Чыгъармалары – жашаугъа махтау салгъан ёмюрлюк макъамла

Бу кюнледе РФ-ни, КъМР- ни да искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу, республиканы Къырал саугъасыны лауреаты, РФ – ни Композиторларыны союзуну члени Владимир Моловну дуниядан кетгени барыбызны да бек жарсытханды
Моловну чыгъармачылыкъ жолу бай, кёп тюрсюнлю эди. Ол жазгъан макъамлада биз туугъан жерибизни айбатлыгъын, аны тарыхын, ауазын эшитебиз.  Сёзсюз, аланы хар биринде авторну жашаугъа, адамлагъа сюймеклиги ара жерни алады.
Аны Борис Кагермазовну сёзлерине такъгъан «Лескенская девушка», Гыттыуланы Максимни назмуларына «Есть танец старинный в Хамидии», «Праздничный Нальчик», «Я, утро встречая, о мире пою», Инна Кашежеваны тизгинлерине кёре «Моя любовь» дегенча жырлары неда Къулийланы Къайсынны чыгъармаларына жазгъан «Песня, подаренная девушкам», «Небо родимого края» атлы  романсларын халкъ бюгюнлюкде да энчи кёреди. «Даханаго», «Камбот и Ляца» опералары бла «Легенда гор» балети уа жаланда республиканы угъай, Россейни маданиятыны алтын фондун байыкъдыргъандыла. Ол КъМР-ни къырал филармониясыны художестволу башчысыны, республиканы культура министрини орунбасарыны эмда СКГИИ-ни структурасына кирген культураны бла искусстволаны колледжини таматасыны къуллукъларында ишлегенинде ёз жерини маданиятына салгъан къыйыны да уллуду.
Владимир Лилович чынтты интернационалист эди. Ол бизни эсибизде, чыгъармачылыкъ ишинде тохтамагъанлай жангы жолла излеген, хурметли, огъурлу инсанча къаллыгъы сёзсюздю.
Насып жулдузну жарыгъында туугъанма
Владимир назмуларын бла хапарларын Герменчикни орта школуну ючюнчю-тёртюнчю классларында окъугъан кезиуюнде жазып башлагъанды. Бу жаны бла биринчи аталамлары аны Бетал Куашев, Аскерби Шортанов, Адам Шогенцуков бла тюбешиулеге элтгендиле. Чыгъармачылыгъы да бу белгили адамланы кёз туурасында айный, ёсе баргъанды десек, баям, терс болмаз. 
-Насып жулдузну жарыгъында туугъан болурма. Нек дегенде, болушлукъ керек болса, мен аны жууукъ-ахлуларымы, тенглерими, таматаларымы, коллегаларымы жанларындан сезгенлей тургъанма. Ала болмасала, къадарым башха тюрлюрек къуралыр эди, - деген эди юбилейи бла байламлы ушагъыбызда композитор.
Макъам бла поэзия аны жашаууна анасыны сютю бла сингнгендиле деп айталлыкъбыз. Атасы Лил орус-япон урушха къатышхан, адабият жаны бла билимли адам болгъанды, анасы Сайхат а халкъ таныгъан уста къобузчу эди. Моловланы юйюрлери къара ишден бир заманда да къачмагъанды. Жыр бла маллагъа къарагъандыла, жер сюргендиле.  Ол кезиуледе «Герменчик» колхоз кёплени ачлыкъдан, жаланнгачлыкъдан къутхаргъанды, ол санда  Владимирни эки къарындашын, тёрт эгечин да.
Анасыны юсюнден сёз бардыра, Владимир Лилович мудах эсгериулеге кире эди. «Тамата къарындашым Барисби ауушхандан сора къобузун къолуна алалмагъанды, къызларына тилегенди сюйген макъамларын согъарча. Ала мудах тартыуланы башлагъанлай, анамы алайсыз да мутхузланнган кёзлери жилямукъдан толуп къала эдиле. Ол кезиуле эсиме тюшселе, Къулийланы Къайсынны «Ананы къоллары» деген назмусу акъылыма келеди. Мен аны къатлап окъургъа сюйюучюме», - деген эди Молов огъарыда сагъыннган ушагъыбызда.
Чыгъармачылыкъны биринчи атламлары
Владимир Молов 1956 жылда орта школну тауусуп, эгечлери сюйгенча медицина училищеге кирир умут бла Нальчикге келгенди. Алай, Аллахны буйругъундан киши къутулмайды дегенча, ол, экзаменлени араларында солуу сагъатлада шахарны ара бахчасында айлана, шахарны музыка училищесине жаш адамланы алгъанларыны юсюнден билдириуню кёреди. Тюзюнлей ары жол салып келип, андан ары жашауун жаныча сюйген музыка бла байлайды.
