Урыс къэралыгъошхоу дзэ зэтегъэпсыхьагъэ зиIэм илъэсишъэм ехъурэ ячIыгу къагъэгъунэзэ, къушъхьэчIэс адыгэхэр зыпэуцужьыхэ нэуж Кавказыр зыштэнэу гухэлъ зиIэ империем зэрэтемыкIощтхэр къагурыIуагъ. Адыгэм инахьыбэр хъугъэм еуцолIагъэп, шъхьакIор ашхышъугъэп, къяджэгъэ хэгъэгум игъогу тетэу псычIэгъ хъугъэр бэдэд, нэмыкI къэралыгъохэм ащымыгупсэфхэу, зым икIыхэмэ, адрэм кIохэзэ, хьадэгъур хымэ чIыгум изыгъотагъэри макIэп. Ащ тетэу тилъэпкъ тхьамыкIэгъошхоу лъэпкъ гъэкIод заор ыухыгъ.
КъытэхъулIагъэм тырымыгущыIэу, етIани илъэсишъэм ехъу тешIагъ. Зигупсэ имыкIыжьыгъэр къэбар тхьамыкIагъом щыгъозагъэп, тарихъым хэтэу ткIугъэп, тшIэщтыгъэр зэгорэм адыгэхэр бэ хъухэу Кавказым зэрисыгъэхэр ары ныIэп. Ренэу сыгу къэкIыжьы Унэрэкъо Мирэ къыIотэжьыгъагъэр. ЗэшыпхъуитIумэ яз зэрыс унагъор икIыжьы зэхъум, нысэри адикIыжьынэу хъугъэти, ахэм гущыIэ зэратыжьыгъагъ тыдэ щыIэхэми, мазэм икъихьагъум унэм къикIыхэмэ мазэм зэдеплъыхэзэ ашIынэу, зэдэгущыIэнхэу. Зын къылъфыгъитIур зэпэчыжьагъэхэми, мазэм зэдеплъыхэмэ, зэрэлъэгъугъэхэм фэдэу ягъашIэ къахьыгъ.
ЕтIанэ уахътэ тешIи Урысыем-рэ адыгэхэр зэрыс хэгъэгухэмрэ нахь зэхахьэхэу, СССР-м икъэлэшхохэм ащеджэнхэу нэбгырэ зырызхэр къакIохэу зырагъажьэм, нахь къэбар горэхэм тащыгъуазэ хъугъэ. КъэсэшIэжьы, я 80-рэ илъэсхэм комсомольскэ путевкэкIэ Югославием ыкIи Венгрием сызэращыIэгъагъэр. Белград игупчэ ит хьакIэщым дэжь адыгэ кIалэхэр, пшъашъэхэр къызэрэIухьэгъагъэхэр, къызэрэтпэгъокIыгъагъэхэр. IэкIыбым щыIагъэхэр а лъэхъаным къытхэтыгъэх, ау сэщ фэдэу адыгэхэр IэкIыбым апэрэу щызылъэгъугъэхэмкIэ адыгабзэр Белград зэрэщыIурэр бгъэшIэгъонэу щытыгъ. ЕтIани дэгъоу къэсшIэжьырэр къапэгъокIыгъэхэри къызпэгъокIыгъэхэри зэрэзыфэсакъыжьыщтыгъэхэр ары.
А лъэхъаным къэкIожьыным игугъэ IэшIу-IэшIоу тилъэпкъэгъухэм къыздырахьакIыщтыгъ. А лъэхъан закъор арэп, адыгэр зикIыжьыгъэм къыщегъэжьагъэу къыгъэзэжьын гухэлъ иIагъ, ащ кIэхъопсызэ, игъашIэ хымэ чIыгум щихьыгъ. Ащ фэгъэхьыгъэу гугъэуз къэбарыбэ къатхыжьыгъэу щыI.
Непи къэкIожьыным икъэбар тыухыгъэу щытэп. IэкIыбым къикIэу къэкIуагъэм апэ тызыIукIэ-кIэ, къыгъэзэжьын ыгу хэлъмэ теупчIы. Загъорэ тегупшысэрэп ащ Iофэу пылъым. Нахь цIыф Iушхэу, ахэхьэгъэ-ахэкIыгъэхэу мы Iофым лъэныкъуабэкIэ къеплъынхэ зылъэкIыхэрэм къаIоу къыхэкIы къэмыкIожьышъущтхэми, нахьыбэрэ тызэхэхьанхэ, анахьэу тиныбжьыкIэхэр зэрэшIэнхэ зэрэфаер. Ау пIоныр зы, пшIэныр, бгъэцэкIэныр нэмыкI шъыпкъ.
