Хьэлэмэтыр матэм илъщ, гъэщIэгъуэныр гъуанэм исщ, жытIэу щытащ дыщысабийм щыгъуэ. А псалъэхэм къарыкIыр и кIэм нэсу къыщыбгурыIуэр хьэлэмэтым е гъэщIэгъуэным урихьэлIа иужьщ, дауи. Матэм илъыр къипхыфынущ, и лъащIэми улъэIэсыфынущ, ауэ гъуанэм лъабжьэ имыIэнкIи хъунущ…
Сэ сыкъыщалъхуащ МэлгъэбэгкIэ зэджэ жылэ цIыкIум. Ар хеубыдэ Осетие Ищхъэрэ-Алание Республикэм. Адыгэхэм нэмыщI, къуажэм дэсщ булгъархэри. Языныкъуэхэм «гагаузы» жаIэ абыхэм щхьэкIэ. Булгъархэм я бзэр балъкъэрыбзэм пэгъунэгъущ. Езыхэр цIыху дахэщ, я фэкIэ адыгэми балъкъэрми къыдэщхьщ. Ди щIалэхэм къашащ абыхэм япхъу, ауэ ди адыгэ хъыджэбз а лъэпкъым яхыхьауэ сщIэжыркъым. Мэлгъэбэг дэс адыгэхэр Къаншыуей (Курп Ищхъэрэ) иIэпхъукIахэрщ. Сэ а жылэм сыкъыщыхъуами, ди адэ-анэр къыщалъхуар Къаншыуейрт. Мызэ-мытIэу тетхыхьащ а къуажэми, абы и щхьэкIэ щыIэ Инарыкъуей, Ислъэмей жылагъуэхэми. Ауэ, сэ гу лъывэзгъэтэну сыхуейт мы щIыпIэхэмкIэ щыIэ хьэлэмэт гуэрхэм.
Псоми ящIэ цIыхур псы здэщымыIэ щIыпIэ зэрымыIэпхъуэр. Тэрч районым хыхьэ Ислъэмеймрэ Инарыкъуеймрэ я Iэгъуэблагъэхэми къуэ кууум дэту псыхъуэ щыIэщ. Ар мэшкъыш-шэшэн лъэныкъуэмкIэ къокIри, Ислъэмейм къэмыс щIыкIэ километр бжыгъэкIэ щIым щIолъадэ. Псым Ислъэмейри Инарыкъуейри къиуха нэужь, Къаншыуей къуажапщэм къыщыщIожыжри, абыи Мэлгъэбэги блож, адэкIэ Хьэмидеймрэ Сухотскэ жылэмрэ я зэхуакум Тэрч щыхохуэж.
Зи гугъу сщIа къуэм, Инарыкъуеймрэ Ислъэмеймрэ деж щыIэм, мамонтым и дзэхэр къыщагъуэтауэ щытащ. Сыт лIэщIыгъуэ мы щIыпIэм а псэущхьэр щыщыпсэуар?! Ар зэкIэ щэхуу къэнэну Iуэхуу щытми, зы гъэщIэгъуэнщ...
Инарыкъуейм иIэщ «мэз IуащхьэшэдкIэ» еджэу гуэл хьэлэмэти. Абы ит псыр уефэнкIи къэбгъэсэбэпынкIи фIыщ, къабзэщ. Гъэмахуэм гуэлым псыр изу итщ, бжьыхьэ зэманыр къыщысым метр бжыгъэкIэ йотIысэх. «Мэз Iуащхьэшэдым» къыхашу Ислъэмей, Инарыкъуей къуажитIым псы дашэну я гугъат, арщхьэкIэ абы и лъащIэр зыхуэдэр нэхъапэ къэхутэн хуейуэ къалъытэри, Iуэхур къызэтрагъэувыIэжат. ЩIэныгъэлIхэр ирагъэплъами, къахуэхутакъым псым и лъащIэр. «Мыр дутIыпщмэ, псыр здэжэнумкIэ щыIэ жылэхэр тфIихьынщ», жаIэщ, тешыныхьыжри, ягъэбыдэжащ. Къуажэр зыхуеину псыри нэгъуэщI щIыпIэкIэ кърашащ.
Къаншыуей удэкIауэ Мэлгъэбэг ущыкIуэкIэ къуэ иIэщ, «Некрасов и къуэкIэ» еджэу. Лъэмыж цIыкIум уижрэ бгым метри 9-I0 хуэдизкIэ удэкIуеймэ, чырбыш плъыжькIэ къищIыкIауэ иIа щIыунэм ухуозэ. Абы къыхэнэжар чырбыш плъыжь къутахуэхэрщ иджыпсту. Дэ ди зэманым, курыт школым Некрасовыр щыдджым, зыми дигу къэкIыххэртэкъым а тхакIуэмрэ къуэмрэ пыщIэныгъэ гуэр зэхуаIэу…
Осетие Ищхъэрэ-Аланием хиубыдэ Сухотскэ къуажэм удэжрэ бгым тIэкIу уежэхмэ, Винограднэ зыфIаща жылагъуэ цIыкIур щыIэщ. ЛIыжь-фызыжьхэр а жылэм зэреджэу щытар Нэмыцэ-Колонкэт. Зауэм щIимыдзэ щIыкIэ, абы дэсахэр псори нэмыцэу щытауэ жаIэж. Зауэр къэхъеяуэ «нэмыцэр къокIуэ» щыжаIэм, къахуэщтэр къащтэри, къуажэр абыхэм ябгынауэ щытащ икIи зыми къагъэзэжакъым. Иджы жылэм адыги, осетини, урыси щопсэу.
Дэ додж Америкэм, Африкэм, нэгъуэщI щIыналъэхэм я щыIэкIэр, ауэ ди щIыпIэхэр фIыуэ тцIыхуркъым. Сыт щIэмыхьэлэмэтыр мы зи гугъу сщIа щIыпIэхэр нэхъ гъунэгъуу зэбгъэцIыхуну?!
МЭЛЫХЪУЭУНЭ-АХЪМЭТ Марие. Тэрч къалэ.
