Аты иги бла айтылгъанлай къалгъанды

Тау бийни Малкъарукъланы  Исламны (Дадашны) аты халкъда   кенг белгили болгъанды. Ол  Огъары Чегемде  туугъанды. Атасы Доушуко, алты жылында аманатха берилип, патчахны юйюнде ёсгенди, ахшы билим алгъанды, ол санда аскерчилик жаны бла да. Ызы бла патчахны аскерини санында къуллукъ этгенди.  1858 жылда Кърым урушдан сора,   Киевни гусар полкуну  лейб-гвардиясыны  ротмистрини  къуллугъун бошап,  Огъары Чегемге къайтханды.
Доушукону  анасы белгили бий тукъумдан – Атажукъладан – болгъанды. Аны жети къарындашы да Хиджрагъа кетерге тебирегенлеринде, ол жерлерин жашына къоюп,  аланы биргелерине кетген эди.   
Алай бла Малкъарукъланы Исламны тауда, ёзенде эм  Къарачайда да  иги кесек жери болгъанды. Анга сегиз жыл болгъанда, атасы ёледи. Анасы, Дудаланы къызлары, чегемли бийге - Барасбийланы Муссагъа - эрге чыгъады. Ол а Исламгъа жетген жерлени къолгъа этерге ашыгъады. Болсада жууукъ жетген  Орусбийлары бла Кърымшаухаллары  Ислам жанлы болуп, аны  къоруулайдыла.
Жаш бий акъылбалыкъ болгъандан сора, Къарачайгъа Чегемден келечиле келип, аны ызына къайтырын эм жеринде  бийлик этерин тилейдиле. Алай бла Ислам ёз юйюне къайтады. Барасбийланы Мусса себеплик этип,  Барасбийланы  Мисирхан бла бир юйюр  къурап, узакъ ёмюрню  насыплы жашагъандыла.  Алты къыз бла эки жаш да  ёсдюргендиле.

    Нальчикде
турмушу
1909 жылда  Малкъарукъланы Дадаш, Нальчикде  Словесный сюдню депутаты, шахарда Церковная  бла  Елизаветинская (бусагъатда  Кешоков эм Нахушев) орамла бирге къошулгъан жерде,  мюйюшде орналгъан омакъ, бир къатлы юйге бюсюреп, аны сатып алады (бусагъатда анда  республиканы гинжи театры орналады). Аны кеси сюйгенча да жангыртады.
Сабийлери ёсюп, юй тарлыкъ этип башлагъанда,  Дадаш  жашау журтуну  жанында Санкт-Петербургдан архитекторгъа эм Ирандан прорабха, балконларын  сынжырла тутхан эки къатлы мекям  ишлетеди.  Сабийлерини  отоуларын да  кеслери бюсюрегенча жасайды. Къонакъ отоу, тепсеген зал, ачыкъ кёкню тюбюнде  ашхана да къураладыла.  Жашау журт битгенден сора  Дадаш къонакъланы чакъырады. Ол кезиуде архитекторну аз сёзлю къызы тау бий, уллу ахча къоратып юй ишлегенлигине, аны ичинде кёп жашамазлыгъын айтады.   Жарсыугъа, аны сёзлери  керти болгъандыла.
Малкъарукъ  улуну Нальчикде башха жашау журту да болгъанды. Юйлеринден бири Шогенцуков (Бульварная) орамда, бусагъатда Россейни почтасыны мекямы сюелген жерде, орналгъанды. Аны суратында Малкъарукъ улу бла жашчыгъы да бардыла.  
 Дадашны намысы  таматаланы  эм  халкъны арасында да бек  жюрюгенди. Нальчик округда къайсы бир  ишге да  тири ол къатышханды. Аны себеплиги   бла реальный училищени    къурулушу башланнганды.    Учреждение  1913 жылда  Романовланы 300–жыллыкъларына ачылгъанды.   Анда окъургъа  Огъары Чегемден сабийчиклени да  келтиргенди. Аланы бир къауумун юйюнде  окъуна  жашатып тургъанды.
Тырмашыулугъу Исламны  жерлери кёп  болгъаны себепли, ол  революциягъа дери да  кесини жалчыларына жерле юлешгенди. Аны бла бирге  Чегемде бла Быллымда Швейцариядан  келтирилген къумалы бугъаланы хакъсыз юлюшгенлерин да кёпле эсгередиле.
 Аланы уа  тыш къыралгъа  саулугъуна бакъдырыргъа   бара тургъанлай, поездден  кёрюп, жаратады да,  тюшюп, аланы иелерин табады. Бугъаланы, ийнеклени да иги кесегин сатып алып, эки вагон бла Кавказгъа  ашырады. Кеси да жолундан ызына къайтады.   
 Дадашны  кёксюлдюм бугъалары  Терк областьны эл мюлк кёрмючюнде   дипломгъа  бла ахча саугъагъа да  тийишли болгъандыла.  Дадаш тууарланы  кёплеге юлешгенди, алай бла ала саулай Шимал Кавказгъа жайылгъандыла.   
Малкъарукъ улу Быллымда Къала-Къолда бишлакъ  завод да  ишлетгенди, швейцариячы специалистни - Миллерни да - чакъыргъанды. Алай бла «Бакштейн» бишлакълагъа алыучуланы арасында уллу сурам болгъанды. Бир жыл  аланы Нижегород   ярмаркагъа элтип, диплом бла ахча саугъа  да къытханды. Василий Верещагинни «Молочное дело в России» китабында Малкъарукъ улуну юсюнден да жазылады. Автор аны Кавказда европалы  бишлакъланы  биринчи болуп жарашдыргъаннга  санайды эм продукциясына уллу багъа бичеди.  Бий  Къала-Къолда  тау жерледе ёсерге боллукъ  шаптал бахча да  салгъанды. Ала  иги эм татыулу  тирлик берген терекчикле болгъандыла.  

