Совет Союзым футболымкIэ и чемпион Iэпщэ Александр къызэралъхурэ илъэс 80 зэрырикъур дыгъэгъазэм и 19-м щагъэлъэпIа Лъэпкъ библиотекэм и щIэджыкIакIуэ пэшышхуэм щIэзу къызэхуэсат Къэбэрдей-Балъкъэрым и топджэгум и лъабжьэр зыгъэтIылъа икIи къэралпсо утыкум ехъулIэныгъэкIэ изыша щIалэ ахъырзэман куэд. Абыхэм яхэплъагъуэрт Налшык и «Спартак»-м и щIыхьыр илъэс зэмылIэужьыгъуэхэм зыхъумахэу Сыжажэ Валерэ, Гогибедашвили Заур, Гъубж Вячеслав, Хьэнцэ Аслъэнбэч, Мэшыкъуэ Аслъэн, щыджэгуахэу икIи иужькIэ и тренер нэхъыщхьэу щытахэу Къумыкъу Виктор, Красножан Юрэ, Шыпш Тимур, Биджиев Хьэсэнбий сымэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Парламентым, Правительствэм къикIахэр, Iэпщэ Александр и цIэр зезыхьэ футбол академием и гъэсэнхэр, и ныбжьэгъуу, зыцIыхуу щытахэр, и унагъуэм щыщхэр.
Зэрымыпсэужрэ илъэс 28-рэ дэкIами (1991гъэм дыгъэгъазэм и 17-м дунейм ехыжащ), Iэпщэм хузэфIэкIащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и топджэгум и вагъуэхэр и пшыхьым къыщызэщIикъуэжыну. Абыхэм яхэттэкъым и гъусэу мыджэгуа, имыгъэса, и цIэр зыфIаща футбол школыр къэзымыуха, и щапхъэр гъуазэу гъащIэм щызимыIа.
Сыт щыгъуи хуэдэу дахэу, зэгъэкIуауэ зэIущIэр езыгъэкIуэкIа Налшык дэт курыт еджапIэ №31-м и директор икIи «Спартак» стадионым и диктор Егъуэжь Анзор къызэхуэсахэм иджыри зэ ягу къигъэкIыжащ Iэпщэ Александр и гъащIэ гъуэгуанэмрэ топджэгум щиIа ехъулIэныгъэхэмрэ. Дауи, абы къыхигъэщхьэхукIащ 1964 гъэм Тбилиси и «Динамо»-м хэту СССР-м и чемпион зэрыхъуамрэ, къыкIэлъыкIуэ илъэсым Налшык къигъэзэжу, ди «Спартак»-м и гъусэу Урысей Федерацэм и дыщэ медалхэр къызэрихьамрэ. Псалъэмакъыр щIигъэбыдэрт а лъэхъэнэм траха видеотеплъэхэм. Псом хуэмыдэу къызэхуэсахэм яфIэхьэлэмэтащ илъэс щэ ныкъуэрэ тхурэ ипэкIэ Ташкент щекIуэкIа кIэух зэIущIэр. Къэралым и чемпион хъуар зэхагъэкIын папщIэ абы щызэпэщIэуват Мэзкуу и «Торпедо»-мрэ ди лъахэгъур щыджэгу Тбилиси и «Динамо»-мрэ. А зэIущIэм грузинхэр (куржыхэр) 4:1-уэ щытекIуэри, зэи къэмыхъуауэ, къэралым и дыщэ медалхэр щызэIэрагъэхьат.
Пшыхьым япэу псалъэ щратащ хэгъэрейхэм къабгъэдэкIыу утыку къихьа Iэпщэ Анатолэ. Къызэхуэсахэм абы фIыщIэ ин яхуищIащ я лъэпкъым имызакъуэу республикэр, къэралыр зэрыгушхуэ я къуэшыр зэрызыщамыгъэгъупщэм, хуэфэщэн пщIэ лъагэ зэрыхуащIым къыхэкIыу.
АдэкIэ псалъэмакъым къыхыхьа Сыжажэ Валерэ гуапэу игу къигъэкIыжащ Мэзкуу и «Динамо»-м и тренер нэхъыщхьэ Якушин Михаил 1961 гъэм Iэпщэмрэ абырэ я командэм зэрыригъэблэгъауэ щытар.
