РФ-ни урунуу эм социал къоруулау министри Максим Топилин Къабарты-Малкъаргъа ишчи жолоучулугъуну чеклеринде Правительствону юйюнде Шимал-Кавказ федерал округну субъектлеринде социал жумушла ючюн жууаплы органланы келечилери бла уллу кенгеш бардыргъанды. Анда сёз «Демография» федерал проектни СКФО-ну субъектлеринде толтурууну юсюнден баргъанды.
Кенгешге КъМР-ни Башчысыны къуллугъун толтургъан Казбек Коков, Урунуу эм иш бла жалчытыу жаны бла федерал службаны таматасы Всеволод Вуколов, РФ-ни Президентини СКФО-да толу эркинликли келечисини орунбасары Игорь Бабушкин, КъМР-де баш федерал инспектор Евгений Ткачёв, КъМР-ни Парламентини спикери Татьяна Егорова, премьер-министр Мусукланы Алий да къатышхандыла.   
Аны ача, Казбек Коков  сюзюлген соруула республикагъа, саулай Шимал Кавказгъа да магъаналы, РФ-ни Президентини май указында салыннган стратегиялы борчланы чеклеринде ала бютюнда  къыйматлы болгъанларын айтханды.   Къабарты-Малкъарда уа  май указны эмда миллет проектлени тамамларгъа хазырланыу жумушла бардырыладыла. Ол санда тийишли праволу база къуралгъанды. «50 бёлюмге кёре толтурулгъан 49 регион проектни паспортлары къабыл кёрюлгендиле, ахча бюджетге салыннганды»,-деп къошханды Казбек Коков.
«Демография» федерал программаны юсюнден айтханда уа, ол беш бёлюмге юлешинеди, аланы хар бирини да паспортлары къабыл этилгендиле.  Аланы толтурургъа 23 миллиард сом керекди, республика анга кесини юлюшюн къошарыкъды.
Къабарты-Малкъар халкъны къолайлыгъын ёсдюрюуге бурулгъан сынау халда тёрт регионда ишлеген федерал программагъа къошулгъанды. Аны чеклеринде уа 2024 жылгъа дери адамланы файдаларын ёсдюрюрге, къолайсызлыкъны эки кереге къысхартыргъа борчла салыннгандыла.
«Жарсыугъа, къыралда болгъан орталыкъ ёлчемледен артха къалабыз. Болсада проектни чеклеринде къолайсыз юйюрлеге къошакъ болушлукъ берилликди. Ол мурат бла жууукъ кезиуде республикалы законлагъа тюзетиуле кийирилликдиле»,-дегенди КъМР-ни оноучусу.
Казбек Коковну акъылына кёре, бу борчланы толтурур ючюн, экономиканы айнытыу жаны бла мадарла бардырыргъа тийишлиди. Ол санда жангы предприятияла ачыладыла, алада бийик технологиялы ишчи жерле къураладыла. Андан сора да, инвесторланы кёбейтиуге, алагъа тийишли амалла бериуге энчи эс бурулады.
Кенгешде Юрий Бабушкин да сёлешгенди. Ол жыйылгъанланы полпред Александр Матовниковну атындан алгъышлагъанды эмда СКФО-ну субъектлерине федерал ара энчи эс бургъаны ючюн ыразылыгъын айтханды. «Быллай жыйылыула миллет проектлени жетишимли толтурургъа, бизге салыннган борчланы жетишимли тамамларгъа онг бередиле»,-дегенди ол.

Ызы бла Максим Топилин къыралны инсанларыны къолайлыкъларын ёсдюрюу, социал излемлерин жалчытыу жаны бла къаллай программала толтурулгъанларыны юсюнден айтханды.  «Демография»  федерал проектде уа къыйын жашау болумгъа тюшген юйюрлеге болушлукъ бериу, саулукъ сакълауну игилендириу, спортну айнытыу жаны бла жумушла белгиленнгенлерин чертгенди.  «Къыралда халкъны санын ёсдюрюу жаны бла тюрлю-тюрлю мадарла этиледиле, ала хайырлыдыла. Алай, жарсыугъа, ахыр  кезиуде кемчиликле ачыкъланнгандыла, бу программа аланы кетерирге болушурукъду»,-дегенди федерал министр.