Ёз миллети –
керти байлыгъы
 Малкъарукъланы  Дадаш кеси заманында билимли адамладан бирине саналгъанды.   Ол, орус литературадан сора да, француз жазыучуланы чыгъармалары бла да иги  шагъырей эди.   Бютюнда   Андре Шеньени, Жан Жак Руссону ишлери бла.
Дадаш ёз миллетин  бек сюйгенди. Бир жол Огъары  Чегемге къонакъгъа  белгили геолог Герасимовну чакъырады да, биргесине  чабакъ тутаргъа барады. Ол заманда нёгери  сууда алтын болгъанын, аны жарашдырырча мадар этилсе, кеси, миллети  да монглукъда жашаргъа онг табарыкъларын айтады. Дадаш аны ёз халкъы жарлы эсе да,  саулукълу болгъанын  эм азатлыкъны багъалай билгенин билдиреди. Алтын а анга хата болмаса, хайыр келтирмезлигин да чертеди.   
1932 жылда  Малкъарукъ улугъа Бакугъа кёчерге тюшеди.  Бир къауум заманны ол  уллу эл мюлк биригиуде  сют малчылыкъ жаны бла  специалист болуп уруннганды. Айтханларына кёре  1934 жылда ауушханды.  
Къызлары Фатима бла Дауумхан таулу тиширыуланы арасында биринчиле болуп медицина жаны бла бийик  билим алгъандыла.  Гитче къызы Сафият инженер-химик, аны уллусу  Джан  Азербайджанда  белгили жамауат къуллукъчу  болгъанды.   Жашлары Исмайыл бла Солтан ажымлы ёлгендиле.

Магометланы
Сулейман.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

18.04.2024 - 15:02

ЧЫНТТЫ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬЛЕ БОЛУРЧА

Кёп болмай «Иш кёллю Россей» жамауат организацияны Къабарты-Малкъарда бёлюмю бардырып Нальчикде IThub колледжни мурдорунда оналтынчы жаш тёлю бизнес-школа ишин башлагъанды.  Проектни баш магъанасы

18.04.2024 - 12:25

МИНГИ ТАУДА – КОСМОС ЛАБОРАТОРИЯ

Къабарты-Малкъарны Курортла эм туризм министерствосу  республикабызны сейирлик жерлери бла шагъырей этгенлей турады.

18.04.2024 - 10:01

ЧАРИШЛЕ БИЙИК ДАРАЖАДА ЁТЕРЧА

Къабарты-Малкъарны Курортла эм туризм министерствосундан эсгертгенлерича, биринчи майдан республикада чаришле башланадыла, ала оналты кюнню бардырыллыкъдыла.

18.04.2024 - 09:03

АЛАНЫ ЗАМАННЫ ЖЕЛЛЕРИ БЮГАЛМАГЪАНДЫЛА

Малкъар халкъны туугъан жеринден зор бла кёчюргенли быйыл 80 жыл болгъанды.

17.04.2024 - 16:09

АРА МЕЖГИТ – АРИУ ЖЕРЛЕРИБИЗДЕН БИРИ

Къабарты-Малкъарны Курортла эм туризм министерствосу республиканы эм ариу жерлерини тарыхлары бла шагъырейлендиргенлей турады. Бу жол аны телеграмында Нальчикде Ара межгитни юсюнден айтылады.