Ол кезиу элден келген жашха кертиси бла да уллу сынамча эди. Училищедеги тёрт жылны ичинде Владимир тюз жол сайлагъанына тюшюнеден тюшюне барып, бир да сокъуранмагъанды. Анга себепликни уа атлары айтылгъан музыкантла Трувор Шейблер, Майя Кокова, Яков Стрельцов, Беатрисса Фридман, Николай Пахомов этгендиле. Ала жаш макъамчыны искусствону кенг жолуна чыгъаргъандыла. «Бу огъурлу адамланы хурметлерине баш урама. Ала болмасала, мен, композиторча, маданиятда жерими не хазна табар эдим, сюйген Къабарты – Малкъарыма жоралауларымы да, баям, жазалмаз эдим», - деп эсгергенди Молов биринчи устазларын.
Алгъа, Володя, алгъа, биз биргенгебиз
1960 жылда Молов Саратовну Л. Собинов атлы къырал консерваториясына киреди. Ол жаш музыкантха сынам эди, аны бла бирге уллу насып да. Владимир бла анда ол жыллада Светлана Богатыжева, Александр Балкаров, Владимир Барагунов, Галина Корниенко, Наталья Гасташева эм башхала окъугъандыла.
Саратов аламат шахарды. Анда Радищев, Чернышевский атлы музейле, опера театр, академиялы драма театр, филармония эм башха маданият учрежденияла асламдыла. 60 -чы жыллада андагъы афишалада белгили С. Рихтерни, Э. Гилельсни, Д. Ойстрахны, М. Ростроповични, Л. Коганны, Д. Шафранны атларын кёрюрге боллукъ эди. «Мында немисли композитор К. Орфну «Кармина Бурана» чыгъармасын тынгылагъанма. Ары дери, андан сора да аны бир башха жерде эшитмегенме. Ол манга жашау тирилтген эликсирча кёрюннген эди», - деп белгилеген эди ол ушагъыбызда.
Молов консерваторияда композиция усталыкъгъа Константин Хмараны классында юйреннгенди, музыка литература бла гармонияны энчиликлерине уа Наталья бла Ростислав Таубеле тюшюндюргендиле, полифония стильлени анга Иосиф Тютьманов ангылатханды. Бир къауум замандан ол нарт эпосха кёре «Даханаго» деген биринчи миллет операны жазып башлагъанды. Аны биринчи актын ол кесини диплом ишинде кёргюзтгенди. Анда баш жигитлени сыфатларын а биргесине билим алгъан Владимир Барагунов, Светлана Богатыжева, Наталья Гасташева эм бирсиле къурагъандыла.
Дипломну къорууларгъа керек заманда уа баш дирижёрну саулугъу осалгъа айланнганыны сылтауундан къырал сынаулада Владимир Лиловичге ол ишни кесине бардырыргъа тюшгенди.
- 1965 жылны 25 июнюнда дирижёр таякъчыкъ бла оркестрни, хорну, солистлени аллына чыкъгъанма. Ала манга сюйдюмлю къарап, алгъа, Володя, алгъа, биз биргенгебиз, дегенча эдиле. Ачыкъ айтайым: ол мени, алыкъа бираз абызырагъан жаш адамны, учундургъанды. Экили болуу базыныулукъгъа кёчгенди, - деген эди ушакъ нёгерим бу магъаналы ишини юсюнден.
Моловну чыгъармасы къабарты опера музыкада биринчи сёз эди, аны тарыхында огъурлу, насыплы да башламчылыгъы. «Жаш композитор В. Моловну «Даханагосунда» фольклоргъа энчи эс бурулады, - деп жазгъанды аны юсюнден М. Якубов 1966 жылда «Советская музыка» деген журналда. – Операны биринчи актын авторну башчылыгъында эшитгенбиз. Къараучула анга айтып – айтмазча жылы тюбегендиле. Эмда жетишимли уа халкъ айтыула бла хайырланнган хорну партиясын санарчады. Макъамлары уа темпераментлерини кючлюлюклери эм эмоция жарыкълыкълары бла жюрекге жетедиле».
Аперим, маэстро!
