Стадионми Iэпщэм и цIэр фIащ

Бахъсэн щIыналъэм хыхьэ ХьэтIохъущыкъуей къуажэм екIуу зыхуей щыхуагъазэри, гуфIэгъуэ щытыкIэм иту иджыблагъэ къыщызэIуахыжащ щIыпIэ стадионыр. Абы дяпэкIэ зэрихьэнущ а жылэм къыдэкIа цIыху цIэрыIуэ, адыгэхэм ящыщу футболымкIэ япэ дыдэу Совет Союзым 1964 гъэм и чемпион хъуа Iэпщэ Александр и цIэр.
Къэбэрдей-Балъкъэрым СпортымкIэ и министерствэм, КъБР-м ФутболымкIэ и федерацэм, Бахъсэн щIыналъэ администрацэм я лIыкIуэхэр, хьэтIохъущыкъуейдэсхэр куэду кърихьэлIат зэрагъэпэщыжа стадионыр къыщызэIуахыжым. Абыхэм гуапэу захуигъэзащ щIыпIэ муниципалитетым и Iэтащхьэ Балъкъыз Артур.
- Нобэ ХьэтIохъущыкъуей къуажэм гуфIэгъуэ щытыкIэм иту къыщызэIудохыж куэд щIауэ фызыпэплъэ стадионыр. Ар къанэ щымыIэу зыхуей хуагъэзащ «Къуажэ щIыналъэхэм зегъэужьын» къэрал программэ щхьэхуэм ипкъ иткIэ. Лэжьыгъэр езыгъэкIуэкIахэм я къару, зэфIэкI псори ирахьэлIащ нобэрей зэманым къезэгъ спорт зэхьэзэхуапIэ фиIэн папщIэ. Абы хэтщ иджырей топджэгу губгъуэ, спортсменхэм я зытIэщIыпIэхэр, зыгъэпскIыпIэхэр, цIыху тIысыпIэхэр. КъищынэмыщIауэ, ихъуреягъыр зэлъыIухащ, нэхущ. Ди дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ а псори фIыуэ егупсысауэ къэгъэсэбэпыным, щIэблэ узыншэ къытщIэхъуэнымкIэ щIэгъэкъуэн къытхуэхъуным.
- Иужь илъэсхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым футболымкIэ щекIуэкI зэхьэзэхуэхэм «ХьэтIохъущыкъуей» командэр лъэ быдэкIэ хэтщ. Абы и щыхьэтщ иджыпсту ар пашэхэм зэращыщыр икIи республикэм и чемпионыгъэм щIэбэнхэм зэрахыхьэр, - къыпищащ псалъэмакъым КъБР-м ФутболымкIэ и федерацэм и тхьэмадэ Пащты Руслан. - Топджэгум и лъабжьэ быдэхэм зыщиубгъуа ХьэтIохъущыкъуей къуажэм дяпэкIи футболист цIэрыIуэ куэд къызэрыдэкIынум шэч къытетхьэркъым.
ХьэтIохъущыкъуейдэсхэм хуабжьу я гуапэ хъуат къуажэ стадионыр зэIузэпэщу къызэрызэIуахыжар. Абыхэм къабгъэдэкIыу къызэхуэсахэм фIыщIэ ин яхуищIащ КъБР-м и Жылагъуэ палатэм хэт, щIыпIэм и псапащIэ цIэрыIуэ Хьэжы Руслан.
Къэпсэлъэныгъэхэр иуха иужькIэ Бахъсэн щIыналъэм щэнхабзэмкIэ и лэжьакIуэхэм концерт ятащ. Жанхъуэтекъуэ къикIа артист ныбжьыщIэхэм я къэфэкIэри хуабжьу удэзыхьэхт.
Стадионыр къызэрызэIуахыжам и щIыхькIэ топджэгумкIэ зэныбжьэгъугъэ зэIущIэ екIуэкIащ. Хэгъэрейхэм кърагъэблэгъат, езыхэми хуэдэу КъБР-м футболымкIэ и гуп нэхъыщхьэм ехъулIэныгъэкIэ хэт Ислъэмей къуажэм и командэр. Ар зэрытемыгъэкIуауэ, 2:2-уэ, иухащ. Абы лъэныкъуэ псори арэзы къищIащ.
ХьэтIохъущыкъуей къуажэм нобэми пщIэшхуэ щыхуащI я жылэм къыдэкIа, псэухукIи зэпыщIэныгъэ быдэ хузиIа СССР спортымкIэ и мастер, Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ я чемпиону щыта Iэпщэ Александр. Абы и цIэр зэрехьэ щыпсэуа уэрамым. Иджы Iэпщэ Александр сыт щыгъуи ягу къэкIыжынущ щIыпIэ стадионым къакIуэхэми. Хэт ищIэн ар здэщыт щIыпIэхэм япэу топ къехуэкIын щригъэжьауэ къыщIэкIынщ иужькIэ къэрал псор зэрыпагэу щыта футболист цIэрыIуэм.
 …Дэтхэнэ зы щIалэ цIыкIуми хуэдэу, Сашэ (арат абы къызэреджэр) пасэу топ джэгун щIидзащ. Унагъуэ Iуэхухэмрэ еджэнымрэ къыщыдэхуэхэм ахэр уэрамым къызэрыдэхырт икIи топ щамыгъуэтым и деж хъыданыжь зэкIуэцIыдар кърахуэкIырт.
Джэгуну хущIыхьэгъэшхуэ иIакъым Iэпщэхэ я щIалэ цIыкIум. Езыр ныбэ илъу и адэр ягъэкIуэдащ. Анэм къыхуэнат Сашэ нэмыщI иджыри хъыджэбзищ. Ахэр пIын, зыхуей хуэгъэзэн хуейт.
