КIуэкIуэ Казбек ТАСС хъыбарегъащIэ
агентствэм и упщIэхэм жэуап яритащ

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр илъэс къэс цIыху мин бжыгъэхэм, «Iуа­щхьэмахуэ» курортым къакIуэхэм, зыщагъэпсэху щIыпIэщ, къыщрахьэлIэ хадэхэкIхэмкIэ, пхъэщхьэмыщхьэхэмкIэ, щагъэхьэзыр ерыскъыхэмкIэ цIэ­рыIуэ хъуащ. Абы къыдэкIуэуи, щIыналъэм иIэщ экономикэм зэрызебгъэу­жьыну Iэмал куэд. Кавказ Ищхъэрэм и адрей щIыналъэхэми хуэдэу, ахэр нэсу къэгъэсэбэпыныр къэралым гулъы­тэшхуэ зыхуищIхэм ящыщщ. ЩIыналъэм и Iэтащхьэу щыта КIуэкIуэ Юрий 2018 гъэм фокIадэм и 26-м УФ-м ШынагъуэншагъэмкIэ и советым лэжьапIэ кIуащ, УФ-м и Президент Путин Владимир и УказкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ ­игъэзэщIэну и пщэ ирилъхьащ илъэс ­45-рэ зи ныбжь, республикэм и мыза­къуэу, УФ-м и Президентым и Администрацэми къулыкъу зэхуэмыдэхэм щы­пэ­рытауэ лэжьыгъэ и пIалъэ зыщIэ КIуэкIуэ Казбек - республикэм и япэ Президенту щыта КIуэкIуэ Валерий и къуэм.
Республикэм нобэ къыпэщыт къалэн нэхъыщхьэхэм, езым и лэжьэгъуу щытынухэр къыщыхихкIэ, унафэщI ­IэнатIэхэм щигъэувкIэ нэхъ зытригъэщIэнухэм, щIыналъэм щыпсэу щIалэгъуалэм къахузэригъэпэщыну и мурад Iэмалхэм теухуауэ ТАСС-м и корреспондентым зыхуигъэзащ икIи а Iуэхухэм тригъэпсэлъыхьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбек.

- Уи япэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэ къулыкъум илъэситхум нэблагъэкIэ пэрытащ КIуэкIуэ Юрий икIи а зэманым къриубыдэу щIыналъэм унафэ хуэзыщI гуп щызэгъэуIуа хъуащ. Уэ абы зэхъуэкIыныгъэ хэплъхьэну уи мурад?
- ЗанщIэу жысIэнщи, Правительствэр текIыным и гугъу щIэтщIын щыIэкъым, ар щытрагъэкIынур хэхыныгъэхэр зэфIэкIа нэужьщ - сэрами щIыналъэм и нэгъуэщI унафэщIырами, республикэм щыпсэухэм хаха Iэтащхьэм. А гупым щIэ гуэрхэр хэгъэхьэным и гугъу пщIымэ, лэжьакIуэхэр зэхъуэкIыным теухуа унафэ тщIакъым, абы къыхэкIыуи зэкIэ долажьэ, цIыхухэм я лэжьэкIэм сыкIэлъоплъ, хэт сыт хузэфIэкIми зыдогъащIэ. А псом япкъ иткIэ, сэ гу зылъыстахэр зэман кIэщIым къриубыдэу зэхэслъхьэжынурэ унафэ пыухыкIа тес­щIыхьынущ.
- Сыт нэхъ зытебгъэщIэнур, уэ уи гупыр къыщыхэпхкIэ?
- Сэ къызэрыслъытэмкIэ, псом япэр ар IэщIагъэм фIыуэ хэпщIыкIынырщ, узы­пэрыт IэнатIэм уи пщэ къыщыдэхуэ къалэнхэм уапэлъэщыфынырщ, цIыху зэтету, уи лэжьыгъэмкIэ жэуап зэрыпхьыр зыхэпщIэу, зыщIэбдза Iуэхур и кIэм нэбгъэсыфу ущытынырщ. Мис апхуэдэ мардэхэрауэ къыщIэкIынщ си лэжьэгъуу щытынухэр къыщыхэсхкIэ сызытетынур.
- УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыIэ Матовников Александр щIыналъэм и депутатхэмрэ и уна­фэщI­хэмрэ уащригъэцIыхум къыхигъэщащ, республикэм мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министрым и къуэдзэу улэжьауэ зэрыщытыр экономикэм и а IэнатIэм зиужьынымкIэ сэбэп хъун зэрыхуейр. Президентым и Администрацэм и департаментым и унафэщIу узэрылэжьар, уэ узэреплъымкIэ, сыт хуэдэ лъэныкъуэ­кIэ щIэгъэкъуэн къыпхуэхъуну къэ­п­лъытэрэ? ЩIыналъэм и унафэр пщIы­нымкIэ ар сыт хуэдизкIэ сэбэп хъуну?
- Сэ УФ-м и Президентым и Администрацэм къэрал кIуэцI политикэмкIэ и управленэм сыщылэжьащ, Кавказ Ищхъэрэ щIыналъэм хыхьэ республикэхэм жылагъуэ-политикэ и лъэныкъуэкIэ я Iуэху зытетхэр си нэIэ щIэту. Къысхуихуащ щIыпIэ­хэм къыщыхалъхьэ проектхэмрэ абыхэм щы­щыIэ гугъуехьхэмрэ куууэ сыхэIэбэну. Сы­зэригугъэмкIэ, сэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и мызакъуэу, Кавказ Ищхъэрэ псом щыщыIэ гугъуехьхэм сыщыгъуазэщ, ахэр къызгуроIуэ. Сэ сыщыгъуазэщ нэ­гъуэщI щIыналъэхэм абы и лъэныкъуэкIэ щы­зэфIагъэкI IуэхуфIхэм икIи а щапхъэхэр сыкъыщалъхуа хэкуми къыщыз­гъэ­сэ­бэпыфынущ.

- Гу зылъыпта апхуэдэ щапхъэхэм ящыщ зым, КъБР-м и щIыналъэм щы­хэппщэну уи мураду, иджыпсту хэхауэ и гугъу пхуэщIыну?
- Псом япэрауэ, ахэр ехьэлIащ уна-фэщI гуп зэкъуэт зэгъэуIуным пыщIа Iуэ­хухэм. Дэ экономикэм нэхъ псынщIэу зэ­рызедгъэужьын Iэмалхэр къыхэтлъхьэн хуейщ, зэманым дыдэбэкъуэн, псынщIэу зызыхъуэж дунейм дыхэзэгъэн щхьэкIи абы  къигъэув мардэхэм дытехьэн хуейщ.
- Уэ къыхэбгъэщащ, Къэбэрдей-         Балъкъэрым щыIэ гугъуехьхэр адрей щIыналъэхэм ейм зэреплъытыфынур. Къулыкъум ущыпэрыхьа махуэм ­ТАСС-р зэупщIа IэщIагъэлIхэм зэ­дэарэзыуэ къызэрыхагъэщащи, фо­кIа­дэм Iуащхьэмахуэ щIыналъэм къы­щыхъуа зэныкъуэкъум (фокIадэм и 18, 19-хэм Гундэлэн къуажэм къаугъэ къы­щыхъеящ, абы теухуа Iуэхур зэхагъэкI, хабзэхъумэ органхэм къызэратащи, лъэпкъхэр зэпащIэгъэувэну хэтащ - ТАСС) и ужькIэ уэ, псом япэрауэ, лъэпкъ зэхущытыкIэхэм ехьэлIа Iуэ­ху­хэр зэтебухуэжын хуей хъунущ. Уэ ап­хуэдэ къалэн зыхуэбгъэувыжрэ?
- ФокIадэм къэхъуа зэныкъуэкъум и ­гугъу пщIымэ, мыбдежым ар нэхъыбэу къызыхэкIауэ къыщIэкIынур лъэпкъхэм ехьэлIа Iуэхухэракъым, атIэ социальнэ гугъехьхэрагъэнущ ар зэхьэлIапхъэр. ­Сэ зи гугъу сщIыр щIалэгъуалэ куэд мы ­зэманым зэрыIэнатIэншэрщ, я увыпIэ ­гъащIэм къыщагъуэтыжынымкIэ, я псэу­кIэр зэтраухуэнымкIэ гугъуехьхэм зэры­хэтырщ. Абы къыхэкIыу дэ зэхэтлъхьэ-нущ икIи дгъэзэщIэнущ щIалэгъуалэм       я Iуэху дагъэкIыжыфу щытыным, абыхэм я зэфIэкIхэм хагъэхъуэным хуэунэтIа             Iэ­малхэр къахузэгъэпэщынымкIэ лэ­жьып­хъэхэр.