Непэ сигерой зыIорэм нахьи зышIэрэр нахьыбэ цIыф, зилъэпкъ гукIэгъу мыкIосэрэ кIэ- лэ чанэу Сэхъутэ Аскэр. Лъэпкъ Iофым тIэкIу нэмыIэми хэщэгъэ цIыфхэм ар дэгъоу ашIэ, иныбжьыкIэгъум къыщегъэжьагъэу ащ фэлажьэ. Краснодар гурыт еджапIэр къызыщеухым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ, АР-м и Президентэу Шъэумэн Хьазрэт ипресс-къулыкъу ипэщагъ, «Адыгэ Хасэми» Краснодар краим и «Адыгэ Хаси» ятхьаматэу къыхэкIыгъ. Сыдрэ Iоф зегъэцакIи апэ итмэ ащыщыгъ, шIотэрэзыр къыIон ылъэкIыгъ.
2012-рэ илъэсым черкес общественнэ организациехэм я Координационнэ Совет УФ-м и Президентэу В. Путиным зызыщыфигъэзэгъэ Джэпсалъэм кIэтхагъэхэм Аскэр ахэтыгъ. Сирием къыщежьэгъэ зэо зэпэуцужьым адыгэхэр къыхэщыжьыгъэнхэм ар фэгъэхьыгъагъ. Адыгэхэр Сирием къищыжьыгъэнхэмкIэ, ахэр тикъуаджэхэм адэгъэтIысхьэгъэнхэмкIэ Сэхъутэм Iофышхо ышIагъ. Ар Iоф къызэрыкIоу щытыгъэп, Iофыгъо пчъагъэ зэшIохыгъэн фэягъ. Аскэр УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет и Тхьаматэ дэжь щыIэ Координационнэ Совет хэтыгъ. Тыдэ зыщэIэми, ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, ежьыри гупсэф иIагъэп, игъусэхэми рэхьатыгъо аримытэу шIэгъэн фаем еусагъ, къыугупшысыгъ, зэшIуихыгъ. Сирием къыращыжьыгъэхэм псэупIэхэр агъотыгъэмэ, къоджэ цIыкIу псаоу щыIэхэмэ, «зыгорэущтэу щыIэных» ымыIоу, IофшIэн ямыIэмэ агу зэрэкIодыщтыр, зэрэщы-мыIэшъущтхэр къыгурыIуи, республикэм и Премьер-министрэ иунашъо зыгъэцэкIэн фаехэм зыкIамыгъэцакIэрэр зэхифыгъ ыкIи къэкIожьыгъэхэм янахьыбэм IофшIэн агъотыгъ. Ащ фэдэу Сэхъутэм игулъытэ бэ къыубытырэр.
Джыри Аскэр зы IофыкIэ къырихьыжьагъ. 2021-рэ илъэсым адыгэу IэкIыбым щыпсэухэрэм яорганизациехэр зэхахьэхи тилъэпкъэгъоу Сирием исхэм IэпыIэгъу афэхъунхэу тыраубытагъ. Ащ фэгъэхьыгъэу мы мафэхэм гущыIэгъу тыфэхъугъ Сэхъутэ Аскэр.
- Сирием граждан заоу щыкIорэм къыхэкIэу къэкIожьыхэмэ зышIоигъо адыгэ унэгъуабэ щыI, ау ушъхьагъубэмэ япхыгъэу ахэм ягухэлъ къадэхъурэп, - еIо Аскэр. - АпэрэмкIэ ахъщэм епхыгъэ Iофыгъохэр, псэупIэ фонд зэрэщымыIэр, IофшIапIэр зэрэгъэгъотыгъуаер ыкIи нэмыкI пэрыохъубэ апэкIэ къекIы. Мы Iофым ыгъэгумэкIырэ активистхэр бэрэ зегупшысэхэ нэуж зы хэкIыпIэ къагъотыгъ. Тилъэпкъэгъухэм якIалэхэм Хэкужъым гъэсэныгъэ щызэрагъэгъотынымкIэ IэпыIэгъу тафэхъунэу итхъухьагъ. НыбжьыкIэхэр мыщ щеджэнхэу къызыкIохэкIэ, урысыбзэр зэрагъэшIэщт, чIыпIэм щыгъуазэхэ хъущтых, IофшIапIэ щызэрагъэгъотыщт, Урысыем щыпсэунхэ фитхэу статус яIэщт, цIыкIу-цIыкIоу къызэрыкIыгъэ унагъохэри къащэжьынхэ алъэкIыщт. Ащ тетэу нахь зэпэблагъэ тыхъуным изыIахьэу, изылъэмыджэу ар хъущт. АпэрэмкIэ ныбжьыкIэ 20 еджакIо къэтщэн тыгу хэлъыгъ. Ау къакIомэ зышIоигъохэм япчъагъэ бэкIэ нахьыбэ хъугъэ, нэбгырэ 47-рэ икъугъ. Ахэм илъэс 17 зыныбжьыхэри ахэтых.
