Урысейм и Президент Путин Владимир видеоконференц мардэм тету фокIадэм и 28-м иригъэкIуэкIащ Къэрал Советым и Президиумым и зэIущIэ зыубгъуа. Ар техуауэ щытащ къэралым 2030 гъэ пщIондэ зэрызиужьыну щIыкIэхэр щыубзыхуа Указыр Урысейм и щIыналъэхэм гъэзэщIа зэрыщыхъум. ЗэIущIэм хэтащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек.
Урысейм и Къэрал Советыр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 20 щрикъу гъэм ирихьэлIа зэIущIэр къыщызэIуихым Путин Владимир къыхигъэщащ а IуэхущIапIэр лэжьэным, хэкум и Закон Нэхъыщхьэм - Урысей Федерацэм и Конституцэм - ар зэрыщыщIэгъэбыдам мыхьэнэшхуэ зэраIэр. «Урысейм хуэдэ къэралышхуэм, гугъум, лъэпкъ куэд щызэдэпсэум, мыхьэнэшхуэ зиIэ унафэхэр къыщыпхуэщтэнукъым абы и щIыналъэхэм я Iуэху еплъыкIэхэр, дэтхэнэми я Iуэху къызэгъэпэщыкIэр, хабзэ хэхар, ахэр зыхуэныкъуэ-зыщIэупщIэхэр къыумылъытэу. Мыбдежым къыщыхэзгъэщыну сыхуейщ щIыналъэхэм яIэ зыужьыныгъэм ди къэралыгъуэм и дежкIэ сыт щыгъуи мыхьэнэшхуэ иIэу зэрыщытыр», - жиIащ Путиным.
Къэралым ис лъэпкъ псоми ехьэлIа мурадхэм ялъэIэсыным куэдкIэ елъытауэ щытынущ Урысейм къэкIуэну илъэсхэм зэрызиужьыну щIыкIэр, апхуэдэуи къэралым и цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэн и лъэныкъуэкIэ къэралыр, хьэрычэт IэнатIэр, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэр зэрызэдэлэжьэнумрэ абыхэм зэфIагъэкI Iуэхухэм фIагъыу къадэкIуэнумрэ зыубзыхури аращ, жиIащ Президентым. Мыбдежым щызэпэлъытын хуейщ а мурадхэр зэгъэхъулIэным и Iэмал нэхъыщхьэхэр, къэралми дунейми псынщIэ дыдэу зэхъуэкIыныгъэхэр къызэрыщыхъур, ди цIыхухэр нэхъыбэу зыщIэупщIэ хъуахэмрэ иужьрей илъэсхэм дызыхуэкIуа лэжьэкIэщIэмрэ, экономикэмрэ социальнэ IэнатIэмрэ нэрылъагъуу зэрыщахъуэжыр. Апхуэдэуи а Iуэхур епхащ Урысейри, зэрыщыту дуней псори коронавирусым и эпидемием и лъэхъэнэм зыIууа гугъуехьхэм.
Путин Владимир къыхигъэщащ эпидемием пэщIэтыным хуэунэтIа лээжьыгъэр ауэ жыжьэуи и кIэм зэрынэмысар, абы зэрыпащэр икIи уигу бгъэтIылъу утIысыжынкIэ, умысакъынкIэ Iэмал зэримыIэр: «Шынагъуэр иджыри щыIэщ. СынывэлъэIуну сыхуейщ ар зыщывмыгъэгъупщэну икIи фи щхьэри, фи Iыхьлыхэри абы Iэмал зэриIэкIэ щыфхъумэным жэуаплыныгъэшхуэ фхэлъу яужь фитыну. СыныволъэIу дохутырхэмрэ IэщIагъэлIхэмрэ къыват чэнджэщхэм фытетыну. Абы фыщIыхуейр фи шынагъуэншагъэрщ, фи узыншагъэр хъума хъуну папщIэщ».
