Жылэм и цIэр фIыкIэ зыгъэIуа, и пщIэр зыIэта цIыху щэджащэ куэд къыдэкIащ Хьэтуей къуажэ цIыкIум. Абыхэм я зэфIэкIыр яIэту, я ехъулIэныгъэхэр даIыгъыу, езыхэри ягъэ­лъапIэу къуажэм щIэх-щIэ­хыу­рэ щрагъэкIуэкI Iуэхугъуэ зэ­хуэ­мыдэхэр. Апхуэдэ зэхыхьэ гуапэ иджыблагъи зэхашат - КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор БищIо Борис и ныбжьыр илъэс 70 зэрырикъум, абы теухуауэ къы­дэкIа «Гъуэгу къыхихам хуэпэжу» тхылъым и лъэтеувэм ­хуэ­гъэпса пшыхь. Ар игъэхьэ-  зыращ икIи иригъэкIуэкIащ адыгэ­бзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэ БищIо Мафурэ.

ЗэIущIэр къызэIуихащ Хьэ­туей къуажэ администрацэм и унафэщI ДзыхьмыщI Анзор.
- Адыгэбзэр джыным, егъэ­фIэ­кIуэным, абы зегъэужьыным Борис и гуащIэшхуэ хилъхьащ, бзэ­щIэныгъэм щызыIэригъэхьа ­ехъулIэныгъэхэм зэрыжылэу дрогушхуэ. Лъэпкъхэр зэрызэ­хэп­цIыхукI нэщэнэ нэхъыщхьэ­хэм ящыщщ бзэр, абы и хъу­мэныр къалэн зыщызыщIыжа БищIом зэфIигъэкI лэжьыгъэм и щхьэр егъэлъапIэ. Ди жылэм дэскъым ди анэдэлъхубзэр зи жьэгум дэмылъ зы унагъуи. Абдеж къыщежьэ бзэм зыщрагъэужь курыт еджапIэми, абы и лъэныкъуэкIэ адыгэбзэмкIэ егъэ­джакIуэхэми лэжьыгъэшхуэ зэфIагъэкI. Бзэм и лъапIэны­-гъэр нобэкIэ фIыуэ къыдгуроIуэ, адэкIи ипэкIэ зыгъэкIуэтэн, зы­хъумэжыфын лъэпкъ Тхьэм дищI, Борис и лъагъуэм ирикIуэн щIэблэ куэду диIэну ди гуапэщ, - жиIащ абы.
Лэскэн район администрацэм егъэджэныгъэмкIэ и управленэм и унафэщIым и къуэдзэ Едгъул Залинэрэ Хьэтуей къуажэм дэт курыт еджапIэм и директор Гупсешэ Залинэрэ я къэпсэлъэныгъэхэм къыхагъэщащ урысыбзэр нэхъ текIуэу адыгэбзэр нэхъ щытрагъэкIуэт зэман дызыхуэ­кIуам Борис ди анэдэлъхубзэм зегъэужьынымкIэ, абы и пщIэр IэтынымкIэ хуабжьу лэжьыгъэш­хуэ зэрыригъэкIуэкIыр, адыгэ тхыбзэм и тхыдэм абы къып­хуэмылъытэну хэлъхьэныгъэш­хуэ зэрыхуищIыр, щIэныгъэлIым и гъащIэ гъуэгуанэр щIэблэм я дежкIэ щапхъэ зэрыхъур.
