Баш борчубуз – экономиканы айнытыуду, инсанланы социал излемлерин эмда ырахатлы, къолайлы жашауларын жалчытыуду.

Тюнене КъМР-ни Парламентини кезиуден алгъа чакъырылгъан жыйылыуу Правительствону юйюнде бардырылгъанды. Анга РФ-ни Федерация Советинде республиканы келечилери, Къырал Думаны депутатлары, Къабарты-Малкъарны законла чыгъарыучу, толтуруучу, жер-жерли власть органларыны къуллукъчулары, Конституциялы, Баш, Арбитраж сюдлени, федерал органланы КъМР-де бёлюмлерини таматалары, Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный, Контроль-эсеплеучю эмда Жамауат палаталаны, Айырыу комиссияны оноучулары, вузланы ректорлары, право низамны сакълаучула, жамауат эм дин организацияланы, политика партияланы келечилери эм башхала къатышхандыла. Анда КъМР-ни Башчысы Казбек Коков республиканы Парламентине Посланиясы бла сёлешгенди.Алгъа барыу
Казбек Коков сёзюню аллында РФ-ни Президенти Владимир Путин Федерал Жыйылыугъа Посланияда къыралыбызны айнытыу жаны бла уллу борчла салгъанын белгилеп, республиканы власть органлары да аланы башчылыкъгъа алып ишлегенлерин чертгенди. Биринчиден, Казбек Валерьевич былтыр КъМР-ни социал эм экономика жаны бла айнытыуда жетишимлени юслеринден айтханды. Ол белгили этген шартлагъа кёре, КъМР-де чыгъарылгъан продукцияны ёлчеми 145,6 миллиард сомгъа жетгенди. Промышленностьда тамамланнган жумушла 9,7 процентге ёсгендиле, эл мюлкде уа, аны аллында жыл бла тенглешдиргенде, 105 процентге жетгенди. Инвестицияла 7,2 процентге кёбейтилип, 44 миллиард сом болгъандыла. Къырал борчну 2,3 миллиардха азайтыргъа къолдан келгенди.
- Биз уллу банк кредитлени хайырланмай, 170 миллион сомну аягъанбыз. Бу ахчаны уа социал магъаналы ишлеге къоратыргъа, кёп жылланы тамамланмай тургъан жумушланы толтурургъа онгубуз болгъанды,-дегенди Казбек Коков.
Ол РФ-ни Президентини май указларыны чеклеринде жарашдырылгъан федерал программала къалай толтурулгъанларын да билдиргенди. Былтыр а аланы тамамлаугъа 5,630 миллиард сом берилгенди.

Юйюрлеге - къырал болушлукъ
Быйылгъа салыннган борчланы арасында Казбек Валерьевич эм магъаналыладан бирине  демографияны санагъанды. Арт кезиуде республикада туугъан сабийлени саны азайып баргъанына жарсыгъанды. Былтыр аны коэффициенти 1,6-гъа жетгенди, ол къыралда орталыкъ эсепден кёп эсе да, 2024 жылгъа дери аны 1,7-ге дери жетдирирге борч салыннганды. «Болсада бизде туугъан сабийлени коэффициентин 1,8-ге жетдирирге битеу онгларыбыз бардыла»,-деп чертгенди республиканы оноучусу.
Алай болур ючюн а, докладчы акъыл этгенича, юйюрню, аналыкъны, сабийликни даражаларын кётюрюрге керекди. КъМР-ни Башчысы Владимир Путин Посланиясында юйюрлеге къырал болушлукъну тюрлю-тюрлю амалларын белгилегенин эсгертип, Парламентге бла Правительствогъа аланы жашауда бардырыу жаны бла тийишли мадарла толтурургъа, бюджетге тюзетиуле кийирирге буюргъанды.
2019 жылда орталыкъ айлыкъны 5,2 процентге ёсдюрюрге онг болгъанды. Алай  аны къыралда болгъан ёлчемге жетдирирге борчла салыннгандыла. Казбек Валерьевич иш хакъны ёсдюрюу система халда бардырылыргъа кереклисине эс бургъанды.
Демографияны игилендириуню энтта бир амалы - сабийлени школгъа дери билим бериу учрежденияла бла жалчытыуду. КъМР-ни Башчысы белгили этген шартлагъа кёре, былтыр 940 жангы окъуу жер къуралгъанды. Алай 2021 жылны ахырына дери энтта 2 минг сабийге садикледе жерле болургъа кереклисин айтып, Правительствогъа бу ишни тамамларгъа буюргъанды.