Дэ абы хуэунэтIа хэкIыпIэхэр къэтлъыхъуэнущ, ныбжьыщIэхэр жылагъуэ ­гъащIэм тэмэму хэзэгъэн папщIэ, езы­хэм я увыпIэ гъащIэм къащылъысын ­папщIэ. А лэжьыгъэм хохьэ лэжьапIэ ­IэнатIэщIэхэр къахузэIухынри, щIалэ­гъуа­лэм я щIэныгъэм зэрыхагъахъуэ програм­мэщIэхэр зэхэлъхьэнри. Лэ­жьа­кIуэхэр къыхэхыным хуэгъэзауэ къэралым къыщыхалъхьэ зэпеуэхэр зэры­рагъэкIуэкI щIыкIэхэр къэгъэсэбэпын­ ­хуейщ, IэнатIэм унафэ хуэзыщIыфыну щIалэгъуалэр къэгъэнэIуауэ, иужькIэ абыхэм къулыкъу гуэрхэр зэрахьэным- кIэ Iэмал еттыфын хуэдэу. Абы Урысейм и Президентым и гугъу ищIауэ щытащ, щIыналъэхэм я унафэщIу иджыблагъэ хахахэм щаIущIам щыгъуэ. ЖысIэфынущ а Iуэхур дэ зэрыщIэдгъэхуэбжьэ- нур, унафэщI къулыкъухэр зезыхьэфынухэр къыхэхыным, щIэныгъэ хэха ­егъэ­­гъуэтыным хуэгъэза программэхэм ­Къэ­бэрдей-Балъкъэрым Iэмал зэриIэкIэ нэхъ псынщIэу лэжьэн щыщIадзэн папщIэ.
- Апхуэдэ зэпеуэхэм щытекIуа щIалэгъуалэм ящыщ зыгуэрхэр Правительст­вэм щыбгъэлэжьэну къэпщтэну ухьэ­зыр?
- Абыхэм апхуэдэ Iэмал еттынми дегупсысынущ, шэч хэмылъу. Къулыкъур зыхуэдгъэлъагъуэр ди псалъэмакъым и пэщIэдзэм зи гугъу щытщIа мардэхэм изагъэу щытмэ.
- Къулыкъум ущыпэрыхьэм къы­зэ­рыб­гъэлъэгъуащи, уи лэжьыгъэм щы­нэхъыщхьэу къэплъытэу къыхэбгъэщар щIыналъэм и цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэнырщ. Иджыпстуи зы къалэн къыхэбгъэщащ - ар  щIалэгъуалэм я зэфIэкIыр къагъэлъэгъуэфын, гъащIэм я увыпIэ къыщагъуэтыжын ­пап­щIэ Iэмал ятынырщ. ЩIыналъэм и унафэщIу ущыткIэрэ, сыт хуэдэ IэнатIэхэра иджыри гулъытэ хэха зы­хуэщIыпхъэу къэплъытэр?
- Шэч хэмылъу, экономикэм и унэтIыныгъэхэу республикэм лэжьапIэ IэнатIэхэр къыщызэгъэпэщынымкIэ Iэмал нэхъыбэ здэщыIэхэрщ. А IэнатIэхэм пэрытынухэм я лэжьапщIэр лъагэу щытын хуейщ, цIыхухэм я псэукIэр ирагъэфIэкIуэну Iэмал яIэн щхьэкIэ.
- А къалэнхэр гъэзэщIа хъунымкIэ сыт хуэдэ хэкIыпIэхэр щыIэ?
