Ахшы тёрелерибизни керти жорукъларына кёре уруннганла

Эртте заманладан бери эл мюлкде урунуу аны бла кюрешгенден толусунлай берилиуню, арымауну, тамблагъы кюннге къарап ишлей, эсеплени алгъадан кёре билиуню излегенди. Жарсыугъа, шёндюгю дунияда жерде кюреширге алай кёпле сюймейдиле. Аны себепли эл мюлкде керти да патриотла, бу жаны бла тёрелени тутханла эмда жерге, аны юсюнде жаны болгъан затха жюреклеринде сюймекликлери болгъанла ишлейдиле.

Аллайладанды Прохладна районда «Отбор» инновация-производстволу агрофирманы таматасы эл мюлк илмуланы кандидаты Князланы Азрет-Алийни жашы Расул. Ол башчылыкъ этген селекциялы фирма 2020-2021 жыллада нартюхню алты жангы гибрид сортун регистрациягъа тюшюргенди, аланы асламысы къыралны жаланда къыбыла жанында угъай, шимал жанында да ёсдюрюлюрге боладыла.

Алып айтханда, агрофирма жетишимли ишлеп келгенли быйыл отуздан артыкъ жыл толады. Аны мурдорунда кёп тюрлю эл мюлк жыйылыула къуралыу ахшы тёреге айланнганды. Предприятие Комсомольское элде орналыпды, кеси да, белгилегенибизча, илму-производстволу селекция-урлукъ чыгъарыу ызгъа кёре къуралыпды, арендасында 2537 гектар сюрюлген жер барды.

Агрофирма нартюхню жангы гибрид урлукъларын эмда сабан культураланы чыгъарады, жарашдырады. Мында жерчиликде жангы технологияла къураладыла, энчи урлукъ салыу жумушла бардырыладыла, тюрлю-тюрлю эл мюлк культураланы технологиялы эм производстволу сынаулары тамамланадыла. «Отбор» ООО Селекцияла жетишимлени къырал реестрине тюшген нартюхню 18 сортун бла гибридин чыгъарып сакълайды.

Агрофирмада сексеннге жууукъ адам ишлейди, ол санда бийик билимли агрономла, даражалы механизаторла, бийик билимли специалистле. Огъарыда белгилегенибизча, директор Князланы Расулду, аны илму жаны бла орунбасарыу, нартюхню урлугъуну селекциясы бёлюмню таматасы Руслан Абубекировду, производство жаны бла орунбасар а Князланы Муратды.

- Отуз жылдан артыкъ заманны гибридни чыгъарыудан башлап  аны машоклагъа къуйгъан даражагъа жетерге итиннгенлей тургъанбыз. Ол муратыбызгъа жаланда кёп болмай жеталгъанбыз. Хау, къыралны жанындан да болушлукъ болгъанды, Сбербанкдан да уллу кредит алгъанбыз, кесибизден ахча да къошуп, заводну ишлегенбиз, - деп хапарлайды Расул, тындыргъан ишлери бла бизни жууугъуракъ шагъырейлендире.

Башында сагъыннганыбызча, компанияда 18 селекциялы жетишим барды. Ала барысы да производствода сурам болгъан тюрлюледиле: экиси таулула бурун заманлада тау жерледе ёсдюрген акъ нартюх, ючюсю – татлы нартюхле, андан къалгъанла уа силосха бла урлукъгъа жарагъанла. Андан тышында будай, кёк къудору урлукъла да.

Бизни республикада нартюх ёсдюрюу тёрелиди дерге боллукъбуз. Аны себепли «Отбор» агрофирма ол ызгъа бурулуп ачылгъанды, селекциялыкъ, урлукъ жюрютюу ахшы тёрелерибизни да тас этмезча.

Отуз жылны ичинде ыразы болмагъан алыучу чыкъмагъаны агрофирманы юсюнден кёп затны билдирген шартды. Алгъын жыллада Князланы Расул Россейни жер-жерлеринде болуп, ёсдюрген урлукъларыны юсюнден айтып, аланы сатаргъа излегенин билдире эсе, шёндюгю кезиуде эл мюлк предприятияланы таматалары келишимле къурарча аны кеслери излеп сёлешедиле.

«Отбор», белгилегенибизча, регистрациягъа тюшген гибридлени оригинаторуду. Ранняя лакомка 121 (бал тузлу нартюх) сортха, Родник 179 СВ, Ирида, Родник 292 МВ, Диана МВ гибридлеге шагъатлыкъ алыннганды. Предприятияны специалистлери бир ненча тюрлю нартюхню гибридлерин чыгъаргъандыла, аланы урлукъларын Россейни кёп регионларында, ол санда Беларусь Республикада да излейдиле (алгъаракълада Беларусьдан делегация КъМР-ни Башчысы Казбек Коков бла бирге агорофирманы ишине къарап, анга ахшы багъа берип кетгендиле).