«А узыфэ шынагъуэм теухуауэ дэ нобэ куэдкIэ нэхъыбэм дыщыгъуазэщ, мазэ зыбжанэ ипэкIэ нэхърэ. Узым пэщIэтыным хуэунэтIауэ зэфIэдгъэкIын хуейхэр къыдгуроIуэ, профилактикэ Iуэхухэр зэредгъэкIуэкIыпхъэ щIыкIэхэми дыщыгъуазэщ. Ауэ псом хуэмыдэу иджыпсту дэтхэнэ зыми елъытащ узыфэ зэрыцIалэм ебэныным хуэунэтIауэ дегугъуу псоми зэфIэдгъэкI лэжьыгъэм кърикIуэнухэр. Абы мыхьэнэшхуэ иIэщ, гъатхэм IэмалыншагъэкIэ дызыхуекIуауэ щыта, экономикэми егуауэу цIыхухэми къехьэлъэкIа хэкIыпIэхэм хуэдэ мардэ ткIийхэр дымыгъэувыжын папщIэ», - жиIащ Путин В. В.
Къэралым и УнафэщIым къыхигъэщхьэхукIащ, къыкъуэкI сыт хуэдэ гугъуехьхэм щхьэкIи къэмынэу, ипэкIэ плъэн, пIалъэ кIыхьым тещIыхьа Iуэхухэр IэнатIэ псоми щыубзыхун зэрыхуейр, цIыхум, абы и унагъуэм я зэIузэпэщ псэукIэр къызэзыгъэпэщ лэжьыгъэхэр егъэкIуэкIыпхъэщ. Лэжьыгъэм и дэтхэнэ унэтIыныгъэми фIагъ нэхъыбэ къегъэтыпхъэщ, мурад гуэрхэм нэсауэ къалъытэж къудей мыхъуу, цIыхухэм я гъащIэр нэрылъа-гъуу езыгъэфIакIуэхэр къыдэкIуэу. Абы папщIэ Президентым Iэ тридзауэ щытащ къэралым дызыхуэплъэ илъэсипщIым зэрызиужьыну щIыкIэхэр щыгъэбелджыла Указыр.
«Ди цIыхубэм ехьэлIауэ зэфIэдгъэкIыну ди мурадхэм захъуэжакъым. Нобэ дызыIууэ сыт хуэдэ гугъуехьхэми емылъы-тауэ. Фигу къэзгъэкIыжынщи, унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэр тху мэхъу. Ар цIыхухэм я узыншагъэр хъумэнымрэ зэIузэпэщ псэукIэ яIэнымрэщ, сыткIи зыхуей щыхуэзэ икIи шынагъуэншэ щытыкIэхэр къэралым исхэм къахузэгъэпэщынырщ, экономикэр гъэбыдэнырщ, зыхуейхэр зрагъэхъулIэн папщIэ IэмалыщIэхэр къахузэIухынырщ, апхуэдэуи бжыгъэм тегъэщIа технологиещIэхэр хэпщэнырщ», - жиIащ Президентым.
Путин В. В. жиIащ щIыналъэхэм ящIэн зэрыхуейр езыхэм къапэщыт къалэнхэр зыхуэдэр, ахэр зэрагъэзащIэм зэрыкIэлъыплъыну щIыкIэхэри езыхэм зэрызэтраухуэжыпхъэр, сыт хуэдэ Iуэхум сыт хуэдиз мылъку хухахынуми ягъэбелджылыжу зэрыщытыпхъэр. Правительствэм лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ щIыналъэхэм къыхалъхьа жэрдэмхэр я лъабжьэу лъэпкъ проектхэм зэхъуэкIыныгъэхэр хэлъхьэным хуэунэтIауэ.
«Апхуэдэу Iуэхур зэтедухуэ-мэщ дэ ехъулIэныгъэ пыухыкIахэр щызыIэрыдгъэхьэфынур, япэ игъэщыпхъэхэр щыдубзыхуфынур, иджыри зэ къыхэзгъэщынщи, мы зэман гугъум ди лэжьыгъэм фIагъ къыщыдэкIуэнур, адэкIи ар щыщIэдгъэпсынщIэфынур. 2021 гъэм лъэпкъпсо мурадхэм ящыщ дэтхэнэми ехъулIэныгъэ нэрылъагъухэр щызыIэрыдгъэхьауэ щытын хуейщ», - къигъэбелджылыкIащ Путин Владимир.