Республиканы келир кюнюжаш тёлю
Республиканы андан ары жашауу, айныуу да жаш тёлюню къолунда болгъанын белгилегенди докладчы. Аны себепли уа ёсюп келген тёлюню окъутуу, юйретиу баш магъана жумушладан бириди деп Казбек Валерьевич шёндюгю усталыкълагъа, IT технологиялагъа юйретиуню сингдирирге кереклисине да эс бургъанды.
Бюджетибизни 30 проценти билим бериуге къоратылады. Аны хайырындан  Нальчикде 1,2 минг сабийге школ битдирилгенди, ол жангы окъуу жылдан сабийлеге эшиклерин ачарыкъды. Дагъыда Чегемде, Солдатскоеде билим бериу учрежденияла ишлетилгендиле.
Алай бюгюнлюкде школчуланы 12 проценти экинчи сменде окъуйдула, ол а 10 минг сабийди. Андан сора да, школланы асламы озгъан ёмюрню ортасында ишленнгендиле, шёндюгю излемлеге келишмейдиле. Сёзге, 8 школ оюлур халдадыла, 148-си тынгылы жангыртылыргъа керекдиле. Быллай тарихлени белгили этип, республиканы оноучусу толтуруучу, жер-жерли власть органлагъа аланы тамамларгъа буюргъанды. «Анга битеу онгларыбыз бардыла, федерал программала ишлейдиле. Аны бла бирге уа социал магъаналы бизнес да себеплик этеригине ишеклигим жокъду. Хар предприниматель да элине болушургъа хазыр болгъанына ийнанама»,-деп къошханды ол.
Сёз фахмулу сабийлени ачыкълауну эм юйретиуню, «Антарес», «Кванториум» дегенча къошакъ билим берген системаланы муниципал къуралыулада айнытыуну, ишчи усталыкъланы даражаларын кётюрюуню юслеринден да баргъанды. Бийик билим бериуню юсюнден айтылгъанда, вузлада программала республикада производство бла байламлы болургъа, экономикагъа керекли устала хазырларгъа да белгиленнгенди.

Онкология араны битдирирге
Саулукъ сакълауну юсюнден айтханда, Казбек Коков баш борчладан бири республикада инсанланы орталыкъ жашау ёмюрлерин 80 жылгъа жетдириу болгъанын эсгертгенди. Хар инсан да саулукъ сакълау системаны онглары бла чырмаусуз хайырланырча мадарла, элледе адамланы саулукъларына багъыуну игилендириу жаны бла амалла да белгиленнгендиле Посланияда. Къыралда биринчи медицина болушлукъ берген бёлюмлени (элледе амбулаторияланы) жангыртыуну программасы толтурулуп  башланнганын билдирип, Казбек Коков анга финансла бёлюннгендиле, деп къошханды.
Ол онкологиягъа къажау системаны  айнытыуну юсюнден энчи айтханды. Жангы диспансерни проект-смета документлерин хазырларгъа буйрукъ бергенди. Сёз паллиатив болушлукъну кенгертиуню юсюнден да баргъанды.

Жашау журтланы, маданият
мекямланы юсюнден
Правительствогъа республиканы инсанларына жашау халларын игилендирирча мадарла къураргъа борч  салыннганды. Ол санда ипотеканы айнытыргъа, социал аренда амалны кенгертирге, мекямланы аяулу технологияла бла  ишлетирге боллугъу чертилгенди. 
2022 жылгъа дери минг адамны оюла тургъан 58 юйден кёчюрюрге белгиленнгенин да эсгертгенди Казбек Валерьевич. Ол жаны бла келишимге Жашау журт-коммунал мюлкде реформаланы   фонду  бла къол салыннганды дегенди. 
Шахарлада, элледе жашагъанланы таза суу бла жалчытыу кёп жылладан бери жамауатны жарсытып келген кемчиликледен бириди, алай власть органла бу ишни да къолгъа аладыла.    Сёз экологияны игилендириуню, къалгъан-къулгъанланы жарашдырыуну   юслеринден да баргъанды. 
КъМР-де культура объектлени жангыртыугъа энчи магъана бериледи. Сёзге, былтыр тёрт маданият юй ишленнгенди, экиси жангыртылгъанды, эллеге 8 автоклуб алыннганды, башха жумушла толтурулгъандыла. КъМР-ге Театрланы юйюн битдирирге 758,6 миллион сом бёлюнеди. «Аны 2021 жылда хайырланыргъа берирге керекбиз. Бу мекям   культура арагъа буруллугъуна  ишеклигим жокъду»,-деп чертгенди Казбек Коков. 

Хорламны 75-жыллыгъын
тийишлисича ётдюрюрге
Быйыл битеу къыралда да баш магъаналы жумушалдан бири - Уллу Хорламны 75-жыллыгъын белгилеудю. Аны чеклеринде бизде да магъаналы ишле бардырыллыкъдыла.
РФ-ни Президентини указы бла уа ветеранлагъа 75-мингишер сом тёленирикди. «Биз да мамырлыкъны сакълагъан жигитлерибизге энтта 75-мингишер сом берликбиз»,-деп билдиргенди республиканы Башчысы.
Политика магъаналы ишледен бири - 2022 жылда КъМР-ни Къыраллыгъыны 100- жыллыгъын белгилеудю. Аны федерал даражада байрамларгъа оноу этилгенди. Казбек Коков власть органланы, жамауат организацияланы келечилерин да ишлеринде республиканы айныууну жолун кёргюзтюрге чакъыргъанды. Аны 2022 жылгъа КъМР-ни 100-жыллыгъыны атын берирге керекди деген оюмуна уа залда олтургъанла къарсла бла тюбегендиле.