Нартюхню урлугъун, бирси урлукъланы да завод родительских форм деген жерде хазырлайдыла. Сортла бир бирлери бла къатышмазча сегиз уллу бёлюм барды, хар бирине жети жюз тонна тирлик сыйынады. Ала барысы да кюз артына толупдула.

Лабораторияда урлукъ жыйылгъан орунланы уа санап чыгъаргъа, баям, къыйыныракъ боллукъду. «Бу орунлада хар бюртюк саналыпды, - деп хапарлайды Княз улу. – Аланы хар бирини аты, тукъум, атасыны, анасыны, аны къой да, жети къатха дери тамырлары саналып жазыладыла. Ол тинтиулеге кёре, къайсысын къайсына жалгъаргъа жарагъаны бла жарамагъаны белгили болады».

Хар урлукъну энчи уууп, тынгылы тинтиуле бардырыу жумуш дунияда айтып-айтмазча муруккуду. Сёз ючюн, аладан бирин чычхан ашаса неда анга башха заран жетсе, илму тинтиучюню онжыллыкъ иши зырафды.  Урлукъну сабанлада ёсеригин бла къаллыгъын а растильный шкафлада баям этедиле. Урлукъла кеслери темир орунлада сакъланадыла, хар питомникни нумерациялары барды. Аланы къайсы къайсындан къайры баргъан ызы болгъанын жаланда мында кюрешген илмучула биледиле.

Лабораторияда илму ишчиле, техникле, лаборантла урунадыла. Сёз ючюн, К. А. Тимирязев атлы эл мюлк академияны выпускниги, будайны селекциясы бёлюмню таматасыны орунбасары, тамата илму къуллукъчу Сергей Иванович Паклин Зауральеде туугъанды, кеси москвалыды, чакъырыу бла мында ишлегенли алты жыл болады.

«Отбор» ООО-ну илму арасында эл мюлкде ишлегенлеге демонстрация-кёргюзтюуле бардырыладыла, алагъа кёре алыучула келип, кеслерине келир жыл себиллик урлукъланы сайлайдыла. Мында битеуроссей илму учрежденияланы гибридлери, тыш къыраллы бек алчы фирмаланы нартюхлери да себилип тургъанларын да айтырчады. «Адамлагъа кеслери сайлау этип, башларына хайыр келтирирча иги урлукъну, иги гибридни айырыргъа тийишли онгла беребиз. «Регионла аралы сабанны кюнюн» да жыл сайын бардыргъаныбызны да себеби олду»,- дейди Князланы Расул.

Агрофирманы илмучулары гибрид популяцияланы жарашдырып, самоопыление амал бла энчи халлы ызланы ачыгъарадыла, Нартюхню ВНИИ-сы, Краснодар НИИСХ, Украинаны мирзеу мюлк институту, Тюркню, Къытайны, Аргентинаны селекционерлери бла материалла бла алышыу жумушланы къурайдыла. Андан сора да, Нартюхню ВНИИ-сыны башчылыгъында координация советни чеклеринде 16 илму учреждение бла къысха байламлыкъла жюрютедиле.

Эки мингден артыкъ гектар жерге нартюх, будай, жашил къудору салыннганын белгилегенбиз.  Биз анда болгъан былтыргъы октябри ал кюнлеринде сабанланы кёбюсю орулуп эди, къышлыкъ мирзеуню салыргъа жерни хазырлай эдиле. Алай нартюх ёсген бир- бир сабанлада тирлик жыйылып тюйюл эди. Ол тийреле сортланы сынап ёсдюрген жерледиле.  Алада он мингден артыкъ делянка барды, селекцияны амалы бла жангы ызла жаратыладыла, жангы гибридле чыгъарыладыла.

Белгилисича, тирлик алыуда магъаналы жерни бийик качестволу урлукъла аладыла. Сортуну эм ёсюуюню жетишимли шартлары болгъан урлукъла тюшселе жерге, тирликни жыйылыуу бир ненча кереге кёбейгени кишиге да жашырын болмаз. Аллай урлукъну чыгъарып, тийишли тирлик ёсдюрюп, аны не жаны бла да жарата билиу – ол а энчи илмуду, анга Къабарты-Малкъарны эл мюлкчюлерини къаууму тохтамай тюшюннгенлей турадыла.  Таулулада ызын тапхан ёзюн табар деген сёз жюрюйдю, аллай ахшы ийнаныу бла  ишлейдиле шёндюгю болумлада тамблагъы кюннге ышаныулукъ бла къарагъан «Отбор» инновациялы-производстволу агрофирманы келечилери да.

 

Жангуразланы Нажабат.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.