Къабарты-Малкъарны жарыкъландырыу эмда илму министри Анзор Езаов республиканы Правительствосуну «ВКонтакте» социал сетьде бёлюмюнде тюзюнлей эфирге къатышханды. Ол анда хайырланыучуланы сорууларына жууапла бергенди, ведомствону иши, планлары бла да шагъырейлендиргенди.
- Анзор Клишбиевич, биринчи соруу школланы къурулушлары бла байламлыды: бу жаны бла бюгюнлюкде хал къалайды?
- Ол бизни барыбызгъа да магъаналы сорууду дерчады. Ёхтемленип айтайым, бизни республика бу жаны бла алчыланы санына киреди.
Сёз ючюн, быйыл юч школ ишленирикди: Прохладныйде, Нарткъалада эмда Куба элде. Аланы барында да кёп къалмай 1,8 минг жер боллукъду. Жети школну къурулушу уа башланнганды. Эм уллусу Нальчикде боллукъду – ол 1,5 минг жерлиди. Алагъа да 4,5 минг сабий жюрюрюкдю. Келир жыл а энтта сегиз школну къурулушу башланырыкъды. Саулай айтханда, 2024 жылгъа онсегиз мектеп къошулургъа керекди. Хар район аладан бир-экиси къоллу боллукъду. Бу эки-юч жылны ичинде школла ишлеуге 10,5 миллиард сом бёлюнюрюкдю.
- Жангыла бла алай болсун, шёндюгю школлагъа уа тынгылы ремонт этилемиди?
- Этилмей а. Быйыл бла келир жыл ол жумушлагъа 2,5 миллиард сом бёлюнюрюкдю. Битеуда 50 школ жангыртыллыкъды. Аны юсюне республика энтта да бир конкурсдан ётгенди да, 2023 жылда тогъуз мектепни жангыртыргъа ахча алыргъа боллукъду. Алай бла мадар этиллик объектлени саны 59-гъа жетеди.
Биз, аны бла тынчайып къалмай, 2024-2025 жыллагъа заявкаланы хазырлай турабыз. Къысхасы, битеуда 176 школну жангыртыргъа керекди да, этер ишибиз кёпдю.
Дагъыда къошаргъа сюеме: алагъа тынгылы ремонт этиу бла чекленип къалмай, партала, шинтикле, башха затла бла да жалчытабыз. Жаланда жангы китаплагъа быйыл онтёрт миллион сом бёлюннгенди.
- Мектепле бла садикле жангы окъуу жылгъа хазырмыдыла?
- Ремонт ишле графикден кеч къалмай барадыла, хар нени да келир айны орталарына бошаргъа керекбиз. Нек дегенде, онтогъузунчу августда республика аны бла байламлы отчётун кёргюзтюрге борчлуду.
Окъуу учреждениялада террорчулукъдан къорууланыугъа эм уллу магъана бериледи. Ашханаланы битеу керекли затла бла жалчытыугъа да энчи эс бурулады. Гитче класслада окъуучуланы жылы аш бла жалчытыуну юсюнден Президентни буйругъун толтура, бизни республика ол ишге бек тынгылы къатышады. Былтыр анга 551 миллион сом къоратылгъанды. Быйыл а 590 миллион бёлюннгенди. Алай бла 52 минг сабийге жылы аш берилип турлукъду. Бу ишге бизни министерство, башха ведомствола да къатышадыла, къайда не кемчилик болса, мычымай тинтедиле, оноу этедиле. Ата-аналаны бу жаны бла айтырыкълары неда тарыгъыулары бар эселе – алагъа тынгылап, мадар этерге хазырбыз.
Ашны юсюнден айтханда уа, ол сабийлеге тийишли, саулукълу болурча кюрешебиз. Мен кесим да жер-жерлеге барсам, анга кёз жетдирмей къоймайма. Продукцияны асламысы бла школланы республикалы предприятияла жалчытадыла. Тышындан да бардыла, алай кёбюсю, айтханымча, кесибиздендиле.
- Китапла бла уа хал къалайды, бармыдыла, жетемидиле?
- Ала бла жалчытыугъа быйыл эки кереге кёп ахча бёлюннгенди – 115 миллион сом. Ол муниципалитетлеге, школлагъа да жетгенди. Бир игиси - конкурс жумушланы къагъытны эмда аллай продукцияны багъаларына къошулгъунчу тындыргъан эдик да, китапланы жетерча аллай бирин сатып алгъанбыз.
Ана тилледен бла литературадан китапла бла да жарсыу боллукъ тюйюлдю, аладан 92 мингин алгъанбыз.
