Ставрополь щIыналъэм хыхьэ Псы­хуабэ къалэм фокIадэм и 11-м къы­щызэIуахащ къэралым щынэхъ ин дыдэхэм ящыщ «Урысей - си тхыдэ» музей-гъэлъэгъуапIэ комплексыр.

ГуфIэгъуэм хэтащ Урысей Федерацэм и Президентым и полномочнэ лIы­кIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ ок­ругым щыIэ Чайкэ Юрий, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэ КIуэкIуэ ­Казбек, УФ-м и Президентым Къэрал кIуэцI политикэмкIэ и управленэм щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ и департаментым и унафэщIым и къуэдзэ Бадмаев ­Санал, КИФЩI-м хыхьэ щIыналъэхэм я унафэщIхэр, дин зэгухьэныгъэхэм я лIы­кIуэхэр, къалэдэсхэмрэ абы и хьэ­щIэ­хэмрэ.
Псыхуабэ къалэ-зыгъэпсэхупIэр илъэс 240-рэ щрикъум ирихьэлIэу музей-гъэ­лъэгъуапIэ комплекс къызэрызэIуахыр икъукIэ нэщэнэфIу къызэрилъытэр жи­Iащ Чайкэ Юрий, къызэхуэсахэм защы­хуигъазэм. «Псыхуабэ щыпсэухэми къалэм и хьэщIэхэми мы махуэ лъапIэм ­сехъуэхъуну сыхуейщ мамырыгъэ, гуа­пагъэ, зэIузэпэщыгъэрэ зэгурыIуэныгъэ­рэ яIэу псэуну. Мыпхуэдэ гуфIэгъуэ зэ­хы­хьэхэр нэхъыбэ ирехъу», - къыхигъэщ­хьэхукIащ Чайкэ Юрий.
УФ-м и Президентым Къэрал кIуэцI ­по­литикэмкIэ и управленэм щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ и департа­мен­тым и унафэщIым и къуэдзэ Бадмаев ­Санал къеджащ УФ-м и Президентым и Администрацэм и УнафэщIым и япэ ­къуэдзэ Кириенкэ Сергей къигъэхьа ­хъуэхъу телеграммэм.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэ КIуэ­кIуэ Казбек къызэхуэсахэм ехъуэ­хъуащ Кавказ Ищхъэрэ псом дежкIэ ­мы­хьэнэшхуэ зиIэ Iуэху къазэрехъулIамкIэ: «Зэи хуэмыдэжу мы зэманым жылагъуэр хуэныкъуэщ ди тхыдэр хъумэ­жы­ным хуэгъэпса мыпхуэдэ Iуэху щхьэпэ-хэм. Комплексыр къызэрызэIуахыр ди блэкIар тщымыгъупщэным хуэунэтIа хэлъ­хьэныгъэшхуэщ. Ар Псыхуабэрэ Ставрополь щIыналъэмрэ щыпсэухэм я мызакъуэу, Кавказ Ищхъэрэ округым ­хыхьэ щIыналъэхэм я дежкIи саугъэты-фIу зэрыщытым шэч къытесхьэркъым. Ар Урысей Федерацэм щыпсэухэм зэ­гъунэгъуфI зэхущытыкIэхэр, зэныбжьэ­гъугъэр, лъэпкъ зэкъуэтыныгъэр яхъу­мэнымрэ ахэр ягъэбыдэнымрэ хуэлажьэ зы IэмалыфIщ», - жиIащ КIуэкIуэ Казбек.
«Урысей - си тхыдэ» федеральнэ гъэ­лъэгъуэныгъэ проектым хохьэ мультимедие тхыдэ паркхэр, абыхэм къызэщIау­быдэ Урысейм и блэкIар - пасэ зэманым къыщегъэжьауэ ди нобэм къэс. Адрей езым хуэдэхэм ар къазэрыщхьэщыкIыр абы Хэкум къикIуа гъуэгуанэр иджырей интерактивнэ Iэмал куэдыкIейр къагъэсэбэпурэ ину, зыубгъуауэ уи нэгу ­къы­зэ­рыщIагъэхьэфырщ. Экспозицэхэм хэтщ мультимедие техникэ щэ бжыгъэхэр, кино ущеплъ хъуну пэшхэр, тхыдэ къэ­хъукъащIэхэр къэзыгъэлъэгъуэж 3D-Iэмалхэр, мультимедие картэхэр, ягъэлъагъуэр уафэгум къищу къыпщызыгъэхъу проекцэхэр, панорамэхэмрэ декорацэ зэ­мылIэужьыгъуэхэмрэ, тхыдэм и «лентI псо» метрищэхэр.
Урысейм апхуэдэ музей-гъэлъэгъуапIэ центру 20-м щIигъу щолажьэ мы зэманым.
УхуэныгъэщIэм метр зэбгъузэнатIэ минипщI хуэдиз еубыд. Абы и зэхуэдитIым щIигъур экспозицэхэм хухахащ. Ахэр ягъэлажьэ мультимедие техникэу 1100-м. Гъэлъэгъуэныгъэм утыку кърехьэ къэралымрэ Ставрополь щIыналъэмрэ Кавказ Псы Хущхъуэхэм нэхъ ятегъэщIа я тхыдэм мыхьэнэ ин щызыубыд и напэкIуэцIхэр, апхуэдэуи Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым хыхьэ щIыналъэхэм я тхыдэми ущегъэгъуазэ.
Тхыдэ паркым хъыбархэр зэрызэIэпах Iэмал куэд щызэтегъэпсыхьащ: сенсор дискхэр, стIол щхьэхуэхэмрэ экранхэмрэ, коллажхэр, проекторхэмрэ кинектхэмрэ. Экспозицэр щагъэхьэзырым къагъэсэ­бэпащ видеоинфографикэ, анимацэ, мардищым тещIыхьа проект щIыкIэр, бжыгъэр зи лъабжьэ реконструкцэхэр.
Абдежым щагъэуващ сенсор хъыбарегъащIэ стIолищ. Абыхэм ящыщ зым щагъэлъагъуэ Псыхуабэ и тхыдэр къы­щы­щIидзэ Константиногорск быдапIэм теу­хуа проектыр, етIуанэм ХIХ лIэщIыгъуэм Псы Хущхъуэхэр зыхуэдар я нэгу къыщIегъэувэж зыплъыхьакIуэхэм, ещанэм - «Лъэпкъ куэдым къыхэкIахэр щыпсэу Кавказ Ищхъэрэ» зыфIащам - щIыналъэм и турист объект нэхъ гъэщIэгъуэнхэм я гугъу къахуищIынущ абы еплъхэм.