Дакъикъэхэр щыгъэу зэкIэлъызыгъажэ зэманыр Тхьэшхуэ пэлъытэ къызэрытхуэхъум и щыхьэтщ абы къыщыдэхъулIэхэм дыщыщIэгупсысыжкIэ. Хэт ищIэнт Нало Заур сытетхыхьыну апхуэдэ лIыгъэ къыщыслъыкъуэкIын зэман сихуэну, согупсыс сэ нобэ.
НАЛО Заур… Дауэ ар си дунейм къызэрыхыхьар? Зэрыхэтар? Хэт ар си дежкIэ? СыцIыкIуу, илъэсих хуэдиз си ныбжьу, гуащэ хьэпшып джэгунрэ Iэпыдзлъэпыдзынрэ нэмыщI симыкъалэну, сабэ пщтырым лъэхъуамбэкIэ сыхэджэгухьу сыздэщысым, си анэр къызбгъэдыхьэри, къызэупщIащ: «Си дэз (хъыджэбз жыхуиIэу) цIыкIум сыту пIэрэ нобэ уи къулыкъур?» - жиIэри. ЩIым зезмыгъэгъэгусэн папщIэ псы пщтырыр мыупщIыIуауэ зэризмыкIутар, нэгъуэщI гуэрхэри хуэсIуэтащ. Си анэр тIэкIуи иригъэлейрэ жыпIэу къысщытхъури, и щIыбагъымкIэ ирихьэкIауэ щиIыгъа тхылъыр къысIэщIилъхьащ. Сэ еджэкIи тхэкIи сщIэртэкъыми, си дэлъхуиплIыр абы чэзууэ къысхуеджэн хуей хъуащ. Тхылъым Нало Заур итха, зэхуихьэсыжа сабий усэ цIыкIу зыбжанэ итт. Ахэр теухуат ди кIущэ, ди бжэIупэм деж щыт мыIэрысей жыгым, ди пщIантIэм къыщызылъэтыхь хьэндырабгъуэм, ди хьэмаскIэм, ди тхьэкIумэкIыхьым. ЗгъэщIэгъуами, си гуапэ хъуакъым апхуэдизу псори къыздэзыщIэ Нало Заур сэ стеухуауэ зы псалъи зэримытхар. Ауэ шэч къызытезмыхьэр зыт: минрэ тхэкIэрэ еджэкIэрэ зригъэщIауэ щытми, ар сэ нэхърэ зы махуэкIи нэхъыжьтэкъым. Арати… Нало ЗауркIэ еджэу щIалэ цIыкIу гуэр дунейм тету си фIэщ хъууэ щIызодзэ… И тхылъ хьэдыгъуэдахэу тезукъуеикIар сутIыпщыркъым, абы сыдоуэршэр, сыдоджэгу, ди псэхэр зы чысэм ихуауэ къысщыхъуу сопсэу. Сурэт имыт щхьэкIэ, тхылъым и зы напэм хьэндырабгъуэ цIыкIухэр къыдолъэт, долъэтэж, адрейм мэшбэвым и дамэ цIыкIухэр къыщызэгуех, адреижым ди джэду на-гъуэр дэсщ, дзыгъуэ йощэри.
НАЛО Заур си япэ устазу щытащ, нобэми щытщ. Сыщысабийм къызгурымыIуами, сэ иджы фIы дыдэу къызгуроIуэ усакIуэ, тхакIуэ бэлыхь Iэджэ зэрыщыIэри, цIыхуи, псэущхьи дунейм тету хъуар зэрымынэпцIри. Ауэ Налор си дежкIэ псом нэхърэ нэхъ лъэпкъылIщ, нэхъ сабиибзэщ, нэхъ гупсысакIуэшхуэщ, псомкIи, тIэкIу-тIэкIу нэхъ мыхъуми, нэхъ зыгуэрщ…
Зэгуэрым Пушкиным и цIэр зезыхьэ уэрамым хъыджэбзитI-щы дрикIуэу, мес Нало Заур, жаIэри сагъэлъэгъуащ. 1985 гъэр екIуэкIырт. СыкъэуIэбжьащ: Налор сэ си ныбжьтэкъым. Си гъусэхэм къысщыщIар къагурымыIуэу зисчри, Налор ЩIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым щыщIыхьэжым, сыпэуващ: «Къысхуэгъэгъу, ди адэ, сыхьэт дапщэ хъуами къызжумыIэфыну пIэрэ?» Си упщIэри сыкъызэрыпэувари зигу иримыхьа лIым сыхьэт бжыгъэр къызжиIащ, си Iэпщэм илъ сыхьэтымкIэ ней-нейуэ къыхуеплъыхри.
