Россейни Президенти Владимир Путинни тёрели пресс-конференциясы быйыл пандемияны хатасындан башхаракъ халда ётгенди. Къырал башчы соруулагъа жууапланы Ново-Огарёвода резиденциясындан бергенди. Бу ишге къатышхан журналистлени саны да алгъын жылладан эсе азыракъ эди. Къалай-алай болса да, Президент бюгюнлюкде гражданларыбызны жарсытхан соруулагъа жууап берир амал тапханды, кёп сфералада иш къалай къураллыгъын, жашау къалай боллугъун, не тюрлю мадарла этилликлерин да туура этгенди.
Коронавирус болумлада Биринчи соруу, ол да сейир болмаз, коронавирус бла байламлы эди. Битеу дунияны башына салгъан ауруу къайдан чыкъгъанды, къачаннга дери созулур умуту барды, аны къурутур амал табылгъанмыды эмда не мадар этиледи бу жаны бла.
-Быйылгъы жыл барыбызны да коронавирус ауруу бла сагъайтханды, - дегенди Владимир Путин. – Ол жаланда бизде тюйюлдю; ВОЗ-ну билдириуюне кёре, бюгюнлюкде жер башында анга 70 миллиондан аслам адам тюбегенди. Ол а хар бирибизни да жашауубузну тюрлендиргенди: производствола эмда ишчи жерле азаядыла, жюклени ташыу таркъайгъанды, адамланы къолайлыкълары да селейгенди.
Аланы айтханда, Президент къыралыбызгъа не къадар уллу проблемалагъа тюберге тюшген эсе да, биз аланы тамамлауну, тюнгюлюп къалмай, терк къолгъа алгъаныбызны белгилегенди. Этилген мадарланы эсеплери уа быллайдыла: къыралны ВВП-сы 3,6 процентге тюшгенди. Ол а ЕС-де къыралла, АБШ бла тенглешдиргенде, иги да азды. Сёз ючюн, Великобританияда бу кёрюмдю тогъуз процентге окъуна жетгенди.
Промышленность производство юч процентге азайгъанды. Аны да Владимир Путин нефть чыгъарыугъа ОПЕК+ келишимге кёре чек салыргъа тюшгенинде кёргенди.
Алай хар бёлюмде да болум бирча тюйюлдю, сёз ючюн, жарашдырыучу производстволада 1,1 процентге айнытыу окъуна болгъанды. Эл мюлкню юсюнден айтханда, Россейни бу жаны бла арт жыллада жетишимлери кимге да баямды. «Озгъан жыл бла тенглешдиргенде быйыл ёсюм - 1,8 процентге, жылны ахырына уа эки процентге окъуна жетерге ушайды», - деп чертгенди Путин.
Банк секторну да хатасы жокъду. Быйыл финанс учрежденияла 1,3 триллион сом файда тюшюрлюкдюле. Ол а къыралны финанс системасыны мурдору тынгылы болгъаныны белгисиди. Къыралны борчу 70 миллиард доллар эди да, ол да он миллиард долларгъа азайгъанды. Алтындан бла валюталадан 587,7 миллиард доллар багъасына къыстырыкъ этилгенди. Сёз ючюн, жылны аллында ол 554,4 миллиард эди. «Пандемияны хатасындан не къадар чурумла чыкъгъан эселе да, къырал, битеу миллетибиз да алагъа бирлешип, тийишлисича тюбегенди.
Медиклени, волонтёрланы ишлегенлерин, адамла бир бирлерине билеклик этерге хазыр болгъанларын барыбыз да кёргенбиз. Ол къадар жумушлагъа къатышханлагъа мен ыразылыгъымы билдирирге сюеме», - деп чертгенди Президент.
