Совет Союзну, Россейни, Къабарты-Малкъарны да халкъ артисти, СССР-ни, РСФСР-ни, жангы
Россейни да къырал саугъаларыны лауреаты
Юрий Темиркановха бу кюнледе
80 жыл толады.
Искусство бла байламлыкъны тагылары
Ол Нальчикде туугъанды. Аны юйюрю музыка искусство бла эрттеден да байламлы болгъанды – атасы Хату Сагидович, зарагижчи жаш, Нальчикде педагогика институтну ректору, Устазланы билимлерин ёсдюрген институтну директору, КъМАССР-ни Совнаркомуну искусствола жаны бла управлениясыны да таматасы болуп тургъанды. Республиканы культурасыны айныууна танг юлюш къошханды.
Уллу Ата журт уруш башланнганда, аны къазауатха иймегендиле, Нальчикде къойгъандыла. Бери уа Москвадан маданият бла кюрешген бир къауум адамны келтиргендиле. Аланы санында режиссёр, драматург Владимир Немирович-Данченко, Сталин атлы саугъаны лауреаты, театр актриса, Антон Чеховну юй бийчеси Ольга Книппер, Сталин атлы премияны эки кере да лауреаты, режиссёр Иван Москвин, СССР-ни халкъ художниги, профессор Илья Грабарь, РСФСР-ни халкъ артисти , Ленин эм Сталин атлы премияланы лауреаты композитор Сергей Прокофьев эм дагъыда башха белгили адамла болгъандыла.
Ала бла къысха шагъырей болуп, Хату Сагидович къабарты эм малкъар халкъ жырланы ноталарын жаздыргъанды. Сергей Прокофьев а, Деппуланы Хакимге атап, «Танкистни жырын» да мында жазгъанды.
Душман бери жете туруп Хату Сагидович партизаннга чыкъгъанды. Ол анда комиссар болуп тургъанлай, бир энчи жумуш бла келгенлей, фашистлени къолуна тюшюп, азаплыкъ сынап, алай жоюлгъанды.
Аналары Блина Питуевна отуз жылында къолунда тёрт бала бла къалгъанды. Анга кёп къыйналыргъа тюшгенди. Алай ол сабийлерин билимли этер ючюн заманын, къарыуун да къызгъанмагъанды. Юрийге ол заманда жаланда тёрт жыл бола эди.
Къадарны бир жанына бургъан тюбешиу
Сабийлей Юрий къарындашы Борис бла бирге Къабарты орамда гитче паркчыкъда ингир сайын духовой оркестрни концертлерине жюрюп тургъанды. Къыл къобузчу Валерий Фёдорович Дашков жашчыкъланы анда кёргенди. Ол Ашхабаддан кёчген эди бери. Кеси да аладан узакъ болмай жашагъанды. Кюнлени биринде топ ойнай тургъан танышларына тюбеп, аланы музыка школгъа чакъыргъанды, ары кирирге да болушханды.
Алай бла жети жылында Юрий Хатуевич ары жюрюп башлагъанды.Ол, тамата къарындашы Владимирча, художник болургъа мурат эте эди, сурат ишлерге да сюйгенди. Анда жетишимлери ючюн махтаулагъа тийишли да болгъанды.
Алай къадар анга къарындашы, эгечи бла бирге башха жол сайлагъанды. Евгения Хатуевна кёп жылланы ичинде Музыка театрны артисткасы болуп тургъанды, Борис Хатуевич а – дирижёр, композитор, Россей Федерацияны халкъ артисти.
Музыка школда биринчи устазы Валерий Фёдорович Юрий Хатуевични скрипкада ойнаргъа, музыканы ангыларгъа юйретгенди. Трувор Карлович Шайблер а, Ленинграддан бизни республикагъа сабийлени юйретирге чакъырылгъан композитор, теориядан окъутханды. Бу эки интеллигент адам, артда Темиркъан улуну айтханына кёре, аны жаланда музыкагъа угъай, таза ниетли болургъа, ариу жашаргъа да юйретгендиле.
Дирижёр боллугъун а билмей эди алыкъа ол. Алай духовой оркестрни концертлеринде ол таякъчыкъны ары-бери айландыргъан адам ажайыпча кёрюннгенди анга.
Юйден узакъда
Нальчикде башында айтылгъан мектепни бошагъанда Юрий Хатуевичге онюч жыл бола эди. Андан ары ол Ленинград шахарда консерваторияны къарамында болгъан энчи музыка школда окъугъанды. Ол уллу, ариу шахар артда аны ёмюрлюк сюймеклигиди.
Тёрт жылны ичинде профессор Михаил Михайлович Беляковну сохтасы болуп тургъанды. Ол кеси заманыны бек белгили скрипачы эди. Окъуучуларыны хар бири да не жаны бла да ол ариу да, фахмулу да адамгъа ушаргъа итиннгенди. Михаил Михайлович кесин хар юйретген сабийине ма алай сюйдюргенди.
Консерваториягъа уа Юрий Хатуевич1956 жылда киргенди. Анда аны РСФСР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу, Сталин премияны лауреаты Григорий Исаевич Гинзбург альтда согъаргъа юйретгенди. Ол культураны белгиси болуп тургъан шахарда Темиркъан улу кёп филармония концертлеге тынгылагъанды, уллу музыкантлагъа тюбегенди, сейирлик искусстволаны тюрлюлери бла танышханды. Дирижёр болургъа умуту да анда кюч ала башлагъанды.