ЩIалэр къызэрыжэпхъыу анэм щIэгъэкъуэн хуэхъуащ. «ПыIэ зыщхьэрыгъ унэм щIэсащэрэт» жыхуаIэр апхуэдэ гуэрт. Хадэр къэтIынми, къэкIыгъэм елэжьынми, ар къехьэлIэжынми, мэзым пхъашэ кIуэнми - гугъуехь нэхъыщхьэм езыр пэщIэувэрт. ИужькIэ ар абы хуабжьу сэбэп къыхуэхъужащ.
Щалъхуа къуажэм дэт еджапIэр къиуха иужь, Сашэ Къэзахъстаным кIуащ. Абы щыгъуэм къэралым хуабжьу зыщиубгъуат щIыщIэ къэIэтыным. ЩIалэщIэм и зэфIэкIыр къалъытэри, «ЩIыщIэр къызэриIэтам къыхэкIыу» медалыр къратащ.
ИужькIэ къигъэзэжри Тырныауз шахтым лэжьапIэ уващ. Абы щыгъуэм и ныбжьыр илъэс пщыкIубл хъуа къудейт, ауэ и Iэчлъэчагъымрэ тегушхуэныгъэмрэ къалъытэри, IэнатIэ гугъум пэрыувэну хуит ящIащ.
Сыхьэт зыбжанэкIэ щIы щIагъым щылэжьа пэтми, абы къыщIэкIыжрэ тIэкIу загъэпсэхуа, едзэкъа нэужь щIалэхэр топ джэгуну зэхуэсырт. Мыгувэу Тырныауз къалэм и футбол командэ къызэрагъэпэщащ. Абы япэу хагъэхьахэм ящыщщ Iэпщэ Александр. Ар абыхэм и къарууфIагъкIи и джэгукIэкIи къахэжаныкIырт.
Тырныауз щыщ футболист щIалэщIэм и хъыбар мыгувэу республикэ псом щызэбгрыкIащ. ИкIи Налшык и «Спартак» командэр къызэрагъэпэщыну мурад щащIым Iэпщэр япэу ирагъэблэгъахэм ящыщ зыщ.
50 гъэхэм я кIэуххэм - 60 гъэхэм я пэщIэдзэхэм ди щIалэхэм мыIейуэ джэгун ирагъэжьащ икIи лъэ быдэкIэ къэралпсо утыку ихьащ. Мыгувэу Налшык и «Спартак»-м япэ лъагапIэр къищтащ - зональнэ зэхьэзэхуэхэм щытекIуащ. А зэманым цIэрыIуэу щыта Николаенкэ Владимир, Наурзокъуэ Юрэ, Лапинагов Юрэ сымэ, нэгъуэщIхэми я гъусэу Iэпщэ Александр Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым и лъабжьэр игъэбыдащ.
Гугъут 1962 гъэр Москва и «Динамо»-м дежкIэ. Командэ цIэрыIуэр къыщыхутат турнир таблицэм и кIэух увыпIэхэм ящыщ зым. Абы зэхъуэкIыныгъэхэр хэлъхьэн хуейт. Арати, къалащхьэм къикIри Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуащ Москва и «Динамо»-м и капитан, СССР-м и командэ къыхэхам щыджэгу Соловьёв Леонид. КъыщIэкIуар Iэпщэр здишэнурат.
А зэманым Сашэ и армэ кIуэгъуэти, гупсысэ лейрэ чэнджэщ кIыхьрэ Iуэхум хэмылъу арэзы хъуащ. Дауэ хъуми, нэгъуэщI командэ армэм е мылицэм пыщIауэ къыхуагъэлъэгъуэнут.
Апхуэдэу Iэпщэ Александр Москва кIуащ. Гъунэжт абы адыгэ щIалэщIэр зыщыдэплъеин. Яшин, Соловьев, Царев, Кесарев, Численкэ… Абыхэм ягъусэу зыбгъэсэну, утыку укъихьэну сыт и уасэт?! КъищынэмыщIауэ, а командэ дыдэм хэтт Яшин сыт щыгъуи ихъуэжыну хьэзыру Сашэ и къуажэгъу Беляев Владимир. А тIур зы жылэм къыдэкIами, щызэрыцIыхуар къэралым и къалащхьэращ.
Беляевыр хуабжьу сэбэп къыхуэхъуащ Iэпщэм, ар командэщIэм хэзэгъэн папщIэ. ИужькIи илъэс куэдкIэ зэныбжьэгъуащ, ажалым зэпэIэщIэ ищIыхукIэ.
КъарууфIагърэ псынщIагъкIэ Сашэ къыпэлъэщын къэгъуэтыгъуейт, ауэ и Iэзагъыр нэхъ зэкIэлъымыкIуэт. Ар езым фIы дыдэу ищIэжырти, адрейхэм ялъэщIыхьэн папщIэ пщIэнтIэпс мащIэ игъэкIуэдакъым. Тренировкэр иухрэ псори зэбгырыкIыжа иужькIи къанэурэ топыр игъэIурыщIэрт, ар зригъэдаIуэрт.
Гугъуехьыр псыхэкIуадэ хъуакъым икIи зэман кIэщIым къриубыдэу Iэпщэм и Iэзагъыр хэпщIыкIыу хэхъуащ. Мыгувэуи футболист нэхъ пашэхэм я гъусэу джэгупIэ губгъуэм кърагъэхьэу щIадзащ.
Дапхуэдизу и джэгукIэр ефIакIуэ зэпыту щытми, абы и гур щалъхуа щIыналъэмкIэ щыIэт. Арати, илъэсрэ ныкъуэкIэ Мэзкуу и «Динамо»-м хэтауэ икIи хъарзынэу хэзэгъауэ Налшык къигъэзэжащ.