Проект  беш бёлюмге юлешинеди.  Ол санда сабий туугъанда юйюрге болушлукъ этилликди, балаларына къарагъан кезиуде юйде тургъан аналаны квалификацияларын ёсдюрюу, жангы усталыкълагъа юйретиу жаны бла мадарла да толтуруллукъдула. Энчи эс 1,5 жылдан 3 жылгъа дери балачыкъланы школгъа дери билим бериу учрежденияла бла жалчытыугъа бурулады.   
Максим Топилин ахыр эки жылда Шимал Кавказны регионларында сабийлени саны азайгъанын жарсыулу шартха санагъанды. «Юйюрлеге къырал къаллай болушлукъ бергенин ангылатыргъа  керекди. Жарсыугъа, регионлада бу иш керекли даражада бардырылмайды»,-деп къошханды докладчы.
Андан ары ол жыйылгъанланы хар проект бла энчи шагъырейлендиргенди. Регионланы оноучуларын сабийлеге 18 жыл толгъунчу тёленнген пособиялагъа эс бурургъа чакъыргъанды. «Халкъны саны ёсеригин сюе эсек, юйюрлени къолайлыкъларын игилендирирге борчлубуз. Федерал ара битеу пособиялагъа да ахча бёледи, ол санда 1,5 жыл толгъунчу балачыкълагъа тёлеулеге, юйюрде экинчи, ючюнчю сабий туугъанда, аналыкъ капиталгъа да. Алай регионла сабийге 18 жыл толгъунчу этилген тёлеулеге эс бурмайдыла»,-дегенди ол.
Тюрлю-тюрлю сылтаула бла, ол санда саулукълары бла байламлы, сабийлери болмагъан юйюрлеге хакъсыз медицина болушлукъ бериу жаны бла мадарла да толтуруллукъдула.  Бу жумушлагъа ахчаны борчлу халда медицина страхованияны фонду бёледи.  Министр регионлада ЭКО амалгъа сурам къалай болгъанын тинтирге кереклисин чертгенди. «Ол магъаналы эсе,  программа кенгертилликди»,-деп къошханды ол.
Сёз юч жыл толгъунчу сабийлени школгъа дери билим бериу учрежденияла бла жалчытыуну, алада очередьлени кетериуню юсюнден да баргъанды. Федерал министр регионланы «Тамата тёлю» программагъа тири къатышыргъа чакъыргъанды. Аны толтурургъа 2024 жылгъа дери 50 миллиард сом бериледи.
Бу ахчагъа социал эм саулукъ сакълау учрежденияла ишлетилликдиле неда тапландырыллыкъдыла. «Шимал Кавказны регионларындан бу программагъа заявкала алыкъа келмегендиле. Алай инфраструктураны жангыртыргъа кереклиси уа баямды»,-дегенди ол.
Ахырында федерал министр, регионлагъа къыйын борчла салыннганларын белгилеп, битеу жууаплы органланы биригип ишлерге чакъыргъанды. «Барыбыз да бирден къадалып кюрешсек, РФ-ни Президентини буйрукъларын толтурургъа, белгиленнген ёлчемлеге жетиширге къолубуздан келликди», - деп чертгенди.
Ызы бла бардырылгъан кенгешде СКФО-ну субъектлерини келечилери  2024 жылгъа дери къыралда къолайсызлыкъны кетериуню, халкъны жашау болумларын игилендириуню амалларын сюзгендиле.
Андан сора Максим Топилин бла Казбек Коков журналистлени сорууларына жууапла бергендиле. Максим Анатольевич кенгешни эсеплерин чыгъаргъанды, артыкъда бек къаллай соруулагъа эс бурулгъанын айтханды.
Казбек Коков а «Демография» программаны чеклеринде КъМР-де къаллай жумушла толтурургъа белгиленеди деген соруугъа, жууап бере: «Абаданлагъа  къыралны жанындан не заманда да энчи эс бурулгъанды. Жангы мадарланы юслеринден айтханда, Хорламны кюнюнде Уллу Ата журт урушну ветеранларына 30-шар минг сом тёленирикди, абаданланы жашау болумларын игилендириу жаны бла жумушла тамамланыллыкъдыла, таматаланы саулукъларына багъыу да баш борчладан бири болгъанлай къалады»,-дегенди.