- Налшык щекIуэкIа зэхьэзэхуэ гуэрым гу къыщытлъитэри, тренер цIэрыIуэр къыдэпсэлъащ. КъыджиIащ иджыпсту зи Iуэхухэр мыщIагъуэ Мэзкуу и «Динамо»-р дэ тхуэдэ щIалэщIэхэм зэрыхуэныкъуэр. Дауи, дыгуфIэри, дамэ къыттекIам хуэдэу, дызэбгрыкIыжащ, ди анэхэм хъыбар едгъэщIэну. Командэ цIэрыIуэм дызэрыраджам апхуэдиз дэрэжэгъуэ къыдитати, дэ нэхъ насыпыфIэ щымыIэу къытфIэщIырт. АрщхьэкIэ, сыкъыздэкIуэжам псори къыщызэтракъутэжащ: «Уэ топ къепхуэкIыу удэткIэ уна ухъунукъым, еджэ», - пиупщIащ си анэм. Абы къыщимыгъанэу си гъусэу етIуанэ махуэм Налшык къакIуэри, Якушиным зыхуигъэзащ икIи сэ схуэдэ щIалэщIэхэр «зэригъэщхьэрыуэм» папщIэ хуэмыфэщэн куэд ирипэсащ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Мэзкуу и «Динамо»-м сыхэкIыжащ. Сашэ и анэм гуригъэIуэфащ топ джэгуурэ езыри и шыпхъухэри тэмэму зэригъэпсэуфынур икIи къалащхьэм кIуащ. ИужькIэ абы дэрэ Налшык и «Спартак»-м дыщызэхуэзэжащ икIи ди ныбжьэгъугъэм щыпытщащ.
Iэпщэ Александр Мэзкуу щыщыIа лъэхъэнэм зэрыхуэза щIыкIэр игу къигъэкIыжащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и спорт факультетым футболым и теориемрэ практикэмрэ щезыгъэдж, педагогикэ щIэныгъэхэм я кандидат Къуэжэм Аслъэн.
- Мэзкуу сыщыщеджэм Iэпщэ Александр зыхэт и зы зэIущIи блэзгъэкIыртэкъым, - жиIащ абы. - Сригушхуэрт ар си лъэпкъэгъуу зэрыщытым, сэри еджапIэм и топджэгу гупым сыхэтт. Мыгувэу езыри зэзгъэцIыхуащ, ар хуабжьу цIыху къызэрыгуэкIт. А лъэхъэнэм къысIэрыхьащ Iэпщэ Александр топыр IэкIэ къызэрыдидз щIыкIэр куууэ щызэпкърах щIэныгъэ спорт журнал. Ар IэщIагъэлIхэм яфIэтелъыджэт, апхуэдэ зыхузэфIэкI иIэу нэгъуэщI зы футболисти Совет Союз псом истэкъым. ИужькIэ а тхыгъэм сыкъыщеджащ франджы, инджылыз журналхэми. Иджы ди студенхэм къагурызогъаIуэ Iэпщэ Александр и топ къыдэдзыкIэм и техникэр - ар пхузэфIэкIын папщIэ уи Iэхэми, лъакъуэхэми, тхыцIэми къару къызэрымыкIуэ яхэлъыпхъэщ. Абы а псори иIэт, и унэцIэм хуэфащэу.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и Парламентым и унафэщIу зэхуэсыгъуэ зыбжанэм щыта Нэхущ Заурбий къыхигъэщащ езыр зэи топ джэгуу щымытами, Iэпщэ Александр теухуа пшыхьхэм иджы ещанэу и гуапэу къызэрырихьэлIэр. «Апхуэдэхэращ лъэпкъыр зыIэтыр, ди щхьэр лъагэу дэзыгъэлъагъужыр», - жиIащ абы.
ГукъэкIыж IэфIхэр и куэдт Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэм и чэнджэщэгъу, КъБР-м щIыхь зиIэ и юрист Къумыкъу Борис.
- Нобэ хуэдэу сощIэж Iэпщэ Александр зи капитан Налшык и «Спартак»-р сэ сыщеджэ Саратов къалэм и «Сокол» командэм дэджэгуну 1963 гъэм накъыгъэм (майм) и 19-м нызэрыкIуауэ щытар, - ядэгуэшащ ар къызэхуэсахэм. - Зэхьэзэхуэм бжьыпэр щызыIыгъ саратовдэсхэм ирагъэблэгъат Сыжажэ Валерэ, Наурзокъуэ Юрэ, Шаповалов Анатолэ, ТыIэщ Хьэсэнбий, Щомахуэ Алексей, Кривошеев Анатолий, Алдышев Анатолий, Локъуэ Александр, Ильин Валерэ сымэ, нэгъуэщIхэри зыхэт ди щIалэхэр. ЦIыху мин зыбжанэр къаукъубеяуэ зэрыс стадион абрагъуэм си закъуэт Налшык и «Спартак»-м щыдэщIыр. Зэпеуэр лъэщу къыщIэзыдза хэгъэрейхэм шэч къытрахьэртэкъым хьэщIэхэр зэрырагъэкIуэтынум, ауэ Iэпщэ Александр Мэзкуу и «Динамо»-м къыхэкIыжу къапэщIэтхэм къазэрыхыхьэжам, зэрапашэм, мащIэу игъэгузавэрт. ИкIи ар щхьэусыгъуэншэтэкъым: Сашэ ахэр хуабжьу игъэгулэзырт. 36-нэ дакъикъэм къэхъуа телъыджэм иужькIэ куэдрэ цIыхухэр тепсэлъыхьыжащ - лъагэу къэлъэта топым Iэпщэ Александр бгъэгукIэ зригъэгъазэри, «Сокол»-м и гъуэм пэмыжыжьэу щыт Зотов Алексей хуигъэжащ, мыдрейм къыхуэнэжыр Сашэ къызэригъэпэща Iэмал гъуэзэджэр химыгъэкIуэдэну арати, хэгъэрейхэм я гъуэр хигъэщIащ. «Телъыджэщ!», «ФIэщщIыгъуейщ!» зэплъыжурэ къэхъуар ягъэщIагъуэрт стадионым кърихьэлIахэм. Сэри абы сригушхуэрт. ЗэIущIэр зэрытемыгъэкIуауэ, 1:1-уэ, иухащ икIи иужькIэ Налшык къэкIуауэ «Спартак»-м 2:1-уэ къыхигъэщIами (Iэпщэм япэ топыр яхудигъэкIат), а гъэм «Сокол»-м зэхьэзэхуэм бжьыпэр щиубыдри, «А» гупым дэкIуэтеящ.