КъэкIуэжами, ар ямыгъэпсэууэ нэгъуэщI командэхэм ирагъэблагъэрт. АрщхьэкIэ Сашэ зыщIыпIи яхуэкIуэн идэтэкъым. Ауэ 1964 гъэм и щIышылэм (январым) Куржым къикIри зы щIалэ къэкIуащ Тбилиси и «Динамо»-м и тренер нэхъыщхьэ Якушин Михаил и лIыкIуэу. Ар къызытекIухьар гурыIуэгъуэт - къэралым щекIуэкI зэхьэзэхуэм япэ увыпIэр къахьыну куржыхэм къалэн зыхуагъэувыжати, адыгэ щIалэ лъэрызехьэр здагъэIэпыкъуну арат. Iэпщэм къуэш пэлъытэхэр игъэщIэхъуфакъым икIи ди «Спартак»-м и унафэщIхэм яутIыпщри Куржым кIуащ.
Тбилиси и «Динамо»-м ухэтыну сыт щыгъуи щIыхьышхуэт. Абы щыгъуэм псом хуэмыдэу. Командэм хэтыр езыхэм ящыщ защIэт икIи, Iэпщэ Александр зыхагъэхьэну щрагъэблэгъакIэ, дзыхь лей къыпхуащIауэ арат. Апхуэдэ лъэбакъуэ зрачамкIэ куржыхэр зы дакъикъи хущIегъуэжакъым.
Куржым и командэ нэхъыщхьэм а лъэхъэнэм щыджэгухэрт Месхи Михаил, Метревели Славэ, Калоев Заур, Сечинавэ Георгий, Баркая Владимир, нэгъуэщI футболист цIэрыIуэ куэд. Абыхэм уадэхъун папщIэ жэщ-махуэ жумыIэу гугъу зегъэхьын хуейт. ИкIи абыхэм зыкIи къакIэрыхуакъым ирагъэблэгъа, дзыхь зыхуащIа адыгэ щIалэр. Ахэр Iэпщэм хуабжьу къыхуэарэзыт икIи къуэш дыдэм хуэдэу фIыуэ къалъэгъуащ.
Куржыхэм яхэту япэ дыдэу джэгуну къыщихьар Сашэ куэдрэ игу къигъэкIыжырт: IэпэдэIупIэ имыIэу цIыхур стадионым изт, егъэлеяуэ зэрыгъэкIийрт. Тбилиси и «Динамо»-м и хьэщIэт къэралым и чемпионатхэми кубокми куэдрэ щытекIуа Москва и «Спартак»-р. ЗэIущIэр и кIэм нэблэгъэху, бжыгъэр къызэIуахыфакъым. ДакъикъитI фIэкIа къэмынэжауэ Метревели Славэ ижьырабгъумкIэ кIуэцIрыкIри топыр къыхитащ. «Спартак»-м и гъуащхьэтетымрэ Iэпщэмрэ абы худэлъеящ икIи зэжьэхэуэри тIури джэлащ. Къэлъеижа топым Сечинавэ Георгий япэу нэсри, гъуэ нэщIым ар дигъэкIащ. Апхуэдэу Сашэ и фIыгъэкIэ Тбилиси и «Динамо»-р абы 1:0-у щытекIуащ икIи чемпионыгъэм хуэзышэ гъуэгу нашэкъашэм теуващ.
А зы илъэсым фIэкIаи Iэпщэр Куржым щыджэгуакъым. ЩIым намыгъэсу кърахьэкI пэтми, щалъхуа щIыналъэм аргуэру къигъэзэжащ. Хуейт ар къызыхэкIа лъэпкъым къыхуэщхьэпэну, абы и пщIэр иIэтыну. ЗыкъомкIэ аращ зи фIыгъэр Сашэ къыщыкIуэжа илъэс дыдэм, 1965 гъэм, Налшык и «Спартак»-р Урысей Федерацэм и чемпион хъууэ «А» классым зэрыкIуари, езыр хэту абы иужькIэ ди командэм иIа ехъулIэныгъэхэри. Ди щIалэхэм абы ядигуэшащ текIуэныгъэм и IэфIагъри къыхэгъэщIэныгъэм и дыджагъри.
Джэгун иуха иужькIи Iэпщэ Александр футболым пэIэщIэ хъуакъым. Абы и Iэзагъымрэ зэфIэкIымрэ щIэблэщIэм яхипщащ. Къэбэрдей-Балъкъэрым ЩIэныгъэ IуэхухэмкIэ и министерствэм олимп щIэблэ гъэхьэзырынымкIэ и сабий-ныбжьыщIэ школым и директору лэжьащ - иджы абы Iэпщэм и цIэр зэрехьэ. ИужькIэ Налшык и «Спартак»-м и тренер нэхъыщхьэуи щытащ. Ар Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм физическэ щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэт.
ГущIыхьэщ и ныбжьыр илъэс щэ ныкъуэм щIигъуа къудейуэ Iэпщэ Александр пасэу дунейм зэрехыжар. Ауэ нобэми цIыху минхэм ар IэфIу ягу илъщ. Абы и щыхьэтщ къыщалъхуа ХьэтIохъущыкъуей къуажэм я уэрамхэм ящыщ зым, къызэригъэпэща икIи зи унафэщIу щыта Налшык дэт Топджэгум щыхуагъасэ сабий-ныбжьыщIэ спорт школ хэхам и цIэр зэрызэрахьэр. И фэеплъ дахэр зыхъумэнухэм иджы къуажэ стадионри къахыхьащ. Тхьэм и псэр щигъэгуфIыкI!