Налор сIэщIэкIырт, афIэкIа къызэмыпсэлъэжынкIэ хъуну. Сэ ар си жагъуэ зэрыхъуар IупщIу, «Упсэу!» хуэм дыдэу щыжысIэм, Заур и лъакъуэ институтым щIишияр къыщIихыжри, «Сэ упсэу къызжепIэну уэ къыплъысыркъым, сэ сылIыжьщи», «Жьыщхьэ махуэ ухъу!» къызжеIэ», жиIащ, ткIийуэ къызэплъри. Сыт сщIэнт, «къысхуэгъэгъу» жысIэри, сыкъыIукIыжащ, и пхъашагъэм сыкъигъэуIэбжьауэ. Ар ещхьтэкъым си сабиигъуэм хэта си ныбжьэгъу Нало Заур. Ауэ сэ абы лъэпкъ напэм и сурэтым хуэдэу сыIуплъат. «Жьыщхьэ махуэ ухъу, тхьэмадэ!»
«Шекспир и художественнэ лэжьыгъэхэр бджымэ нэхъыбэ къыуат, университет къэбух нэхърэ», - къыджиIауэ щытащ студентхэм критик цIэрыIуэ Сокъур Мусэрбий.
Нало Заур лъэпкъым, бзэм, хабзэм, IуэрыIуатэм, литературэм теухуауэ и Iэдакъэ къыщIэкIа лэжьыгъэхэр къанэ щIагъуэ щымыIэу си унэ щIэлъщи, абыхэм сакъыщеджэкIэ, зэуэ сигу къокIыж ди критик цIэрыIуэм жиIауэ щытар.
ЛЫКЪУЭЖЬ Нелли, тхакIуэ.
«Сэ сщIа щыуагъэр умыщIэ», - жиIащ абы
Зауррэ сэрэ Нало Ахьмэдхъан и фIыгъэкIэ дызэрыцIыхуауэ щытащ 1972 гъэм. Сэ университетыр къэзухырт, Ахьмэдхъан пщIэшхуэ зыхуэсщI си егъэджакIуэт. Абы чэнджэщ къызитащ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым сыкIуэу Нало Заур зыхуэзгъэзэну, абы зэрепсэлъагъэххэри къызжиIащ. Сэ къэхутакIуэ сыхъуну гукъыдэжышхуэ сиIэу щыттэкъым, ауэ, си егъэджакIуэм и жагъуэ сымыщIын щхьэкIэ, Заур и деж сыкIуащ.
СИГУ ихужыркъым абы и деж япэ дыдэу сызэрыщIыхьар. ЗанщIэу гу зылъыстар зыщ: зыбгъэдэс стIолыр мо лIы бжьыфIэшхуэм цIыкIу щIэхъукIырт, абы тхылъу телъыр хэплъхьэжмэ, зытетхыхь тхылъымпIэ кIапэр дауэ тригъэзагъэрэ жыпIэнт. КъыпыгуфIыкIри сигъэтIысащ, итIанэ, игъащIэ лъандэрэ сыкъицIыху хуэдэ, псалъэмакъыр иришэжьащ. Ар тепсэлъыхьащ адыгэ литературэм къикIуа гъуэгум, а гъуэгур адэкIэ пхышын щхьэкIэ щIэн хуейхэм.