Абы къыдэкIуэуи, Президентым къыхигъэщащ Iуэху гугъухэр, лъэпощхьэпохэр къызэрамынэкIыфурэ гъэзэщIа мыхъуахэр «иужькIэ зэфIэдгъэкIынщ» жаIэу зрагъэтIылъэкI зэрымыхъунури: «Иджыпсту тIэкIу нэхъ тыншхэр дгъэзэщIэнщи, иужькIэ…» жыхуаIэ Iуэху зехьэкIэр къезэгъыркъым. ИужькIэ, цIыхухэми зэрыжаIэу, джэду зыхэлъ хьэнтхъупс мыхъун папщIэ. Лэжьыгъэр зэфIэгъэкIын хуейщ. Иджыри зэ къытызогъэзэж: нобэ зэфIэгъэкIын хуей Iуэху зэвмыгъэтIылъэкI. А къалэнхэр гъэзэщIэныр 2024 гъэм и гъунапкъэм икI хъунукъым. ГъащIэр зыщывгъэпсынщIэным яужь фиту, къыщыфпэщыт къалэнхэр вгъэмащIэ хъунукъым, Iуэху нэхъ мыхьэлъэхэр илъэс гъунэгъухэм зэфIэгъэкIыным зыдевгъэхьыу. Апхуэдэу фщIымэ, дэ нэхъ гугъухэри иужькIэ тхузэфIэгъэкIыжынукъым».
Къэралым и УнафэщIым гулъытэ хэха хуищIу къигъэлъэгъуащ лъэпкъ проектхэм щыубзыхуа Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэр щIыналъэхэм зэратеухуар: «Ди къэралым и къуажэхэрщ, къалэхэрщ зэхъуэкIыныгъэ нэрылъагъухэр щызэгъэхъулIапхъэр. Абы къыхэкIыуи лъэпкъ проектхэр гъэзэщIэнымкIэ жэрдэм нэхъыбэ къыхэзылъхьапхъэри, ахэр гъэзэщIэнымкIэ Iэмал нэхъыбэ зыбгъэдэлъыпхъэри Федерацэм хыхьэ сыбъектхэрщ, ахэрщ щIыпIэм щыщыIэ гугъуехьхэм нэхъыфIу щыгъуазэр, лъэпкъ проектхэр гъэзэщIэным и пIалъэ илъэситIым нэблэгъауи яIэщ. Аращи, зэрыщыту къэралым къыпэщыт къалэнхэр нэхъ тэмэму яубзыхуфынущ, абы зыхуэфащэ зэхъуэкIыныгъэхэри халъхьэфынущ, апхуэдэуи ахэр къызэфIэзыгъэкIыну хэкIыпIэ нэхъыфIхэри къагъэлъэгъуэфынущ. Нэхъ пасэу къащтауэ щыта, ауэ фейдэ къызыпэмыкIуа унафэхэу зэхъуэкIыныгъэхэр зыхэлъхьэпхъэхэми, уеблэмэ зыхэплъэжыпхъэхэми я Iуэху еплъыкIэщIэхэр къыщыхалъхьэфынущ».
Апхуэдэуи икъукIэ мыхьэнэшхуэ зиIэщ сыт хуэдэ унэтIыныгъэр япэ игъэщыпхъэми пщIэным. Абы ипкъ иткIэ, щIыналъэхэм Iэмал яIэпхъэщ мылъкур нэхъапэ игъэщыпхъэ къалэныр зэфIэгъэкIыным хуаунэтIыну, Федерацэм хэтхэмрэ къэрал къулыкъущIапIэхэмрэ я финанс, бюджет зэпыщIэныгъэхэр 2021 гъэми абы къыкIэлъыкIуэнухэми нэхъ тэмэму зэтрагъэпсыхьыфу щытыпхъэщ.
