр Кавказ къуршышхуэм и жьэгъум щIэлъ мэзылъэ щIыпIэм щежэх псы уэрым и Iуфэм къызэретIысэкIрэ илъэс 300-м нэсащ. Адыгэпщхэу Къетыкъуэ Аслъэнбэч, Тэтэрхъан Жамбот, Жанхъуэт Кушыку сымэ я жылэхэр 1724 гъэм щагъэтIысащ абдеж, тхыдэджхэм къызэралъытэмкIэ. Налшык иджыпсту зэрыс щIыпIэр Къетыкъуэпщым и хэщIапIэу щытауэ жаIэ. Ауэ щыхъукIэ, а илъэсым къыщыщIидзащ къалащхьэм и тхыдэм, абы и ухуэныгъэмрэ зыужьыныгъэмрэ.

Илъэси 100-кIэ екIуэкIа Урыс-Кавказ зауэм и лъэхъэнэм Налшык слобода хъуащ, иужькIэ зауэ быдапIэ статусыр Iуахыжри, граждан унафэ щызекIуэ жылэу яубзыхуащ. Слободар къалэ щащIар Жэпуэгъуэ революцэ иныр иухыу Совет властыр щIыпIэм щагъэува нэужьщ. ЩIыналъэм и къалащхьэ хъуа нэужь, Налшык теуващ зыужьыныгъэ махуэм и лъагъуэм. Хэхъуэрт абы дэс цIыхухэм я бжыгъэм, къалэ экономикэм, промышленностым я зэфIэкIым, апхуэдэуи заузэщIырт бгъэдэлъ курорт Iэмалхэм.

ЗыIэригъэхьэ ехъулIэныгъэхэм цIэрыIуэ ищIа щIыналъэм щекIуэкI мамыр гъащIэр къызэпиудауэ щытащ 1941 гъэм къэхъея Хэку зауэшхуэм. Нэмыцэ зэрып-хъуакIуэхэр Налшык щыдэса зэман кIэщIым къриубыдэу хэщIыныгъэшхуэ игъуэтащ къалащхьэм и экономикэм. Налшыкдэс мини 9-м щIигъум я псэр ятащ ди къэралым и хуитыныгъэм папщIэ. Хэку зауэшхуэм щызэрахьа лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ щхьэкIэ къалэм щыщ цIыхуи 8-м хуагъэфэщауэ щытащ «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэ лъагэр, къалэдэс мини 10-м щIигъум иратащ нэгъуэщI къэрал дамыгъэ лъапIэхэр. МафIае илъэсхэм зэрихьа лIыгъэм папщIэ 1985 гъэм Налшык къыхуагъэфэщауэ щытащ Хэку зауэ орденым и 1-нэ нагъыщэр. УФ-м и Президентым и УнафэкIэ 2010 гъэм Налшык къыфIащащ «Дзэ щIыхьым и къалэ» цIэ лъапIэри.

СССР-м и лъэхъэнэм Налшык цIэрыIуэ хъуауэ щытащ бгъэдэлъа промышленнэ зэфIэкIымкIэ. ЗыгъэпсэхупIэ щIыпIэу зэрыщытым къыдэкIуэу, ди къалащхьэм зыщаужьауэ щытащ электроникэ, машинэ ухуэныгъэ, металлургие IэнатIэхэм. ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 90 гъэхэм къэралым щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэ ткIийхэм я илъэсхэми екIуу пхыкIыфащ къалащхьэр.

Нобэ Налшык зыужьыныгъэмрэ зыузэщIыныгъэмрэ я гъуэгум ирикIуэ, гъащIэм и лъэныкъуэ куэдкIэ зэфIэкI лъагэхэр зыбгъэдэлъ жылэ Iумахуэщ. Къалэм и унафэм щIэтщ абы къедза жылэхэу Белая Речкэ, Кэнжэ, Хьэсэней, Iэдииху. Абыхэми заужь, заукъуэдий, экономикэ, щэнхабзэ, егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IуэхущIапIэхэр къыщызэIуах. Социальнэ мыхьэнэ зиIэ ухуэныгъэ инхэр щызэфIах Налшык. Абыхэм ящыщщ школыщIэхэр, щэнхабзэ IэнатIэщIэхэр, транспорт линиещIэхэр, дин IуэхущIапIэхэр, нэгъуэщIхэри. Зы илъэси къанэркъым къалащхьэм еджапIэ зэпэщхэр, лэжьыгъэм сыт и лъэныкъуэкIи хуэщIа гъэсапIэщIэхэр къыщызэIуамыхыу. Къалащхьэм щолажьэ дунейпсо мардэм хуэкIуэ егъэджэныгъэ лэжьыгъэ щызэфIах, щIалэгъуалэр IэщIагъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щыхуеджэ университетхэр, институтхэр, академиехэр.

Къалащхьэм игъуэт социально-экономикэ зыужьыныгъэр иужьрей лъэхъэнэм нэрылъагъущ. Промышленностым, ухуэныгъэм, сату, транспорт IэнатIэхэм къыщалэжь мылъкум хэпщIыкIыу хэхъуащ. Хуабжьу заубгъуащ сотовэ связым и IэнатIэхэм, цIыхухэм я гъащIэр нэхъ тынш ящIу. Социально-экономикэ къару лъэщу къалъытэ къалэм хьэрычэт Iуэхум лъабжьэ быдэ зэрыщигъуэтар. Мы зэманым Налшык щолажьэ хьэрычэтыщIэ IуэхущIапIэ минхэр. Экономикэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщI а IэнатIэм и фIыгъэ куэд хэлъщ къалащхьэм зэрызиужьым.