Саулукъ сакълау система
Саулукъ сакълау система пандемиягъа къалай хазыр болгъаныны, аны кезиуюнде кемчиликле ачыкъланнганыны юсюнден айтханда, Владимир Путин быллай халда ишлерге бизде угъай, жер башында бир къыралны да тийишли системасы хазыр тюйюл эди, дегенди. «Иш тап огъесе тапсыз къуралгъанын бирсиле бла тенглешдирип кёрюрге боллукъду. Хау, бизде аз чурум жокъду, алай бирсилеге къарасакъ, саулукъ сакълау системабыз къыйматлы болгъанын кёрлюкбюз. Тюз Къытайда бу ауруу чыкъгъан хапарланы эшитгенлей, чекде мадар этип башлагъанбыз. Аны бла игирек хазыр болурча заман хорлагъанбыз», - дегенди Владимир Владимирович.
Башчы айтханнга кёре, пандемиягъа къажау ишни тынгылы бардырырча багъыу учреждениялада 95 минг жатар жер хазырларгъа керек эди. Аллында уа аны жаланда экиден бири болгъанды. Къысха заманны ичинде аланы саны 277 мингнге жетгенди. Дагъыда жаз башындан бери 40 Ара ишленнгенди. Ол бары да керек заманда оноу да, мадар да этерге къолдан келлигин кёргюзтеди.
Тийишли специалистлени юсюнден айтханда, пандемия башланнган кезиуде аладан жаланда 8,3 минги бар эди. Шёндю уа, энчи врачланы юсюнден сагъыннганда, коронавирусдан багъыу бла 150 минги кюрешеди. Бу жаны бла ишлеген битеу медицина специалистлени саны уа жарым миллиондан атлагъанды.
Башында мадарланы санында Владимир Путин кёп учрежденияла коронавирусха къажау ишге терк кёчюрюлгенлерин, медиклени бу ауруудан багъыугъа юйретиу система тап къуралгъанын белгилегенди. Дагъыда госпитальлада «къызыл тийреледе» уруннганлагъа, врачлагъа, алагъа болушлукъ этген медицина вузланы бла училищелени студентлерине къошакъ тёлеулени да сагъыннганды. Къоруулау средстволаны производстволары уа бирде жыйырма кереге окъуна кёбейгендиле, деп чертгенди.
Дарманла бла жалчытыу да тап къуралгъанды, дерчады. Бир талай регионладан ала жетишмегенини юсюнден билдиредиле, алай Президент белгилегенича, иш препаратла болмагъанда угъай, ала жерине заманында жетмегениндеди. Аны сылтауун а ол логистика чурумлада, регионла дарманланы заманында сатып алмагъанларында кёргенди. Къырал а кеси жанындан жик-жиги бла жетерча ахча жибергенди.
Улоу бла
жалчытыу барады
ВОЗ-да айтханларына кёре, коронавирусха тестле этиу жаны бла жер башында ал жерлени алгъан юч къыралны санына Россей Федерация да киреди. «Биринчи вакцинаны да биз къурагъанбыз. Специалистле анга бийик багъа бередиле. Кёп къыралла Россей бла бу жаны бла бирге ишлерге хазырдыла. Сёз ючюн, аты айтылгъан AstraZeneca компания бла шёндю келишим этиле турады. Ол да бек иги хапарды; ол жаланда бизни гражданларыбызгъа угъай, битеу дуниягъа да хайырлы болуруна ышанама», - дегенди Путин.
Бу пандемия жумушланы хатасындан саулукъ сакълау системаны биринчи бёлюмюн айнытыу ишни аз-маз болжалгъа салыргъа тюшгенди. Алай ол да унутулмагъанды. «Жангы жылдан башлап тийишли программаны къолгъа аллыкъбыз. Аны чеклеринде 550 миллиард сом багъасына мадар этилликди, ол санда: кадрла хазырлау, учрежденияланы мюлк эмда оборудование жаны бла онгларын кючлендириу жаны бла къадар жумуш барды. Биринчи январьны сакъламай бир бирлерин тамамлау шёндюледе да башланнганды. Сёз ючюн, автотранспорт бла жалчытыу барады. Алай бла бу реформаны баш магъанасы – гражданланы барын да медицина жумушла бла жалчытыргъады», - дегенди президент.