«Лъэпкъпсо мурадхэр зэгъэхъулIэныр, цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэныр - аращ къэралым и Правительствэм и мызакъуэу, щIыналъэхэм унафэр щызыIэщIэлъ IуэхущIапIэхэми я лэжьыгъэм и фIагъыр къэзыгъэлъагъуэ пщалъэ нэхъыщхьэу, гъуазэу щытынур. Абы къыхэкIыу псори зэдэууэ, зэдегугъуу, гуп зэкъуэту фызэдэлэжьэну сыныволъэIу. А къалэнхэр апхуэдэуи яхуэгъэзащ къэрал IуэхущIапIэхэм я щIыналъэ къудамэхэми», - захуигъэзащ зэIущIэм хэтхэм Путин В. В.
Щапхъэ папщIэу Президентым къихьащ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхур - псэупIэ ухуэныр: «Мыбдежым унэтIыныгъэр белджылыщ икIи дэ къытпэщытщ илъэс къэс урысей унагъуэ мелуанитху нэхърэ мынэхъ мащIэм я псэупIэхэр ирагъэфIэкIуэнымкIэ Iэмалхэр еттыныр, ахэр ущыпсэуну тынш, Iэхуитлъэхуит унэщIэхэмрэ фэтэрхэмрэ Iэпхъуэжын папщIэ. Абы щхьэкIэ дэ илъэсым метр зэбгъузэнатIэ мелуани 120-м нэс духуэу щытын хуейщ».
Дызэрыт щытыкIэ гугъум щхьэкIи къэдмыгъанэу, дэ ухуэныгъэ IэнатIэм зыщIэдгъэкъуащ, сыту жыпIэмэ ар ящыщщ экономикэм дежкIэ мыхьэнэ нэхъыбэ дыдэ зиIэхэм, жиIащ Путин Владимир. Экспертхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, ипотекэ щIыхуэу мы гъэм ятынур илъэс кIуам цIыхухэм хухахам щIигъунущ. Абы къикIыращи, цIыхухэм зэрызыщIагъакъуэ Iэмалхэр, зэрыщыту къапщтэмэ, мэлажьэ, абыхэм IуэхуфIхэр къыдокIуэ. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, псэупIэ IэнатIэм илъэс куэдкIэ зиужьын папщIэ унэхэм щIэупщIэ яIэн хуейщ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, нэхъыбэ ухуэн хуейщ, цIыхухэр зыхэдэни яIэн, унэхэр екIурабгъу уасэкIэ къащэхуфуи щытын папщIэ.
ПсэупIэхэр ухуэныр щIэгъэхуэбжьэныр властым и къудамэ псоми, щIыпIэ унафэр зыIэщIэлъ IэнатIэ псоми я къалэнщ, япэрауи ар ехьэлIащ ухуэныгъэр щрагъэкIуэкIыну щIыпIэхэр а лэжьыгъэм хуэгъэхьэзырыныр зэлъыта щIыналъэ органхэмрэ муниципалитетхэмрэ, апхуэдэуи, унэщIэхэм къедза щIыпIэхэр зэIузэпэщ щIыныр, тыншу псэун папщIэ цIыхухэм зыхуей-зыхуэфIхэр къахузэгъэпэщыныр зи пщэ дэлъхэм.
Къэралым и УнафэщIым щIыналъэхэм я Iэтащхьэхэм иджы-ри зэ ягу къигъэкIыжащ фIагъ лъагэ зиIэ иджырей псэупIэхэр ухуэнымкIэ абыхэм жэуап зэрахьыр. УхуэныгъэщIэхэм щIы Iыхьэхэр хухахын, инфраструктурэм зрагъэужьын хуейщ. Абы хуэунэтIауэ быдэу зэпыщIауэ щытыпхъэщ властым и щIыналъэ, федеральнэ органхэр, зыужьыныгъэм хуэлажьэ институтхэмрэ инфраструктурэм епха компаниехэмрэ.
