Тюнене КъМР-ни Башчысы Казбек Коков Парламентни мекямында депутатла бла тюбешгенди. Анда сёз республиканы 2021 жылда социал-экономикасыны болумуну, быйылгъа салыннган борчланы юслеринден баргъанды.
Жыйылыугъа министрле, жер-жерли самоуправление органланы келечилери да чакъырылгъандыла. Аны Парламентни спикери Татьяна Егорова бардыргъанды.
Казбек Валерьевич тюбешиуню Россейде, тыш къыраллада шёндюгю болумну, политика къымылдауланы, РФ-ге къажаулукъну эсге алып бардырыргъа оноу этилгенин билдиргенди.
- Россейни президенти Владимир Путин нацизмни ниетлерини жайылыуун эмда къыралыбызны тёгерегинде къоркъуулу болумланы тохтатыугъа уллу къыйын салгъанын кёребиз. Алай Украина, анга болушхан запад къыралла, Америка бизни эшитмегендиле, мамырлыкъны орунуна къажаулукъну сайлагъандыла. Ала Россейни къарыусуз этип, ахырда чачыугъа салгъандыла битеу кючлерин. Быллай болумлада Донецкни, Луганскны, ала бла бирге уа Россейни да къоркъуусузлукъларын жалчытыргъа керекди. Украинаны сауутланыуун тохтатыр мурат бла башланнганды анда энчи операция,-дегенди ол.
Алай запад къыралла Россейни тохтатыр ючюн экономика, финанс санкцияла кийиргендиле, информация уруш ачхандыла. «Не кюрешген эселе да, бизни душманларыбызны жамауатны чачалмагъандыла. Ол угъай, халкъ бютюнда бирикгенди»,-деп къошханды.
Казбек Валерьевич шёндюгю болумда къырал власть органла экономиканы ышаннгылылыгъын сакълауда, социал излемлени жалчытыуда къаллай мадарла толтургъанларын халкъгъа баям этиуню магъаналылыгъын белгилегенди. «Былтыр республиканы социал-экономикасында эсепле бла шагъырей этерге, быйыл бизни аллыбызда болгъан муратланы юслеринден сизде билдирирге сюйюп къурагъанбыз бу тюбешиуню»,-деп чертгенди республиканы оноучусу.
Россейге къажау санкцияла уа алгъын да кийирилгендиле, алай ала къыралны экономикасын айнытыугъа жангы амалла бергендиле. Казбек Коков озгъан жыллада жыйышдырылгъан сынау бюгюннгю болумладан бет жарыкълы къутулургъа себеплик этериклерине ийнаннганын айтханды.
-Анга уа экономикада тарихле да шагъатлыкъ этедиле. Былтыр республиканы кесинде чыгъарылгъан продукцияны ёлчеми, ал тергеулеге кёре, 205,4 миллиард сомдан озгъанды. Ол а 2020 жылны 102,6 проценти тенглиди. Ёсюу эл мюлкде да барды. Былтыр 68,8 миллиард сом багъасы продукция чыгъарылгъанды, ол а 2020 жылны 110 проценти тенглиди,-деп билдиргенди республиканы оноучусу.
Туризмде жетишимле энчи белгиленнгендиле. Былтыр республикада миллиондан аслам адам солугъанды. Юч жыл мындан алгъа туризмден бюджетге 2 миллиард сом тюшген эсе, былтыр а файда 10 миллиарддан озгъанды. Казбек Коков республиканы къонакълары къуру санкцияланы хайырындан ёсмегенлерин чертгенди. Ол отрасльни айныууна тийишли инфраструктура къуралгъаны себеплик этгенин айтханды.
Былтыр бюджетни файдасы 51,9 миллиард сомгъа жетгенди. Республиканы кесини файдалары ёсгенлерин да иги шартха санагъанды докладчы. «Кеси файдала 13,7 миллиарддан озгъандыла. Ол а къыралны жанындан бизнесге этилген болушлукъну хайырлылыгъына шагъатлыкъ этеди»,-дегенди Казбек Валерьевич.