Эл мюлк, туризм, жолла
Республиканы макроэкономика болуму къыралда орта эсепден артха къалады. Болсада толтуруучу власть органлагъа КъМР-де чыгъарылгъан продукцияны ёлчемин эки кереге кёбейтирге, эл мюлкде, туризмде, башха сфералада болгъан онгланы толуракъ хайырланыргъа, инвестицияланы кёбейтирге борчла салыннгандыла.
Бюгюнлюкде уа эл мюлк экономиканы файдалы бёлюмлеринден бириди. Былтыр ёсдюрюлген продукцияны багъасы 54,1 миллиард сомгъа жетгенди. Болсада аны ВРП-да ёлчемин эки кереге кёбейтирге, тыш къыраллагъа жиберилген продукцияны ёлчемин да ёсдюрюрге кереклиси белгиленнгенди.
Республиканы жол фондуну ёлчеми 60 процентге кёбейтилип, 3 миллиард сомгъа жетгенди. Аны хайырындан а регион магъаналы жолланы ишлетирге (17 километр) эмда жангыртыргъа (46,6 километр) къолдан келгенди. Быйыл а уллу проектледен бири - Нальчикде Киров орамны жангыртыуду. Аны жылны ахырына тамамларгъа белгиленеди, алай Казбек Коков аны 1 сентябрьге дери бошаргъа онг болгъанын айтханды.
«Къоркъуусуз эм тынгылы жолла» программаны чеклеринде 432 миллион сом бёлюннгенди, ол а жол мюлкню андан ары игилендирирге онг берликди. Жылны ахырына дери «Шимал» эм «Кюнчыгъыш» вокзалланы битдирирге мурат барды. КъМР-ни Башчысы инфраструктураны къураргъа, адамла баргъан жерлерине къыйналмай жетерча битеу мадарла этерге кереклисин да белгилегенди.

Бюджет ахчаны аяргъа
Белгиленнген жумушланы толтурур ючюн а къырал борчну азайтыуну, ахчаны аяулу къоратыуну амалларын сингдирирге, коррупциягъа къажау ишни селейтмезге кереклиси да белгиленнгенди. «Бюджетни файдаларын 3,3 миллиард сомгъа кёбейтирге, аны 44,5 миллиардха жетдирирге борчлубуз. Хау, ол къыйын ишди, алай онгларыбыз бардыла»,-деп къошханды Казбек Коков.
Посланияда жамауат къоркъуусузлукъну жалчытыуну, аманлыкъланы азайтыуну, жолда жюрюуню жорукъларын толтурууну, терроризмге, экстремизмге къажау ишни тирилтиуню юслеринден да айтылады.
Ахырында Казбек Валерьевич жамауат власть органладан тюзлюкню, алагъа къайгъырыу болурун сакълагъанларын эсгертгенди. «Алагъа биз туура этген тарихле сейир тюйюлдюле, жарсыулары кетерилмеселе. Билмегенча этип, тынгылап турургъа жарамайды. Владимир Путин бир жол къыралны баш борчу – адамлагъа къуллукъ этиудю, деген эди. Биз ма бу сёзлени башчылыкъгъа алып ишлерге борчлубуз»,-дегенди КъМР-ни Башчысы.
Посланиягъа тынгылагъандан сора КъМР-ни Парламентини спикери Татьяна Егорова битеу белгиленнген борчла толтуруллукъларын, комитетле аланы тамамлау жаны бла мадарланы сюзериклерин чертгенди.
Депутатла, къол кётюрюп, Посланияны къабыл кёргендиле.

Тикаланы Фатима.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 09:05

БАХЧАЛАНЫ БУЗДАН КЪОРУУЛАРГЪА – 40 МИЛЛИОН СОМ

Быйыл эл мюлк жерлени буз уруудан къорууларча мадарлагъа Къабарты-Малкъарны бюджетинден 40 миллион сом бёлюнюрюкдю.

29.03.2024 - 09:04

КАРТОФДАН БАЙ ТИРЛИК КЪУУАНДЫРАДЫ

Шимал-Кавказстатны управлениясындан  билдиргенлерича, былтыр Къабарты-Малкъарны  мюлклерини барысында да картофдан  154,6 минг тонна  жыйылгъанды.  Ол былтырдан 1,8 процентге кёпдю.

29.03.2024 - 09:04

ТАНГ КЕСЕК КОНСЕРВА ЧЫГЪАРЫЛАДЫ

Къабарты-Малкъар тахта кёгетледен консервала жарашдырыу бла эки жылны ичинде алчы жерни алады. Ол санда былтыр, 363,8 миллион банка чыгъарылгъанды.

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.