Инженер, транспорт, социальнэ инфраструктурэхэм - гъуэгухэмрэ вокзалхэмрэ, уэздыгъэкIэ цIыхухэр къызэзыгъэпэщ сетхэр, сабий садхэмрэ еджапIэхэмрэ, нэгъуэщIхэр - щIыным ехьэлIа Iуэхухэм нэхъ зыубгъуауэ къыхашэн хуейщ бюджетым щы-щымыщ мылъкури. Къапщтэмэ, мыгъэгувауэ къыхэлъхьэн хуейщ инфраструктурэм зегъэужьыным хуэгъэпса облигацэхэр къыдэгъэкIыныр, апхуэдэуи а программэм зыщебгъэубгъу хъуну щIыпIэхэм къахэгъэхъуэныр.
ЦIыхухэр нэхъ зыхуэныкъуэ, зыщIэупщIэ Iуэхухэм ящыщу къыхагъэщащ къэрал кIуэцI туризмэм зегъэужьыныр, а Iуэхум «щIэрыIауэ» къэплъытэ хъунущ иужьрей зэманым щыIэ хъуа щытыкIэр.
«Нобэ Москва къыщыщIэдзауэ мафIэгукIэ е цIыхум езым и автомобилкIэ Сочэ, Ялтэ и тенджыз Iуфэхэм нэсын папщIэ зы жэщ-махуэ е нэхъыбэ токIуадэ. Я гугъу умыщIми хъунущ къэралым и ищхъэрэ, Урал щIыналъэхэм къикIхэм - абыхэм зэман нэхъыбэ яфIехь а гъуэгум. Е Керчь псыдэжыпIэм къыщыщIэдзауэ Сочэ нэсыху укIуэныр, гъуэгу нэшэкъашэм утету. Сабий уи гъусэу а гъуэгум ирижи еплъыт. А псом зэману текIуадэр пхуэгъэмэщIэнущ, гъэмэщIэни хуейщ, шынагъуэншагъэм и хабзэхэми, фIагъым и мардэхэми укъитIасэу. А лэжьыгъэр зэфIэгъэкIын хуейщ», - къыхигъэщхьэхукIащ Путин В. В.
ЗэIущIэм хэтхэм абы ягу къигъэкIыжащ апхуэдэ лэжьыгъэхэр хьэлъэзешэ машинэхэр щызекIуэ гъуэгухэм зэрыщагъэзащIэм, къэралым и ипщэ щIыналъэм и тенджыз кхъухь тедзапIэхэм гъущI гъуэгу екIуэлIапIэхэр хуэщIыным ехьэлIа щапхъэхэр зэрыщыIэр. А лэжьыгъэхэр здекIуэкIым, зэмыгъэтIылъэкIауэ зэфIэгъэкIын хуейщ автомобиль, гъущI гъуэгу зэпыщIэныгъэхэр къэралым и ипщэ лъэныкъуэм щегъэфIэкIуэным хуэунэтIа Iуэхухэри, ахэр къэзыгъэсэбэп ди цIыхухэр, туристхэр нэхъ тыншу икIи псынщIэу а щIыпIэхэм нэсыфын папщIэ.
Путин Владимир Правительствэм пщэрылъ щищIащ Урысейм и тенджыз ФIыцIэ Iуфэм екIуалIэ автомобиль, гъущI гъуэгухэр зэгъэпэщыжыным, егъэфIэкIуэным теухуа Iуэхум хэплъэну, абы папщIи гъуэгу ухуэнымрэ транспорт инфраструктурэм зегъэужьынымрэ ехьэлIа Iуэхухэу яубзыхуахэр зэрагъэзэхуэжыну.
Урысей Федерацэм и УнафэщIым зэIущIэм и кIэм къыхигъэщащ Къэрал Советым зыщыхэплъа Iуэху псори цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным зэрехьэлIар, абхэм щыхьэрхэм, къалэ мыинхэм, къуажэхэм, жылэхэм дэсхэр зыхуэныкъуэхэр къызэрыхэщыр икIи а лэжьыгъэм зэпымыууэ я нэIэ зэрытетынур.