Ди къэралым и нэгъуэщI щIыналъэхэм, хамэ щIыпIэ куэдым тыншу, шынагъуэншэу, псынщIэу унэзыгъэсыф, аэропорти дэтщ Налшык. Къалащхьэм и курыкупсэм итщ гъущI гъуэгу станцышхуэ. АбыкIэ къалэр пыщIа мэхъу къэралым и нэгъуэщI щIыналъэхэм. Куэд дэмыкIыу къызэIуахыну я мурадщ «Налшык-Ищхъэрэ», «Налшык-Ипщэ» автовокзалыщIэхэр. Ахэр къызыхуэт щымыIэ ухуэныгъэ инщ, цIыхум я тыншыгъуэ куэд къыщылъытауэ.

КъБР-м къэралыбзэу щыгъэува бзищымкIэ - урысыбзэмкIэ, адыгэбзэмкIэ, балъкъэрыбзэмкIэ - лэжьыгъэр щызэфIах IуэхущIапIэхэм. А бзэхэмкIэ Налшык къыщыдокI газетрэ журналу пщIы бжыгъэхэр. Абыхэм ящыщу нэхъ цIэрыIуэхэщ КъБР-м и Парламентымрэ Правительствэмрэ я газетхэу «Адыгэ псалъэ», «Кабардино-Балкарская правда», «Заман», къэрал газетхэу «Советская молодежь», «Горянка». Къалащхьэм дунейм къыщытехьэ журнали 6-м щыщу щыр сабийхэм папщIэ къыдокI. Налшык щолажьэ «Эльбрус», «Печатный двор», «Котляровхэ» тхылъ тедзапIэхэр, «Тетраграф» полиграф комбинатыр, нэгъуэщI уней тедзапIэхэри.

Ди къалащхьэр къэралпсо мыхьэнэ зиIэ курорт щIыналъэщ. Абы и зыгъэпсэхупIэхэм нал щIыкIэу къадокIуэкI Iуащхьэ лъагэхэр. Абыхэм ар щахъумэ жьапщэшхуэхэмрэ борэнхэмрэ. ЩхъуантIагъэкIэ, хьэуа къабзэрэ дыгъэ нурымкIэ Тхьэр зыхуэупса жэнэт щIыналъэу къалъытэ Налшыки ар зи къалащхьэ Къэбэрдей-Балъкъэрри, апхуэдизу абыхэм я щIыуэпсыр къулейщи. А псоми иригушхуэу, иригуфIэу республикэм и къалащхьэм щопсэу КъБР-м и цIыхухэм я процент 33-р. Лъэпкъи 100-м щIигъум къахэкIа цIыхухэр дэсщ мы зэманым Налшык. Зыщыщ лъэпкъымрэ зэрахьэ динымрэ емылъытауэ, ахэр хущIокъу зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу зэрызэдэпсэуным. Щэнхабзэ зэпыщIэныгъэ-хэм нэхъри ягъэбыдэ лъэпкъхэм яку дэлъ мамыр зэхущытыкIэр, зым адрейм хуиIэ шыIэныгъэр, пщIэр.

Дэтхэнэ ехъулIэныгъэми и щIыбагъ къыдэлъщ цIыху гуащIэрэ акъылрэ. Илъэс зэхуэмыдэхэм Налшык и унафэщIу лэжьащ Хъурей Мухьэдин Тыкъуэ и къуэр, Тхьэмокъуэ Хьэжмусэ Къасым и къуэр, Шэру Мухьэмэд ХъуатIэ и къуэр, ГъукIэпщ Мусэрбий Мухьэмэд и къуэр, Дыду Владимир Зырамыку и къуэр, Лъостэн Георгий Чэлимэт и къуэр, Исмаилов Алий Исмэхьил и къуэр, Сэхъу Владимир Къасболэт и къуэр, Хъурей Феликс Ахьмэд и къуэр, Сыжажэ Валерэ Хъусен и къуэр, Берд Хьэзрэталий Александр и къуэр, Хьэмгъуокъу Леонид Башир и къуэр, Хьэгъэс Залымджэрий Iэбузед и къуэр, Къуэдзокъуэ Мухьэмэд Мартин и къуэр, Алэкъей Арсен Михаил и къуэр. Иджыпсту Налшык къалэ администрацэм и унафэщIщ Ахъуэхъу Таймураз Борис и къуэр. Зи цIэ къитIуа дэтхэнэми и гъащIэм, и лэжьыгъэм, Iуэху зехьэкIэмрэ хэлъэтымрэ, шэч хэмылъу, къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ къалащхьэм и тхыдэмрэ абы игъуэта зыужьыныгъэмрэ. Республикэм, къалэм я унафэщIхэм гулъытэшхуэ хуащI Налшык европей псэукIэ мардэм тет щыхьэр екIу хъуным.

«Насыпым и къалэ», - апхуэдэу Налшык еджэхэр мащIэкъым. Насыпым и нэщэнэ налыр зи дамыгъэ жылэм адэкIи зреузэщI, зреужь гъащIэм и сыт хуэдэ лъэныкъуэкIи, ехъулIэныгъэщIэхэр зыIэригъэхьэу. Налшыкдэсхэми республикэм и цIыху псоми дохъуэхъу Налшык и махуэмкIэ. ГуфIэгъуэрэ дэрэжэгъуэрэ къытхудэкIуэну, узыншагъэрэ насыпрэ дыщымыщIэну!