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

18.03.2024 - 14:28

ДЫЩЭ МЕДАЛУ ПЛIЫ

Мейкъуапэ къалэм и «Уэщтын» спорт комплексым иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм дзюдомкIэ я чемпион Галстян Арсен и саугъэтхэр къэхьыным хуэунэтIа урысейпсо зэхьэзэхуэ.

18.03.2024 - 14:27

ШХАПIЭХЭМ Я ХЭХЪУЭР

2024 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и шхапIэхэм псоми зэхэту фейдэуэ кърагъэщIам и куэдагъымкIэ къэралым и щIыналъэ нэхъыфIипщIым яхыхьащ.

18.03.2024 - 08:59

ДИ НЫБЖЬЫЩIЭХЭМ ДАГЪЭГУШХУЭ

Гъатхэпэм и 3-м Новгород Ищхъэрэм щызэхуащIыжащ 2010 - 2011 гъэхэм къалъхуа ныбжьыщIэхэм папщIэ «Футбол цIыкIур - школым» урысейпсо Iуэхум и кIэух Iыхьэр.

18.03.2024 - 08:58

ПСЭУКIЭР ЗЭРЫЩЕФIАКIУЭР НЭРЫЛЪАГЪУЩ

Урысейм и Правительствэм и УнафэщIым и ­къуэдзэ Голиковэ Татьянэрэ КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбекрэ лэжьыгъэ IуэхукIэ зэхуэзащ.

18.03.2024 - 08:58

СУРЭТЫЩI, ЕГЪЭДЖАКIУЭ

Налшык дэт Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ ­ГъуазджэхэмкIэ музейм Нарткъалэ щыщ су­рэтыщI Чернощёковэ Ольгэ и IэдакъэщIэкIхэр щагъэ­лъагъуэ. Ар IэщIагъэм зэрыхэтрэ илъэс 30 зэрырикъуам теухуащ.