2020 жылда Россейде жашагъанланы тергеуюн бардырыу бла байламлы методология, къурау эм техника жаны бла амалланы тинтир муратда быйыл октябрьде къыралны 9 субъектинде халкъны переписи сынам халда ётерикди, анга 550 мингден аслам адам къатышырыкъды. Къабарты-Малкъарда санау Элбрус районда бардырыллыкъды, аны кезиуюнде 36 минг инсанны атлары жазыллыкъдыла, деп сакъланады. Анда да адамлагъа 2020 жылда бериллик вопросланы сорлукъдула – жыл саны, къачан эм къайда туугъаны, юйюрлю болгъаны бла къалгъаны, гражданствосу, миллети, билими, жашау этерге ахчаны къайдан алгъаны, ишлегени бла къалгъаны, мигрантмыды-тюйюлмюдю эм башхала.
Сынам тергеуню бардырыу бла байламлы Къырал статистиканы федерал службасыны регионда бёлюмюнде жыйылыу болгъанды. Анда махкемени Север Кавказда бёлюмюню башчысыны орунбасары Аурика Гаштова бу ишни борчларыны, энчиликлерини юсюнден айтханды.
Ол ангылатханыча, адамла жазыугъа кеслери ыразылыкълары бла къатышадыла, переписчикге айтылгъан затла тийишлисича къорууланадыла. Гражданла билдирген шартланы башхалагъа ачыкъ этген ишчиле жууапха тартыллыкъдыла, ол санда уголовный халда да.
Социал-демография шартланы жыйыу талай кезиуден къураллыкъды. 1-10-чу октябрьде Россейде жашагъан хар инсан, www.gosuslugi.ru порталда эсепде бар эсе, Интернетде электрон анкетада соруулагъа жууапла берип, кесин, юйюрюн да тергеуге тюшюраллыкъды. Аны ючюн бёлюм Кёп функциялы арала (МФЦ) бла да келишимле тауусханды, алагъа кёре МФЦ-ланы специалистлери алагъа бир тюрлю жумуш бла келген адамлагъа переписьге жазылыргъа болушурукъдула.
11-15-чи октябрьде санаугъа Интернет бла къатышмагъанланы тизмеси жарашдырыллыкъды. 16-27-чи октябрьде эркинликлери болгъанла адамланы юйлерине барып жаздырлыкъдыла, сорууларын берликдиле. Интернет-тергеуню эсеплери переписчиклеге билдирилликдиле, болсада ала хар юйге кирликдиле. Жазылыуну эки тюрлюсюне да къатышмай къалгъанла эм юйлерине переписчиклени иерге сюймегенле 16-27-чи октябрьде стационар участкаларында эсепге тюшаллыкъдыла.
Переписчиклени таныгъан да тынч боллукъду. Ала паспортларын бла бу иш бла кюрешгенлерини юсюнден шагъатлыкъ къагъытларын (алада да атлары, тукъумлары, аталарыны атлары жазыллыкъдыла) кёргюзтюрюкдюле, кёк тюрсюнлю бёрк, боюнлукъ, жауун кюнледе кёк ёрге жанла киерикдиле, имбашларына да кёк портфельле тагъарыкъдыла. Ала жангыз да соруула берликдиле, алай адамладан шагъатлыкъгъа паспортларын неда башха документлерин кёргюзтюрлерин излерге эркин тюйюлдюле.
Аурика Гаштова билдиргеннге кёре, Элбрус районда 95 переписчик ишлерикди, ала алгъа юйрениулени ётерикдиле. Бу район уллу болгъаны бла байламлы сайланнганды. Бусагъатда, сынам тергеуню къыйыныракъ жерде бардырсакъ, артда, 2020 жылда, тынчыракъ боллукъду, дегенди ол. Бир жерде жылдан аслам заман жашагъан адамланы кёрюмдюлерин жаздырлыкъдыла. Сёз ючюн, жаш адам окъургъа тёрт эм андан кёп жылгъа башха шахаргъа кетип тура эсе неда аскерде къуллукъ эте эсе, аны эсепге тургъан жеринде тюшюрлюкдюле.
Федерал законодательствогъа тийишлиликде санау хар он жылдан бардырылады. Биринчи кере ол 1897 жылда болгъанды, анда анкетагъа 14 соруу киргенди, бусагъатдагъы анкеталагъа уа 25 соруу тюшгенди. Халкъны жазыуун бардырыу – Россейде жашагъан адамланы санын, аланы турмуш халларын билирге онг берген жангыз амалды. Кёп шартланы – инсан къайсы миллетден болгъаны, билими, къаллай тиллени билгени, усталыгъы, иш бла жалчытылыннганы, жашагъан жерини халы, башха онглары – тергеуден башха амал бла билир амал жокъду. Ачыкъланнган шартлагъа кёре, къыралда болгъан тюрлениуле тинтиледиле, андан ары айныуну мадарлары изленедиле, социал-экономика, демография политика къуралады – аны ючюн анга къатышыуну магъанасы уллуду.
Кульчаланы Зульфия.
Сурат авторнуду.