Заур и гупсысэкIэр дэ дызрагъэсахэм ещхьтэкъым, Iуэхум и щхьэ течауэ тепсэлъыхьырт. Зыхуейр къиIуэта нэужь, ар си нэм куууэ къыщIэплъащ, жысIар къыбгурыIуауэ пIэрэ жыхуиIэу. СщIэркъым абы си нэм щIилъэгъуар, ауэ сэ Заур и псалъэхэр къызгурыIуа къудейтэкъым, атIэ гукIи зыхэсщIат. Сыкъэтэджыжыну сыкъыщеIэм, догуэт зэ, жиIэри, сыкъигъэувыIэжащ, къызэрыдэкIрэ куэд мыщIа си япэ тхылъ цIыкIур и къыдэгъэжым къыдихри, абы ихуа усэхэм къысхутепсэлъыхьу щIидзащ, къызэхъулIари къызэмыхъулIари къызжиIащ. И кIэм деж дыщIигъужари згъэщIэгъуащ: «Уи зэфIэкIыр хыумыгуашэу, литературэм хэуви лажьэ, тхэ! Сэ сщIа щыуагъэр умыщIэ, сэ тIуми щымыщу сыкъэнащ».
ИужькIэ куэдрэ сегупсысащ Заур и псалъэхэм. Абыхэм фэрыщIагъ яхэлъу схужыIэнутэкъым, щIэныгъэ-къэхутэныгъэм хэлъхьэныгъэшхуэ зэрыхуищIари сщIэрт, и художественнэ тхыгъэ гъуэзэджэхэми фIыуэ сыщыгъуазэт… Нобэр къыздэсым согупсыс Заур абы щыгъуэ жиIам, жэуапри сиIэкъым.
Абы лъандэрэ илъэс куэд дэкIащ. Сэри си ныбжьэгъухэми Нало Заур и жьауэм дыщIэту гъащIэ гъуэгу къэткIуащ. Ар сыт щыгъуи къыткIэлъыплъырт, ди ехъулIэныгъэхэм щыгу-фIыкIырт, игу иримыхь гуэр ди Iэдакъэ къыщIэкIамэ, ари и щхьэ течауэ къыджиIэрт. Си щхьэкIэ сэ сщIэм Заур зэреплъынкIэ хъунур си гъуазэхэм я нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщ зыуэ сыт щыгъуи щытащ. Ар зэрытфIэкIуэдар сэри си ныбжьэгъухэми егъэлеяуэ къыттехьэлъащ. Абы быдэу псэкIэ дыпыщIат.
ЗАУР дунейм ехыжыным куэд имыIэжу ХьэIупэ ДжэбрэIилрэ сэрэ абы и деж дыкIуат сурэттех зыIыгъ ди ныбжьэгъу щIали ди гъусэу. Заур хуабжьу къытщыгуфIыкIащ, мо пIэрыхэлъым лIыгъэм зригъэхьщ, къэтэджри дяку дэсу сурэт зытредгъэхащ. Ди ныбжьэгъум сурэт зырыз тхуищIыжщ, рамэм тхуригъэувэжри, къыдитыжащ. Куэд мыщIэу, зыгуэру къехуэха хъури, си сурэтыр зэрылъ рамэм хэлъа абджыр къутащ. Ар си жагъуэ хъуауэ ДжэбрэIил и деж сыщIыхьащ етIуанэ махуэм. Егъэлеяуэ згъэщIэгъуащ ДжэбрэIил и сурэтым ардыдэр къызэрыщыщIар. Дэ дызэплъыжащ. ТIури дызэгупсысар зыт… Заур абы и ужькIэ зэрыпсэужар махуэ бжыгъэщ.
Сигу къинащ Заур иужь дыдэу зэрытлъагъужари. Абы «Дыджым и IэфIыгъэ» зыфIища и тхылъыр ди тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIырти, къэхъунур си псэм ищIа хуэдэ, псори згъэпIащIэрт. Хьэзыр хъуа тхылъыр къыщысIэрыхьа пщыхьэщхьэм ДжэбрэIилрэ сэрэ ар тхьыри Заур и деж дыкIуащ, дгъэгуфIэну дыпIащIэу. Ар пIэм хэлът фагъуэрэ фагъуэу, псэлъэну къару имыIэжу. ТхылъыщIэр и бгъэм щIикъузэри зыкъомрэ иIыгъащ, итIанэ Iэ дилъащ. ФIыщIэ къытхуищIу и нэ утхъуахэмкIэ къыдэплъащ. ДыкъыщIэкIыжыну дытэджыжри, нэхъ гъунэгъу щызыхуэтщIым, щэхуу къыдришеящ: «Сыт мыгъуэ си Iэмал…». Аращ иужь дыдэу Заур и псалъэу зэхэтхыжар.