Быйыл жангы ФГОС-ла (билим бериуде федерал стандартла) кийирилгендиле да, аны себепли китапланы асламысы да жангыладыла. Миллет тилледе басма материалланы жарашдырыугъа авторланы коллективлери тири къатышхандыла, сау болсунла. Аланы къармашыулукъларыны хайырындан ишни болжалындан алгъа окъуна бошагъан эдик.
- Устазланы эмда сабий садикледе юйретиучюлени айлыкъларыны юсюнден айтыр зат а бармыды?
- Республиканы Башчысы Казбек Коков анга бек уллу эс бурады. Былтыр план бла аланы иш хакъларын тёрт процентге кётюрюрге керек эди да, биз аны он процентге кёбейтгенбиз. Кёп болмай регионну Правительствосуну кенгешинде быйыл да ма аллай бир къошаргъа оноу чыгъарылгъанды. Ары билим бериу системада уруннганла барысы да тюшедиле.
Педагогну иши бек магъаналы болгъанын биз толу ангылайбыз, аны себепли бу жаны бла къолдан келгенни этерге кюрешебиз.
- Окъуу классла толамыдыла, жерле бармыдыла?
- Классда бир сабийге эм азындан эки бла жарым квадрат метр жетерге керекди. Алай отуз эм андан аслам окъуучу болгъан классла къурауну мен тюзге санамайма. Сабийлени хар бирине да эс бёлюрге, окъуу ишни тап бардырыргъа къыйыныракъ болур дейме. Аны себепли ол мардадан озууну дурус кёрмейме.
Саулай республикада бир классда орта эсеп бла 28-30 сабий окъуйду. Бирлеринде аланы саны андан азды, бирлеринде кёбюрекди, ортасы уа ма аллай бирди.
Иш хакъны юсюнден айтханда, энтта да бир затны эсгеририк эдим: биз педагогланы айлыкъларын отраслевой системагъа кёчюрюрге сюебиз. Башхача айтханда, аланы хакълары сабийлени санына кёре тергелмезча. Классда окъуучу аз эсе, кёп эсе да, алагъа устаз бирча къыйын салады, заман бёледи.
- Миллет проектлени хайыры къалайды? Сора келир кезиулеге планларыгъызны да туура этсегиз эди.
- Миллет проектле саулай регионланы алгъа элтген кючдюле. Билим бериу бла да иш ма алайды.
Бизники «Билим бериу» проектди. Анга регионну кесини тийишли проектлери киредиле.
Аланы хайыры бла жангы школла ишленнгенлери азмыды да? Къайтарып эсгертейим: 10,5 миллиард сом – ол бир заманда да болмагъанча кёпдю. Сабийлеге 11,5 минг жангы жерле къураллыкъдыла.
Школланы тынгылы жангыртыу, аланы битеу керекли затла бла жалчытыу – ол ахшы тюрлениулени республикада жашагъанланы кёп къалмай барысы да сезерикдиле.
Мектепледе «Точка роста» арала къураугъа да уллу эс бурулады. Алада тюрлю-тюрлю жаны бла къошакъ билим бериледи. Быйыл аллай 37 объект къураллыкъды, келир жыл энтта да 38 къошуллукъду. Аны бла школланы кёп къалмай барында да боллукъдула быллай арала.
«Шёндюгю школ» деген проектни хайырындан коррекциялы мектеплени мюлк-техника онглары кючлендириледиле. Сёз мында интернатланы юслеринден барады. Кесигиз билгенликден, алада энчи эс бурургъа керекли сабийле окъуйдула. Быллай учреждениялада мастерскойла ачыладыла. Психология службаларын оборудование бла жалчытыргъа быйыл 8,9 миллион сом къоратылгъанды.
Проектле, алагъа кёре уа планла да кёпдюле. Ала келген ахча бла, этилген ишле бла магъаналыдыла. «Цифралы халны» чеклеринде школла жангы компьютер техника къоллу бола барадыла. Келир жылгъа ала бары да аны хайырын кёрлюкдюле. «Земский устаз» программаны себебинден школларыбызгъа жети педагог келгенди.
Энчи орта билимни магъанасы ёсе баргъанын да белгилерге сюеме. Ол а «World Skills» проект бла байламлыды. Аны чеклеринде быйыл онбир мастерскойну хар не бла жалчытырыкъбыз. Келир эмда 2024 жыллада энтта да 29 мастерскойда мадар этилликди. Аны бла республикада битеуда быллай 40 бёлюм боллукъду. Бу ишге къырал кёп къалмай 200 миллион сом бёлгенди.
Алай бла миллет эмда регион проектлеге къатышыу – ол жаланда ахча неда мюлк угъай, саулай билим бериуню качествосун кючлендириудю.
Улбашланы Мурат.