Къоранчла 50, 2 миллиард болгъандыла. Къытлыкъгъа къарамай, кредит борчла алынмагъандыла, аны бла бирге къырал борч 360 миллион сомгъа азайтылгъанды. Былтыр а аны тёлеуге 23 миллион сом бёлюннгенди. «Бир 3-4 жыл мындан алгъа жумушлагъа 400 миллион къоратылып тургъанды. Былтыр а аялгъан ахчаны социал магъаналы жумушлагъа къоратыргъа онгубуз болгъанды»,-деп къошханды республиканы башчысы.
Социал магъаналы жумушланы арасында бюджет сферада ишлегенлени айлыкъларын былтыр августда 10 процентге кётюрюрге къолдан келгенин белгилегенди. Бу тёлеулеге бюджетде къошакъ халда 504,5 миллион сом салыннганды. «Жылны эсеплерине кёре, былтыр орталыкъ айлыкъ 31 679 сом болгъанды, ол а 2020 жылны ёлчеминден 4,9 процентге асламды»,-деп чертгенди Казбек Валерьевич.
Алай бла уа халкъны орталыкъ къолайлыгъы 22,0 минг сомдан 25,8 минг сомгъа дери ёсгенди. Факъыралыкъны ёлчеми уа 24,2 процентден 18,2 процентге дери азайтылгъанды. Бу тарихлеге кёре республика къыралны алчы субъектлерини арасындады.
Докладда инсанланы къауумларына къырал себепликни, урунуу рынокну ышаннгылылыгъын сакълауну, миграция болумланы юслеринден да айтылгъанды. Кёп жылланы ичинде биринчи кере болуп, халкъны саны къорамагъанды. «Сёзге, он жыл мындан алгъа тышына 5548 адам кетген эди, 2017 жылда уа – 2397 адам. Былтырны тарихлерине тийишлиликде, халкъны санына 250 адам къошулгъанды. Адамларыбыз тышына кетмегенлери бек магъаналыды»,-дегенди Казбек Валерьевич.
Сёз миллет проектлени тамамлауну, аланы чеклеринде социал объектлени ишлетиуню эм жангыртыуну, жол мюлкню тапландырыуну, адамланы оюла тургъан юйледен кёчюрюуню, эл мюлкню айнытыуну мадарларыны, къурулушда жетишимлени юслеринден да баргъанды. Казбек Валерьевич Тырныауузда вольфрам-молибден жарашдырыу комбинатны ишин жангыртыу жаны бла проектни болжаллары алышынмагъанларына энчи эс бургъанды.
Муратланы юслеринден айта, жылны ахырына дери социал магъаналы 70 объект ишлетирге белгиленнгенин билдиргенди. «Жууукъ кюнледе уа «Восточный» микрорайонну проектин кёргюзтюрге сюебиз. Анда инвестицияланы саны 40 миллиарддан озадыла. Алгъын микрорайонну айнытыргъа онг болмагъанды. Алай «Стимул» федерал программаны мурдорунда къурулуш бардырыллыкъ жерде инфраструктураны къураргъа амалыбыз боллукъду»,-дегенди республиканы башчысы.
Быйыл жолланы тапландырыу, халкъны суу бла жалчытыу, пассажирлени жюрютюуню игилендириу, туризмни андан ары айнытыу жаны бла мадарла андан ары бардырыллыкъдыла. Цифралы экономиканы игилендириуге уа энчи эс буруллукъду.
- Битеу бу мадарда халкъны къолайлыгъын, ырахматлы жашауун къураугъа бурулупдула. Алай салыннган борчланы бет жарыкълы толтурур ючюн а, жамауат-политика ышаннгылылыкъны сакъларгъа, жамауатны бирикдирирге, властьны бла халкъны араларында байламлыкъланы кючлерге тийишлиди. Барыбыз да биригип ишлесек, аланы тамамлаяллыгъыбызгъа толу ийнанама,-дегенди докладыны ахырында Казбек Коков.
Татьяна Егорова Казбек Коковха республиканы социал-экономика болумуну юслеринден терен доклад этгени, толтурургъа белгиленнген жумушланы юслеринден айтханы ючюн ыразылыгъын билдиргенди. «Депутатла аланы жашауда бардырыуда къолдан келгенни этерге хазырдыла»,-дегенди.
КъМР-ни Башчысыны доклады газетни келир номеринде толусунлай басмаланырыкъды.
Тикаланы Фатима.