Къабарты-Малкъаргъа къайтханындан сора Моловну 1967 жылда республиканы Культура министерствосуну буйругъуна кёре КъМР-ни къырал филармониясыны художестволу башчысыны къуллугъуна салгъандыла. Бу жууаплы иш аслам заманны алгъанлыкъгъа, Владимир Лилович композитор усталыгъын унутмагъанды. Аны излемлери, учунуулары аламат музыка чыгъармаларында жангы жашау алгъандыла. Алай бла Алим Кешоковну, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны, Борис Кагермазовну, Гыттыуланы Максимни эм башхаланы сёзлерине жазылгъан белгили жырлары халкъ ауузундан бюгюнлюкде да кетмейдиле.
Ол кезиуде республиканы культура министри Константин Эфендиев, Моловну бийик фахмусун эслеп, аны Тбилиссини В. Сараджишвили атлы къырал консерваториясыны аспирантурасына окъургъа жибереди. Анда ол СССР-ни халкъ артисти Андрей Баланчивадзени классында билимин ёсдюргенди. Аны башчылыгъы бла Аскерби Шортановну либреттосуна кёре «Легенда гор» атлы балетни жазып тебирейди. 1971 жылда КъМАССР- ни халкъ артисти Александр Проценко аны республиканы Музыка театрыны сахнасында салгъанды.
Композиторгъа халкъыны ёмюрлюк адет-тёрелерине таяннган, фольклор бла тап хайырлана билген жанрны айнытыуунда, жангы чыгъармаларыны жаратылыуларында эмда магъаналыды. Ол жорукълагъа таяна, Молов Алий Шогенцуковну 100-жыллыгъына «Камбот и Ляца» деген терен магъаналы операсыны ишин тамамлагъанды. «Опералы спектакль, - дейди аны юсюнден сёзюнде профессор Адам Гутов, - ол коллективни ишинден къуралады. Анда искусствону хар тюрлюсю хайырланылады. Бир бёлюмюнде окъуна чурум чыкъса, гармония, миялача, ууалып къалады. Биз ол жашырынланы билебиз, алай алагъа тюшюне турмай, сахнада ахыр эсебине багъа беребиз. «Камбот и Ляцаны» аллай эсеби уа «Браво, маэстро!» дерге эркинлик береди».
Тизгинлерими ёмюрлюк этгенсе
Владимир Лилович тынчлыкъ излемегенди. Аны жашаууну магъанасы, ёзеги да музыка эди. Ол жазгъанланы санын тергеп чыгъаргъа къыйынды. Сёз ючюн, «Дерево счастья»( А. Кешоковну сёзлерине),  «Утро победы» (З. Тхагазитовну сёзлерине) кантатала, «В родном краю» симфониялы поэма эмда фортепианогъа, жыя къобузгъа, кларнетге, миллет къобузгъа концертле, совет поэтлени сёзлерине жазылгъан циклле, аланы араларында «Нам, ветеранам, снятся сны» эм башхала къараучуну, къыралны жанындан бийик багъагъа тийишли болгъандыла. Ол отуздан артыкъ драма эм гинжи спектакльлени музыкаларыны авторуду.
Моловну сахнадан эшитилген чыгъармалары, бизни, тынгылаучуланы, халкъ фольклоргъа жууукълукълары эм бийик профессионаллыкълары бла кёлюбюзге жетедиле. Аны бла байламлы былайда бир шартны эсгерирге сюеме.  Бир жол уллу аудиторияны аллында композиторну Къулийланы Къайсынны «Песня, подаренная девушкам» деген назмусуна жазгъан жырыны бла «Небо родимого края» атлы чыгъармасына кёре къуралгъан романсыны премьералары болгъан эди. Залда ахыр аккорд эшитилгенден сора Къулий улу, ёрге туруп: «Володя, сен мени тизгинлерими ёмюрлюк этгенсе, тюз да кесини заманында Бетховен «Ода к радости» деген тогъузунчу симфониясы бла Шиллерни ёлюмсюз этгенча!» - дегенди.
Композиторну айтханына кёре, закий поэтни ол сёзлери искусствону тынчлыкъсыз, ныхытлы жолунда ариулукъну, тазалыкъны, миллет сезимни сакълагъанлай барыргъа болуша, жашагъан, ишлеген къадарында биргесине болгъандыла. Владимир Моловну музыка чыгъармачылыкъ жолу жетишимли, насыплы болгъаны уа республикада, аны тышында да дайым чертилип тургъанына барыбыз да шагъатбыз. Аны макъамлары ёмюрлюкча, аты да жюреклерибизде сакъланырыгъы хакъды.

Жангуразланы Нажабат.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.