КъБР-м и Парламентым «Захуагъэ здэщыIэ Урысей» партым щиIэ фракцэм и пашэ Кебеков Владимиррэ философие щIэныгъэхэм я доктор Хъурей Феликсри я мащIэтэкъым пшыхьым кърихьэлIахэм жраIэн. Абыхэм къыхагъэщащ Iэпщэ Александр и фэеплъ дахэр хъума хъун, ар щIэблэм я деж нахьэсын папщIэ къызэринэкIа унагъуэ дахэм, псом хуэмыдэу и щхьэгъусэ Риммэ, куэд дыдэ зэрызэфIагъэкIыр икIи абы папщIэ пщIэ лей зэрахуэщIыпхъэр. «Iэпщэ Александр зейр къызыхэкIа унагъуэм, лъэпкъым я закъуэкъым, атIэ ар республикэ псом, къэралым я щIэинщ», къыхагъэщащ а нэхъыжьыфIхэм.
1965 гъэм Iэпщэм дэщIыгъуу Урысей Федерацэм и чемпионыгъэм нэса «щIалэ дыщэхэм» ящыщу, ди жагъуэ зэрыхъущи, псэууэ къэнэжар Хьэмгъуокъухэ малъхъэ яхуэхъуу Къэбэрдей-Балъкъэрым и гъащIэ псор иужькIэ езыпха Гогибедашвили Заурщ. Абы и гукъэкIыжхэр зыфIэмыхьэлэмэт щыIэу къыщIэкIынкъым.
- Тбилиси и «Динамо»-м Iэпщэр щыджэгуу, сэ Батуми и «Динамо»-м сыхэту, 1964 гъэм Сашэрэ дэрэ дызэрыцIыхуауэ щытащ, - жиIащ абы. - Илъэс дэкIыу тIури Налшык и «Спартак»-м и щIыхьыр тхъумэну къыщытхуихуэм, хуабжьу сыщыгуфIыкIат. Сыту жыпIэмэ Iэпщэр къэралым и чемпион хъуа къудейт икIи ар ди дежкIэ тхьэпэлъытэт. Ар зэрытщIыгъум гушхуэныгъэ ин къыдитат. ИкIи Сашэ куэдкIэ и фIыгъэщ 1965 гъэм дызыхэта Налшык и «Спартак»-р Урысей Федерацэм и чемпион зэрыхъуар. Iэпщэ Александр къарууфIэт, техникэфI бгъэдэлът, губзыгъэт. А псоми я хьэтыркIэ ар къэралым и футболист нэхъыфI дыдэхэм ящыщ зыт. Топ джэгуныр щыдгъэта иужькIи дызэрыгъэгъуэщакъым, унагъуэкIэ дызэкIэлъыкIуащ.
Видеокъэгъэлъэгъуэныгъэм и Iэмалхэр къагъэсэбэпри, пшыхьым я гукъэкIыжхэр утыку къыщрахьащ Iэпщэ Александр и япэ тренерхэм ящыщ зы Свирский Анатолий, Тбилиси и «Динамо»-м къыдыхэта Баркая Владимиррэ Сечинавэ Георгийрэ, комментатор телъыджэу щыта Махарадзе Котэ и бынхэм.
Зи гугъу тщIы пшыхьыр щызэхэта пщыхьэщхьэм къыкIэлъыкIуа щэбэтым «Налшык» спорткомплексым щекIуэкIащ зыкъом щIауэ илъэс къэс къызэрагъэпэщ Iэпщэ Александр футболымкIэ и республикэпсо фэеплъ зэхьэзэхуэр. Абы я зэфIэкIыр здынэсым щеплъыжащ топджэгу цIэрыIуэм пхиша лъагъуэ дахэм къыпызыщэну ныбжьыщIэхэр.