- БищIо Борис хуэдэхэр зы­рызщ. А псалъэхэм сэ сыткIи щыхьэт сытехъуэфынущ, дызэ­рысабийрэ абы и дуней тетыкIэм сыщыгъуазэщи, - жиIащ щIэныгъэлIым и классэгъуу щыта Нот Хьэсэнбий. - Абы и гъащIэ псор хуигъэпсащ адыгэ лъэпкъым. Борисрэ сэрэ зы хьэблэ дыкъыщалъхуащ, дыкъыщыхъуащ, зы классым дыщIэсащ. Ар школым фIы дыдэу щеджащ, икъукIэ дихьэхырт литературэм, зэхуэдэу фIыуэ къехъулIэрт адыгэбзэри урысыбзэри. АбыхэмкIэ дерсхэм классым щIэсхэм нэхъ­рэ нэхъыбэрэ Борис жэуап щитырт. СощIэж, зыгуэр тхылъым къеджэн хуей хъуамэ, ар зи пщэ иралъхьэр Борист, апхуэдизкIэ гупсэхуу, гугъэзагъэу ар абы ищIэрти, дэ, цIыкIухэр, псори ­дыдихьэхауэ дедаIуэрт. Зы махуи блигъэкIыртэкъым ар библиотекэм щIэмыхьэу. Къуажэми школми я библиотекэхэм ар зэмыджа тхылъ къыщIэнауэ къы­щIэкIынкъым. Псым и жапIэр езым къегъуэтыж, жаIэ. Борис адыгэбзэм хуиIэ лъагъуныгъэм хуишащ нобэ зыхуэIэижь бзэ­щIэ­ныгъэм икIи ехъулIэныгъэфIхэр абы щызыIэригъэхьащ. Адыгэ лъэпкъым и пщIэр дуней псом лъагэу щызыIэтахэм уащыщщ, уи цIэр фIыкIэ жыжьэ щыIуащ. Шэчыншэщ уи къуажэгъухэр уи зэфIэкIым дызэрыригушхуэр. Сы­нохъуэхъу илъэс куэдкIэ уу­зын­шэу адыгэ лъэпкъым ухуэ­лэжьэну.
Къэбэрдей-Балъкъэр радиом адыгэбзэкIэ и нэтынхэм я редактор нэхъыщхьэ Тэтрокъуэ Ас­темыр Борисрэ езымрэ я зэ­ныбжьэгъугъэр къызэрежьам ­теухуа гукъэкIыжхэмкIэ къыщIи­дзащ и къэпсэлъэныгъэр. Абы къызэрыхэщамкIэ, илъэс щэ ныкъуэ и ныбжьщ а тIум я зэныбжьэгъугъэм. 1972 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым зэгъусэу щIэтIысхьащ икIи абы щегъэжьауэ къызэдогъуэгурыкIуэ.
- Борис хуэдэ цIыху срихьэлIакъым: и хьэлкIэ, и щэнкIэ, и цIыхугъэкIэ, къапщтэмэ, и дуней тетыкIэкIэ дагъуэ щIыхуэпщIын бгъэдэлъкъым, - жиIащ Астемыр. - ДызэрызэрыцIыхурэ а зы щы­тыкIэм тетщ ар. Къэдгъэгубжьыну, и пIэ къитшыну баз куэдрэ дыщызэпихьа щыIэщ, ауэ зэи а зытет шыIэныгъэм къытхутешакъым. ФэрыщIагъ хэлъкъым. ИгукIи и псэкIи цIыху дахэщ. «Абы и гъусэу тIасхъэщIэх укIуэ хъунущ», - жаIэу псэлъафэ щы­Iэщ. Ар зыхужаIэхэм ящыщщ БищIор. Сыт хуэдэ гъуэгуани утехьэ, сыт хуэдэ Iуэхуи ухыхьэ хъунущ абы и гъусэу. УкъыщIэхуэнукъым, укъигъэпэжынущ, и блыпкъыр къыппэщIигъэкъуэнущ. ЦIыхушхуэу къытщыхъуа­-хэр дызэримыгугъауэ къыщы­щIэкIыж щыIэщ. Абыхэм яхуэдэкъым Борис. Адыгэбзэр зыIу­рылъ цIыху дунейм тетыху абы и лэ­жьыгъэр кIуэдынукъым, и зэ­фIэкI зрихьэлIа, и гуащIэ зы­хилъхьа псэлъалъэхэр сыт хуэдэ зэманми хэпсэукIынущ, абыхэм я гъусэу БищIо Борис и цIэри жаIэнущ. Сохъуапсэ фи жылэм, ап­хуэдэ цIыху телъыджэ къызэ­ры­дэкIам щхьэкIэ.
