1950 жылдан башлап биринчи июньда кёп къыралла Сабийлени къоруулауну халкъла аралы кюнюн белгилеп башлагъандыла. Бирлешген миллетлени организациясы уа 1959 жылда Сабийни эркинликлерини декларациясын къабыл этгенди, анга кёре, жаланда къырал угъай, атала-анала да балаларын къорууларгъа керекдиле. Бу кюннге жоралап, биз бек уллу таулу элледен биринде – Огъары Малкъарда экинчи номерли орта школуну школгъа дери бёлюмюню тамата юйретиучюсю Жангоразланы Борисни къызы Асият бла ушакъ этгенбиз.
- Асият, сабий сад не заманда ачылгъанды?
- Бизни сабий сад 2008 жылда, январьда ачылгъанды, тогъуз юйретиучю токъсан юч сабийге къарайдыла, окъутадыла. Керекмиди тау элде сабий сад? Хау, керекди. Нек? Сабий биринчи классха келгенинде, къыйналмай, къууанып окъусамы игиди, огъесе кючден юйренсеми? Бизде жылдан-жылгъа балачыкъла дерсде олтурургъа, устазгъа тынгыларгъа юйренедиле. Бир группада жыйылгъанла – ала кеслери жамауатдыла. Сабийле бир бирлерине болушадыла, шуёхлукъ жюрютюп башлайдыла. Ол иги сынауду.
«Билим бериу» федерал законнга кёре, окъутуу-юйретиу ишге къатышханла ючдюле: сабий, устаз, ата-ана. Кюн сайын юйретиучюле хар сабийни не зат билгенин, къалай айныгъанын аталарына-аналарына айтадыла, ала бизни байрамларыбызгъа да келедиле. Бютюнда атала келселе, аллай бир къууанч болады балачыкълада!
Аппаланы бла ынналаны юслеринден айтханда, аланы туудукъларыны сюймекликлери сабийге кюч береди, къууанчдан жюрегин толтурады. Биз ыйыкъгъа беш кюн ишлейбиз, аны айтханым, аппала, ыннала бла олтурургъа, сёзлерине къулакъ салыргъа да балаланы заманлары жетеди.
Къайсы школгъа да барыгъыз, эслериксиз: сабий садсыз биринчи классха келген сабий бир кесек жунчуйду. Андан сора бир туура затха эсигизни энчи бурургъа сюеме, биз сабийлени айнытхан этебиз, программагъа кёре окъутабыз.
- Тогъуз юйретиучюден сора башха устазла уа бармыдыла?
- Хау, музыкадан устаз, психолог, къошакъ билим бериу педагог да ишлейдиле. Сабийле жырларгъа, тепсерге, сурат ишлерге да юйренедиле. Ачыкъ айтайыкъ, юйде бир ананы да сабий саддача баласын айнытыргъа бош заманы болмайды.
Алимле айтханнга кёре уа, адам жашаууну биринчи жылларында бек терк айныргъа болады, артда ол мурдор анга битеу жашауунда къуллукъ этип турады. Сёз ючюн, сабий садда кёп тюрлю оюнла ойнайбыз, ала мыйыны да, санны-чархны да айнытадыла. Жомакъла кёп окъуйбуз, жигитлерини къылыкъларын тинтебиз, сюзебиз, аланы юлгюлеринде игилик-аманлыкъ не зат болгъанын ангылатабыз. Жаныуарланы, битимлени, бояуланы атларын биледиле, уллуну-гитчени айырадыла. Бек магъаналысы уа – кеслерини оюмларын айтыргъа юйренедиле.
- Асият, тау эллеге командировкалагъа баргъанымда эшитирге тюшеди: малкъар тилни билмеген сабийлени саны ёсюп барады. Огъары Малкъарда бармыдыла аллай жашчыкъла бла къызчыкъла?
- Жарсыугъа, бардыла. Кёп тюйюлдюле. Болсада, бир-бирде жаланда орус тилде сёлешген экижыллыкъ сабийле келедиле бизге. Аллай балачыкъланы саны жылдан-жылгъа кёбейе барады. Биз, сабий садда ишлегенле, бу жарсыуну къыйынлыгъын ангылайбыз.
Хау, телефонда хар зат да орус тилде, телевизор да алай, сабий а эшитгенин къайтарады. Орус тилсиз биз жашау эталлыкъ тюйюлбюз, аны тынгылы, терен, иги билирге керекди. Сабийни не жаны бла да билим алыргъа эркинлиги барды.
Алай шёндюгю дунияны адамлары кёп тиллени биледиле, биз ана тилибизни нек унутургъа керекбиз? Тюрк дуния чексизди. Малкъар тилни билген тюрк дуниягъа атлам этеди. Бизни дуниягъа къошхан бек уллу кючледен бири ариу ана тилибизди. Хар таулу юйюрде малкъар тил жюрюрге керекди.
- Таулу районлада орналгъан сабий садланы бир-бирлеринде малкъар тилде дерсле жокъдула. Ахырысы бла да! Сизде къалайды болум?
- Бир ыйыкъгъа малкъар тилден эки дерс бериледи. Аны бла чекленмейбиз, битеу башха дерследе да ана тилибиз бла хайырланабыз. Анга илмуда билингвизм дейдиле, ол аламат окъуу методикады. Тюз айтасыз, шёндюгю дунияда бир тил бла чекленип къалыргъа жарамайды.
- Жылдан-жылгъа ингилиз тилни даражасы да ёсюп барады. Сизни сабий садыгъызда ингилиз тилден дерсле бардырыламыдыла?
- Угъай, биз окъутхан программалада ингилиз тил жокъду. Алай алимле айтханнга кёре, ууакъ сабийле жангы тиллеге бек терк юйренедиле. Баям, келлик жыллада ингилиз тил бизде да боллукъ болур.
Ушагъыбызны ахырында энчи чертип айтыргъа сюеме: бизни сабий садда ишлегенле къолларындан келгенни аямайдыла, отоуланы жасайдыла, бизге жюрюген балачыкълагъа таплыкъгъа хар затны этедиле, ариу сёзлерин къызгъанмайдыла, жарыкъдыла. Ишибиз огъурлу болгъаны ючюн, жылла бла бизде уруннганланы бетлери окъуна нюрлюледиле. Эллилерибиз да сау болсунла, сый-хурмет этедиле, къыйыныбызны биледиле. Хар сабийни да билим алыргъа да, насыплы болургъа да эркинлиги барды, биз аны ол баш эркинлигин жалчытабыз.
Ушакъны Байсыланы
Марзият бардыргъанды
