Хатасы хайырын унутдургъан битим

Эки жюз жыл мындан алгъа кендирден бла гетенден жарашдырылгъан товарла Россейге тюз шёндюгю нефть неда газча аллай магъананы тутхандыла. Британияны тенгиз флотуну бу затлагъа излемини кёп къалмай барын да бизни къырал жалчытып тургъанды. Совет Союзда колхозланы да кендир бек байыкъдыра эди. Алай 1961 жылда СССР ООН-ну наркотиклери 0,2 процентден артыкъ болгъан битимлени эмда кендирни кесин да ёсдюрюуге чек салгъан конвенциясына къошулады. Андан сора быллай сабанланы саны таркъайып башлайды.

 

Союзну ахыр жылларында тюрлю-тюрлю эсиртиучю затлагъа къажаулукъ иш кюч алгъаны бла, аны иели бахчалада ёсдюрюрге чек салып тебирейдиле. Эл мюлк предприятияла да къайда да хата-палах келип къалмасын деп, кендир ёсдюрюуге къол булгъап къоядыла. Алай бла тийишли сабанла озгъан ёмюрню жыйырманчы жылларында бир миллион гектардан, шёндюгю къыралда бир минг гектаргъа дери азаядыла.

 

Гетен къаура да андан артыкъ узакъгъа кетмегенди. Ал жыллада жер башында аны 80-90 процентин бизни къыралда ёсдюрюучю эселе, шёндю ол жаланда беш процентди. Анга кёре былай битимлени жарашдыргъан промышленность да тозурагъанды. РФ-ни Эл мюлк министерствосуну билдириуюне кёре, 1990 жылда тийишли заводланы саны юч жюзден артыкъ бола эди, 2013 жылда уа – жаланда 78.

 

Шёндюгю дунияда кендир жаланда жипле тюйюлдю. Тыш къыраллада этилген тергеулеге кёре, андан 25 минг тюрлю товар жарашдырыргъа боллукъду! Сёз ючюн, тенглешдирип айтханда, бир гектар агъачдан эсе бир гектар кендирден 5-7 кереге кёп целлюлоза чыгъады. Андан дагъыда тютюн этмеген, кючлю порох жарашдырыргъа боллукъду. Кендирден этилген затла кёбюсюнде агъачдан эмда темирден эсе къатыдыла, кеслери да женгилдиле.

 

Кендирни бюртюклерин бла жауун адамла бурун заманлада ашха хайырланнгандыла. Андан юс эмда аякъ кийимле, жипле, халыла, медицинада керекли затла, къагъыт окъуна этгендиле. Сёз ючюн, АБШ-ны конституциясыны басмагъа чыкъмагъан биринчи экземплярлары кендир къагъытда басмаланнганды.

 

Специалистле айтханларыча, кендирни Россейде промышленность халда жарашдырыргъа жараулу 31 сортун ёсдюрюрге боллукъду. Энди уа селекционерле аны наркотигин азайтыуну юсюнден угъай, битим ауруулагъа чыдамлы болуруну эмда асламыракъ тирлик беририни сагъышын этедиле. «Каннабиноидле (эсиртген затла) кендирни заранлы къурт-къумурсхаладан сакълайдыла.

 

Гетенни бла кендирни жарашдырыу амаллары эмда технологиялары бирге бек келишедиле. Битимле экиси да хайырлы затлары бла да бирге ушайдыла. Кийимледен эмда техника материалладан сора аладан саулукъгъа хайырлы аш-азыкъла, медицинада хайырланылгъан мамукъ, косметика этерге боллукъду. Гетен къаурадан дагъыда котонин чыгъарадыла. Ол мамукъгъа ушагъан материалды. Аланы экисин да къатышдырса, мамукъну тыш къыралладан азыракъ ташыргъа боллукъду.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.