Ол заманда Ленинградны консерваториясында симфония дирижированиеден Николай Семенович Рабинович бла Илья Александрович Мусин юйретген эки класс болгъанды. Юрий, тилеп, тынгыларгъа эркинлиги болгъан студентча (вольнослушетель) жазылып, аланы дерслерине жюрюп тургъанды.
1962 жылда уа дирижёр факультетни студенти болгъанды. Юч жылдан ол анда опера-симфония дирижированияны классын тауусханды. Аны бошагъаны бла байламлы Ленинградны Малый опера эм балет театрында сахнагъа Дж. Вердини «Травиата» спектакли бла чыкъгъанды.1968 жылда ол дирижёр факультетни аспирантурасына да киргенди.
Чыгъармачылыкъны
ариулугъу
Ал жыллада окъуна Юрий Хатуевич «Сюймеклик» Г. Доницетти (1968) бла «Порги бла Шайтан» Дж. Гершвинни (1972) дегенча белгили спектакльледе оркестрге башчылыкъ этгенди. 1966 жылда уа Москвада Дирижёрланы экинчи битеуроссей эришиулеринде биринчи жерге чыкъгъанды. Ол заманда анга жыйырма бла сегиз жыл бола эди. Аны бийик фахмусун кёрюп, Москваны филармониясыны симфония оркестринде ишлеген Кирил Кондрашин бла Давид Ойстрах аны биргелерине Америкагъа гастрольлагъа чакъыргъандыла.
1968 жылда Юрий Хатуевични Ленинградны филармониясыны Академический симфония оркестрине тамата этгендиле. Ол къуллукъда Темиркъан улу сегиз жыл ишлегенди. Ызы бла Операны бла балетни Мариин театрыны директору эм баш дирижёру болгъанды.
Аны башламчылыгъы бла теартда бек белгили музыка спектакльле салыннгандыла. Ол санда С. Прокофьевни «Война и мир», Р. Щедринни «Мёртвые души», П.И. Чайковскийни «Евгений Онегин», «Пиковая дама», М.П. Мусоргскийни «Борис Годунов» эм башхала.Аланы хар бири да Ленинградны, саулай Россейни да музыка хазнасына уллу къошумчулукъ болгъандыла.
1988 жылда Юрий Темиркановну Д.Д. Шостакович атлы Санкт-Петербургну филармониясыны Академия симфония оркестрини баш дирижёруна эм художестволу таматасына айыргъандыла. Музыка культураны тарыхында коллектив кеси биринчи кере тамата айыргъанда, ол къуллукъгъа аны сайлагъанлары дирижёрну энчи ёхтемлигиди. Ол ары баргъан бла учрежденияны сыйы иги да кётюрюлген эди – 1996 жылда ол Россейде бек иги концерт биригиуге саналгъанды.
Гастрольла бла махтаула
Къайда ишлесе да, Юрий Хатуевич коллективи бла Европаны кёп къыралларында болгъанды. Фахмулу дирижёрну дуниягъа белгили тыш къыраллы симфония оркестрле чакъырып тургъандыла биргелерине ойнаргъа – Амстердамны «Концертгебау» къаууму, Кливлендни, Чикагону, Нью-Йоркну, Филадельфияны, Сан-Францискону, Санта-Чечилияны, Берлинни, Венаны эм башха жерлени филармония оркестрлери.
В 1979 жылда Юрий Темирканов Филадельфия эм Лондон Патчах оркестрлени чакъырылгъан башчысы болгъанды. 1992 жылдан башлаб а экинчисине жыйырма жылны ичинде таматалыкъ этгенди. Андан кеси ыразылыгъы бла «Сыйлы дирижёр» деген даражалы ат бла кетгенди.
Юрий Хатуевични Дрезден филармонияны оркестрине чакъырылгъанланы арасында баш дирижёргъа айыргъандыла. Ол анда 1992–1997 жыллада ишлегенди. Бир заманда Данияда, Америкада миллет радиону симфония оркестринде да кесин иги бла танытханды. 2000 жылда уа аны Балтимор симфония оркестрни (АБШ) баш дирижёруна эм художестволу таматасына айыргъандыла.
Махтаулу жерлешибиз ненча саугъагъа тийишли болгъанын айтып жетишдирген къыйынды. Аланы санында: «За заслуги перед Отечеством» I, II, III даражалы, Ленинни, «Святые Кирилл и Мефодий», «Звёзды Италии», «Екатерина Великая», «За заслуги перед Санкт-Петербургом» атлы орденле; СССР-ни (эки кере), РСФСР-ни, Санкт-Петербургну Правительствосуну, «Триумф», «Лучший дирижёр года» (2002, 2007) премияла; «За заслуги перед Кабардино-Балкарской Республикой» Черкес ассоциацияны сыйлы белгилери…
Юрий Хатуевич Санкт-Петербургну филармония обществосуну, Илмуну, промышленностьну, билим бериуню, искусствону да халкъла аралы академиясыны (АБШ) членлериди. Профсоюзланы Санкт-Петербург гуманитар университетини, анда Н. А. Римского-Корсаков атлы къырал консерваторияны да сыйлы докторуду. Санта-Чечилия (Рим, Италия) миллет академияны академиги, Санкт-Петербург шахарны сыйлы инсаныды.
Юрий Темирканов Россейде, Къабарты-Малкъарда да культураны айнытыугъа, тин хазнабызны сакълаугъа уллу эс бурады. Ол ишни болдуруу жетишимли барыр ючюн Культура инициативлени халкъла аралы фондун къурагъанды.
Санкт-Петербург шахарда жашагъан, дуния ёхтемлиги болгъан жерлешибиз энтта да бизни кёп кере къууандырыр.