- Фи къуажэм и тхыдэм ухэп­лъэмэ, лIыфI куэд къыдэкIащ, унэтIыныгъэ зэхуэмыдэхэмкIэ узэрыгушхуэну, - къыпищащ Тэт­рокъуэм и псалъэм филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор Гъут Iэ­дэм. - Мы къуажэм сыщыщащэ­рэт, сыщымыщми, зыгуэркIэ се­гъэщIы­лIауэ щытарэт щIы­жы­пIэн IуэхугъуэфI куэд фи тхы­дэм хызолъагъуэри, Тхьэм фригъэ­фIакIуэ. Нобэм и гугъу пщIы­мэ, жылэм укъыщыдыхьэм тлъэгъуа къудейм и закъуэ «къуажэм сыдэсащэрэт» жыуигъэIэу фы­хъуэпсэгъуэщ. Фи пщэдейм сы­кIуэцIрыплъыну сыблэгъуаплъэкъым, ауэ мыбдежым щыс ныбжьыщIэхэм сахоплъэри, хьэкъыу си фIэщ мэхъу си нэм къи­лъагъухэм ящыщ гуэрхэр тха­кIуэшхуэ, щIэныгъэрыла­жьэш­хуэ, инженерышхуэ зэрыхъунур. Борис и гугъу сщIынщи, зи цIэр нэхъ жыжьэ Iуауэ къуажэхэм къы­дэкIахэм ябгъурыуващ ар. ДыщогуфIыкI, дрогушхуэ абы и ехъулIэныгъэхэм. НэхъыщIэу щытми, япэ ита нэхъыжь зы­къомым ящхьэпрыкIыжащ. Дэ­-ри ди япэ итущ къызэрыслъытэр. Ар псалъэ гъущэу щымытын щхьэкIэ: Борис адыгэбзэм елэжь гупым я пашэ щыхъуам щегъэжьауэ а унэтIыныгъэм и Iуэхур нэхъ къызэщIэрыуауэ, зыкъригъэIэтауэ зэрыщытыр хьэкъыу сэ сощIэ, си нэкIэ слъэгъуащ. Япэ итахэм зэхамыгъэкIауэ, адыгэ­бзэм ехьэлIауэ мыубзыхуауэ ­къэна гугъуехь зыбжанэр зэзы­гъэ­зэхуар БищIоращ. Абы къы­кIэ­лъыкIуэу псалъэгъэнахуэ зыбжанэ а гупым я Iэдакъэ къы­щIэ­кIащ. Борис зэлэжьыр адыгэ­бзэщ, дэри дызыхуэлажьэр адыгэ­бзэращ. Дэ, адыгэр, зы IэмыщIэ из фIэкIа дыхъуркъым, дунейм мелуан бжыгъэ хъу лъэпкъхэр тетщ. А лъэпкъы­шхуэхэм я бзэм дытехьэжмэ, мынэхъыфIу пIэрэ жызыIэхэр щыIэщ. Мы дуней дызытетымкIэ зэ зыкъэдвгъэгъази девгъэп­лъыжыт: цIыхур къэтщтэнщи, зыр нащхъуэщ, адрейр нэ фIы­цIэщ, хэт и щхьэцыр сырыхущ, хэти фIыцIэщ, дыщыпсэу щIы­пIэм сэтеи къурши иIэщ, псым уэруи, чэнжуи, къабзэуи, шэдуи урохьэлIэ. Мы Алыхьышхуэм а псори зэщхьыркъабзэу хуэмы­щIыну пIэрэт?! ХуэщIынт, ауэ абы щыгъуэ гъащIэ щыIэжынутэкъым. Зэмыщхь куэду дызэ­хэмытмэ, дэтхэнэми къызыхэ­кIар имыгъэлъэпIэжмэ, къыпимыщэмэ, абы щыгъуэм дунейр къутэжыну аращ. Ди бзэр фIыуэ щIэтлъагъун хуейр мы гъащIэр мыкIуэдыжын щхьэкIэщ. Борис­рэ абы и гупымрэ зыхуэлажьэр мис а зэмыщхьыныгъэр, дэ ды­зыщыщыр, ди къежьапIэр яхъу­мэну, ягъэбэтэну, зрагъэужьыну аращи, Тхьэм иригъэфIакIуэ. Фи къуажэгъу щIэныгъэлIым хузэ­фIэкIым хуэдэ зылэжьыфын, абы ефIэкIыжын куэд фи жылэм къыдэкIыну си гуапэщ.
Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор БакIуу Хъанджэрийрэ Би­щIо Борисрэ гъуэгуанэ зэ­ды­техьауэ зэрыцIыхуауэ щытащ.
- Илъэс 19 ипэкIэ Адыгейм, Къэрэшей-Шэрджэсым, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ щIэныгъэлI гуп Тыркум япэ дунейпсо кон­ференц щыIэу дыкIуат, - жиIащ БакIуум. - Абы щыгъуэм Борис шумэданэшхуэ иIыгът. Сыкъеплъри: «Уей, мы къэбэрдей щIалэжьым хьэпшып зыкъом Тыркум къыщищэхуну къэкIуауэ къыщIэкIынмэ», - жысIэри, ап­хуэдэфэ есплъат япэу щыслъэ­гъуам. АрщхьэкIэ шумэданэм и щыгъын зэхъуэкIым къищынэ­мыщIауэ, нэхъыбэу дэлъар тхылърэ абы щыпсэухэм яхуихьа саугъэтхэмрэт. Абы щыIэхуи зы тыкуэн щIыхьакъым. И зэпIэ­зэрытагъымкIэ, и акъылымкIэ ­сыкъыдихьэхауэ алъандэрэ ды­зэ­ныб­жьэгъущ. ЦIыхугъэшхуэ хэлъщ. Пэжым и телъхьэу, и Iуэху еплъыкIэр пхигъэкIыфу щытщ, икъукIэ лэжьакIуэшхуэщ. ЦIыхур фIыуэ елъагъу, езыхэри апхуэдэ дыдэу къыхущытыжщ.
Борис и хьэблэгъуу икIи и унэ­цIэджэгъухэу МуIэедрэ Мафурэрэ, Тохъу Мухьэмэд, курыт еджапIэм къыщыдэлэжьа Бет­рожь Ибрэхьим сымэ жаIэжхэм къыхэщащ ар цIыху гуапэу, гумащIэу, и гулъытэр дэтхэнэми лъигъэсу, зыпэрыхьа Iуэхур нэгъэ­сауэ зэфIигъэкIыу зэ­ры­щытыр.
ЕджакIуэхэм къызэхуэсахэр щагъэгъуэзащ «Гъуэгу къыхихам хуэпэжу» тхылъым щIэныгъэ­лIым теухуауэ ит тхыгъэхэм ящыщ зыбжанэм.
ЗэIущIэм и кIэм Борис ар къы­зэзыгъэпэщахэми абы кърихьэлIахэми фIыщIэ яхуищIащ и щхьэр лъагэу зэрырагъэлъа­гъужам, пщIэ къызэрыхуащIам папщIэ. Къуажэ администрацэм и унафэщI ДзыхьмыщI Анзор и ­къуажэгъу лъапIэм тыгъэ хуи­щIащ адыгэ щIакIуэрэ пы­Iэрэ.

ЩхьэщэмыщI Изэ.