Коронавирусну ким жайгъанды, кимди терс, деген соруугъа Владимир Путин аланы юсюнден сагъыш этиуден хайыр болмазлыгъын: «Къыралла, биз барыбыз да бирлешип, бу проблемадан къутулур амал табаргъа кюреширге керекбиз»,-деп чертгенди.
Экономикагъа – баш магъана
Къыралны жашаууна сунмай туруп пандемия къатышханлыкъгъа, миллет умутлагъа жетиу борчланы уа унутургъа жарамагъанын белгилегенди Президент. «Хау, бир-бир программаланы, сёз ючюн, медицинада сагъынылгъан реформаны, талай башхаларын да коронавирусха къажау ишлеге, гражданлагъа, бизнесге, саулай экономикагъа да ахча бёлюрге кереклиси ючюн бираз кечге къояргъа тюшгенди. Сёз ючюн, гражданлагъа тюзюнлей болушлукъгъа 838 миллиард сом жиберилгенди. Алай дагъыда, миллет умутланы эсде тутуп, бу жаны бла Правительство бек къыйматлы ишлейди», - дегенди Путин.
Пандемияны жайылыуун тыяр ючюн, кёп тюрлю чеклениуле кийирирге тюшгенди. Быллай болумда бирсиледен эсе аслам хата сынагъан бир ненча бёлюм барды, ол санда: пассажирлени эмда жюклени ташыу, товарла сатыу, жумушла бериу дегенча. Алада къармашханлагъа – предприятиялагъа, предпринимательлеге да къырал кёп жаны бла билеклик этгенди. Сёз ючюн, барына да бюджетлеге тёлеулерин (НДС-ден къалгъан) иги да кечге къойгъандыла.
Дагъыда учуз кредитле неда къайтарылмазлыкъ субсидияла, ишчилерини санын азайтмагъанланы онгдуруу, социал фондлагъа тёлеулени эки кереге азайтыу эм башха онгла берилгендиле. Аны барын да бир триллион сом багъасына тергерге боллукъду. Сау сфералагъа, эл мюлкге, автопромышленностьха, къурулушха, авиапромышленностьха этилген билеклик иги хайыр келтиреди. Аны айтханда, Владимир Путин юлгюге бу кюнледе хауагъа биринчи кере кётюрюлген жангы Ил-114-300 эмда жангыртылгъан МС-21 самолётланы да сагъыннганды.
Быйыл гражданлагъа учуз багъасы (6,2%) бла ипотека бериу башланнганды. Озгъан жыл бла тенглешдиргенде, жашау журтладан азыракъ ишленнгенликге, аны хайыры бла адамлагъа, къурулуш сферагъа да иги билеклик этилгенди. Пандемия бла байламлы жумушлагъа бизни къырал 4,6 триллион сом къоратханды. Ол айтып-айтмазча аллай къадар ахчады. Тенглешдиргенде, ВВП-ны тёрт бла жарым процентин тутады.
Белгилисича, Россейни миллет къолайлыгъыны фонду (ФНБ) барды. Анда бюгюнлюкде 13,5 триллион сом жыйылгъанды. Быйыл андан социал тёлеулеге, врачлагъа эмда алагъа болушлукъ этген медицина окъуу учрежденияланы студентлерин, сора дагъыда сабийлери болгъан юйюрлени онгдуруугъа, пандемияны хатасы жетген сфераладан предприятиялагъа себепликге да 350 миллиард сом бёлюнюрюкдю.
- Вакцинация этиуню не къадар терк башлап, коронавирус ючюн кийирилген чеклениулени не къадар терк кетерирге къолубуздан келсе, болум да алай игиге айланырыкъды, - дегенди къыралны Башчысы. – Келир жарым жылны ичинде иш алай болур деп сагъыш этеме мен да. Тергеулеге кёре, 2021 жылны ахырына, 2022 жылны ал кезиулерине биз бу чурумладан къутуллукъбуз. Аны къой, ВВП ёсюп башларын биз жангы жылда окъуна сакълайбыз.