- И нэхъыбапIэкIэ, республикэм ин­вестицэхэр къыхалъхьэнымкIэ щыIэ ­Iэмалхэр егъэфIэкIуэнырщ икIи а Iэна­тIэм хьэрычэт щызыщIэ нэгъуэщIхэри ­къешэлIэнырщ - дэ а унэтIыныгъэм ще­кIуэкI лэжьыгъэр Iэмал имыIэу щIэдгъэ­хуэбжьэнущ. НобэкIэ бизнесым, хьэры­чэт IэнатIэм зегъэужьыным теухуа уна­-фэ куэд щыIэщ, ауэ экономикэм щIэгъэхуэбжьауэ зеужь. Абы къыхэкIыу дэ икъукIэ псынщIэу тхъуэжын хуейщ абы ехьэлIа хабзэхэр, бизнесым лъэпощхьэпоуншэу зиужьыфын, абы хуэлэжьэну щытыкIэхэр къыхузэгъэпэща хъун папщIэ.
- Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыналъэм щылэжьэну хуейхэм зэрыза-щIэвгъэкъуэну, абыхэм зэрахудэф­чы­хыну льготэхэр къызэвгъэпэщынми и гугъ тщIы хъуну?
- Сэ къызэрыслъытэмкIэ, хъунущ. Дэ сыт хуэдэ Iэмалри къэдгъэсэбэпынущ бизнесыр бюрократие лъэпощхьэпохэм Iумыуэн щхьэкIэ. Дыщогугъ мыбы къыщалъхуа хьэрычэтыщIэхэр щылэжьэну ди деж къагъэзэжыну.
- КъБР-м и экономикэм и тегъэщIапIэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ туризмэр икIи туристхэм я нэхъыбэр здэкIуэр ­Iуащ­­хьэмахуэщ. НэгъуэщI щIыпIэхэми ту­­ризмэм зыщегъэужьынымкIэ мурадхэр фиIэ?
- Туризмэр, шэч хэмылъу, ящыщщ ­республикэм и IэнатIэ нэхъыщхьэхэм. Iуащ­хьэмахуэ лъапэ туристхэм я кIуапIэу щытщ куэд щIауэ. Ауэ жысIэну сыхуейщ Къэбэрдей-Балъкъэрым автотуризм, агротуризм, экотуризм жыхуаIэ унэтIыныгъэхэм, нэгъуэщI куэдми зыщегъэу­жьынымкIэ хэкIыпIэфIхэр дызэриIэр. ИкIи дэ сыт хуэдэ Iэмалри къэдгъэсэ­бэпурэ, а унэтIыныгъэхэми делэжьы-нущ, Урысейм щыщхэм я мызакъуэу, нэгъуэщI къэралхэм къикI туристхэми я дежкIэ удэзыхьэх щIыналъэ ди респуб­ликэр тщIын папщIэ. Сэ шэч къытес­хьэркъым, Iуащхьэмахуэ и мызакъуэу, Налшык къалэри республикэм туриз-мэм зыщегъэужьын Iуэхур ипэкIэ зыгъэ­кIуатэ къару илъэс гъунэгъухэм зэрыхъунум.
- Уэ птеухуа упщIэри уэзмытын слъэкIынукъым. Уи адэ КIуэкIуэ Валерий, Къэбэрдей-Балъкъэрым и япэ Президенту щытам, щIыналъэм Iулы­джышхуэ щиIащ. Утегузэвыхьыркъэ уэ абы урагъапщэу, уи дэтхэнэ зы лъэбакъуэри абы и лэжьэкIам иралъыту щытынкIэ зэрыхъунум?
- ЖысIэфынуращи, абыи, сяпэкIэ лэжьа адрей унафэщIхэми я ехъулIэ­ныгъэ псори сэ Iэмал зэриIэкIэ къэзгъэсэбэпынущ. Ауэ, зэрынэрылъагъущи, дэтхэнэ зы цIыхуми езым и Iуэху еплъы-кIэ иIэжщ, гъащIэри и пIэм иткъым, аращи, нобэ къэхъухэм ятещIыхьа IуэхущIэхэри абы къыхэлъхьэн хуей хъунущ. Шэч хэмылъу, дэ езым ди унафэ тщIыжынущ икIи къэхъу сыт хуэдэ щытыкIэми, ди Iуэху еплъыкIэхэм ятеухуауэ, унафэ ятет­щIыхьынущ, нэхъыжьхэм я лэжьэ­кIамрэ я губзыгъагъэмрэ я лъабжьэу.