Ау ныбжьыкIэхэр зэрыс унагъохэм еджапкIэр хэгъэкIи, Урысыем къырынэсынхэу гъогупкIи яIагъэп. Ащ тыкъыпкъырыкIызэ, проектым игъэцэкIэн пае ахъщэ тыугъоинэу едгъэжьагъ. Проектым ипащэх диаспорэм щыщ активистхэу, Канадэ щыIэ черкес организацием ипащэу СтIашъу Орфан, Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэм я Федерацие ипрезидентэу Баш Нусрет, ТыркуемкIэ Кавказ обществэхэм я Федерацие ипрезидентэу Йилдыз Щекерджи, Израиль и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу Нэпсэу Зэчэрый, США-м и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу Хьатикъое Хьакъан, Нюрнберг и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу Фрайди Барасбай ыкIи Тыркуем, Европэм, США-м яактивистхэу Нэгъой Яшар, Абдзах Тинэ, Цэй Сэбахь, Чэтэо Маруан, СтIашъу Ихьсан, Нэпсэу Зэчэрый, Хьакъан, Нэпсэу Саусэн, Нур Барысбай, Гунзиль Шурдум, Требзу Яра, Щамиль Эрдоган, Умер Атлар, Шэджэн Фарук ыкIи Шэуджэн Аминэ. Ахэр фондым ахъщэкIэ IэпыIэгъушхо къыфэхъугъэх. КъасIомэ сшIоигъу проектым Иордан ыкIи Европэ адыгэ организациехэр къызэрэхэмылэжьагъэхэр. Ау а хэгъэгухэм цIыфхэр къарыкIыгъэх активистхэу проектым IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэр.
Краснодар краим и Адыгэ Хасэ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым ичIыпIэ активистхэу обществэу «Пэрыт» зыфиIорэм хэтхэу Къат Дию, Атилла Гусер, Бэлъкъар Гъазый, СтIашъу Ахьмэд. Спонсорхэм пшъэрылъ зыфашIыжьыгъ ныбжьыкIэхэм ягъогуп-кIи, явизэхэм, подготовительнэ факультетым зэрэщеджэщтхэм апэIухьащт ахъщэри, медицинэ страховкэри, ятхылъхэм язэдзэкIыни, стипендием апэрэ илъэсым тефэщтыри афатынэу.
НыбжьыкIэхэр Адыгеими щедгъэджэнхэу тыгу хэлъыгъ, ау тэ тиуниверситетитIу ныбжьыкIэхэр аштэнхэу хъугъэп. Ащ къыхэкIэу ныбжьыкIэхэр Краснодар краимрэ Къэбэртэе-Бэлъкъарымрэ яеджапIэхэм атедгощагъэх. Пшызэ къэралыгъо университетым студент II ыштагъ, Пшыз къэралыгъо мэкъумэщ университетым, физическэ культурэм, спортым ыкIи туризмэм яуниверситет ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым нэбгырэ 36-рэ ачIэхьагъ.
Студентхэр еджэным зэрегугъухэрэр сигуапэу къыхэсэгъэщы. Сэ Краснодар щеджэхэрэм Iоф адэсэшIэшъ, ахэм яхьылIагъэу къасIомэ сшIоигъу. Ахэм гъэхъагъэхэр еджэнымкIи спортымкIи ашIых. ГущыIэм пае, Гъыщ Яхье дзюдомкIэ Сирием ичемпион, Хьаджэбыекъо Ма-рах каратэмкIэ Сирием ичемпионк. УФ-м гъэсэныгъэмкIэ и Министерствэ студентхэм ягъэхъагъэхэр къыдилъытэхи, ыпкIэ хэмылъэу Краснодаррэ Налщыкрэ нэбгыри 7 ащеджэнэу чIыпIэхэр къаратыгъэх. Краснодар щеджэрэ пшъэшъитIу адыгэ кIалэхэм адэкIуагъэх. ЗэкIэ ныбжьыкIэхэм фитыныгъэ яI Краснодар щыпсэунхэу, сэнэхьатэу къыхахыгъэхэм ялъытыгъэу апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэу загъэхьазыры. Ахэм ащыщых IэкIыб къэралыгъуабзэхэм язэгъэшIэн, проектированиер, компьютернэ технологиехэр ыкIи медицинэр.
Мы проектым фэдэу къэралыгъуабэмэ ялIыкIохэр зыхэлажьэхэрэр апэрэу зэхэтщагъ, ащ мэхьанэшхо иIэу сэ сеплъы. Тилъэпкъэгъу кIэлэцIыкIухэм уишIуагъэ ябгъэкIыныр, граждан заор зыщыкIорэ хэгъэгу зэхэтэкъуагъэм къипщынхэшъ, чIыгужъым щебгъэджэнхэр шIушIэнымкIэ зыфэдэ къэмыхъугъэ щысэ хъугъэ, джары цIыфыгъ, адыгагъ зыфаIорэр. Непэ уарыгушхон фае ащ фэдэ гупыкI зиIэхэр тилъэпкъ къызэрэхэкIыгъэхэм.
Сихъу Гощнагъу.